Vorderingen gemeente Bodegraven tegen Twitter afgewezen

Op 4 oktober 2022 heeft de voorzieningsrechter van de rechtbank Den Haag vorderingen van de gemeente Bodegraven tegen Twitter afgewezen (ECLI:NL:RBDHA:2022:10082) over het verwijderen van onrechtmatige content over het ‘verhaal Bodegraven’. Volgens dat verhaal zou gedurende vele jaren in Bodegraven een pedo-satanisch netwerk hebben bestaan waar talloze jonge kinderen het slachtoffer van zijn geworden. In deze periode zijn (onder meer via Twitter) ernstige beschuldigingen geuit jegens bepaalde personen en oproepen gedaan om naar de begraafplaats van Bodegraven te komen voor het leggen van bloemen. Hierop heeft de Gemeente zich genoodzaakt gezien tijdelijk een noodverordening uit te vaardigen om de openbare orde te kunnen handhaven.

Bij vonnissen van 30 juni 2022 zijn twee verdachten al strafrechtelijk veroordeeld voor opruiing, bedreiging en smaad, onder meer in verband met het verspreiden van opruiende en bedreigende filmpjes op sociale media (zie ECLI:NL:RBDHA:2022:6263). In deze vonnissen is onder meer geoordeeld dat de rechtbank in het geheel niet heeft kunnen vaststellen dat sprake is geweest van een satanisch pedofielennetwerk. De discussie tussen de gemeente Bodegraven en Twitter spitst zich toe op de vraag of van Twitter nog meer mag worden verwacht dan zij al heeft gedaan. De Gemeente heeft betoogd dat Twitter verder verplicht is om – uit eigen beweging – uitlatingen soortgelijk aan de onrechtmatig bevonden uitlatingen van haar platform te verwijderen.

Het account van de verdacht werd door Twitter geschorst en de inhoud van de berichten zijn niet langer toegankelijk. Het maken van een filter en uit eigen beweging van andere tweets van anderen weigert Twitter met de argumentatie dat met de schorsing van het account voldaan is aan de vordering en de vordering voor het overige te algemeen is en strekt volgens Twitter tot oplegging van een op grond van artikel 15 lid 1 van de Richtlijn inzake elektronische handel ontoelaatbaar filterverbod. De rechtbank overweegt dat op grond van artikel 15 lid 1 van de Richtlijn inzake elektronische handel de lidstaten de dienstverleners geen algemene verplichting mogen opleggen om toe te zien op de informatie die zij doorgeven of opslaan, noch om actief te zoeken naar feiten of omstandigheden die duiden op onwettige activiteiten. Dit (algemene) filterverbod doet niet af aan de hiervoor vermelde mogelijkheid om in speciale gevallen een rechterlijk verbod te verkrijgen op grond waarvan bepaalde informatie moet worden verwijderd of ontoegankelijk moet worden gemaakt. Zo’n speciaal geval kan zijn bepaalde informatie die door de betrokken hostingprovider op verzoek van een bepaalde gebruiker van zijn netwerk is opgeslagen en die in een rechterlijk oordeel onrechtmatig is bevonden.

De vordering van de gemeente Bodegraven is niet toewijsbaar. Anders dan de Gemeente heeft betoogd kan dus niet van Twitter worden gevergd na een zoekslag op basis van een filter nog een autonome beoordeling van het zoekresultaat te verrichten. Er moet immers sprake zijn van een geautomatiseerde selectietechniek. Tijdens de mondelinge behandeling heeft Twitter verklaard dat het voor haar feitelijk onmogelijk is een algoritme te maken dat onrechtmatige uitlatingen die vergelijkbaar zijn met de onrechtmatige uitingen eruit filtert, zonder daarmee ook vele rechtmatige berichten te raken. Zo zouden bijvoorbeeld ook berichten waarin het bestaan van een satanisch pedofiel netwerk juist wordt ontkend, en/of beschrijvende, vragende, journalistieke en/of anderszins niet onrechtmatige berichten over aspecten van ‘het verhaal Bodegraven’ eruit worden gefilterd, terwijl die berichten niet onrechtmatig zijn. Dat is strijdig met de vrijheid van meningsuiting, aldus Twitter. Hiertegenover heeft de Gemeente voorshands onvoldoende aannemelijk gemaakt dat Twitter hier wel toe in staat is. De enkele stelling van de Gemeente dat Twitter goed is in het maken van algoritmes en genoeg geld en mankracht kan inzetten om een en ander voor elkaar te krijgen volstaat in dit kort geding niet. Daarbij weegt de voorzieningenrechter mee dat aan het spoedeisend belang naar voorlopig oordeel voldoende tegemoet kan worden gekomen door het notice-and-takedown systeem, zoals hierna zal worden besproken, te meer daar ook de (re)tweets de medeverdachte zijn verwijderd.

Het voorgaande betekent dat de Gemeente vooralsnog is aangewezen op de notice-and-takedown procedure om onrechtmatige content te doen verwijderen. Niet weersproken is dat de Gemeente op eenvoudige wijze kan aangeven welke tweets volgens haar onrechtmatig zijn en om verwijdering daarvan door Twitter kan verzoeken. Slechts indien Twitter vervolgens weigert een tweet met onrechtmatige inhoud te blokkeren, handelt zij jegens de Gemeente onrechtmatig. Die situatie doet zich hier echter vooralsnog niet voor.

Burgeropsporing bij vriend-in-nood fraude

De rechtbank Rotterdam heeft op 10 oktober 2022 een interessante uitspraak (ECLI:NL:RBROT:2022:8396) gedaan over burgeropsporing bij vriend-in-nood fraude. De feiten zijn als volgt. Op 25 augustus 2020 kreeg de politie een melding gekregen van een persoon die een televisieprogramma maakte over oplichters. In een hotel zou volgens de melder op dat moment vriend-in-nood fraude worden gepleegd, waarbij fraudeurs in de veronderstelling verkeerden dat zij een slachtoffer veel geld afhandig maakten. Volgens dit artikel in het AD gaat het blijkbaar over een programma van Kees van der Spek. Het Openbaar Ministerie zou volgens het artikel spreken over “belangrijke jurisprudentie”.

Het slachtoffer was door een onbekende benaderd die zich voordeed als haar kind en facturen had die dringend moest worden betaald. Zij had zelf geen kinderen en bood toen aan de melder aan dat zij de “oplichters” zou aanbieden om zelf het geld voor die facturen van haar bankrekening te halen. Zij zou dan een door de televisiemakers gemaakte namaak-bankapp met de inlogcodes aan de “oplichters” verstrekken. Deze applicatie creëerde een namaak-bankomgeving, waardoor het alleen leek of er geld werd overgemaakt. De app maakte ook video’s van drie seconden van degene die met de app (nep)geld overmaakte. Deze video’s, gegevens over de overboekingen en de GPS-locaties werden doorgestuurd naar een medewerker die de app had gemaakt. Zo kon men weten waar de oplichters waren en op welk moment zij (nep)geld overmaakten naar andere bankrekeningen en kon hij een foto van de “oplichters” laten zien.

De politieambtenaren zijn op 25 augustus 2020 om 18.10 uur samen met de melder het hotel binnengegaan. De baliemedewerker van het hotel heeft de verdachte en de medeverdachte herkend van een foto die de melder had verkregen via de bankapp. De baliemedewerker heeft het kamernummer gegeven. De politieambtenaren zijn daarop naar die hotelkamer gegaan. In die kamer werden omstreeks 18.29 uur vijf personen aangetroffen, de verdachten en nog drie anderen. Allen werden aangehouden. In de hotelkamer werden naast luxe kleding en schoenen ook zeven telefoons aangetroffen. Op alle telefoons zijn sporen van vriend-in-noodfraude aangetroffen.

Bij de aangifte werd tevens een kopie van het chatgesprek overgelegd dat de “oplichters” met het slachtoffer zouden hebben gevoerd. Ook is een transactieoverzicht met tijdstippen waarop de “oplichters” probeerden geld over te maken en videobestanden van de “oplichters” die de bankapp bedienden van diezelfde momenten. De tijdstippen van de fictieve transacties komen precies overeen met de tijdstippen waarop de videobeelden zijn gemaakt. De verbalisant heeft op die videobeelden steeds de verdachte en daarnaast in een aantal gevallen de verdachte en de medeverdachte herkend. Op de beelden die zijn gemaakt op de tijdstippen van de transacties zijn geen anderen te zien

Uit onderzoek naar de historische gegevens van de zeven telefoons is gebleken dat de telefoons van de verdachte en de medeverdachte en de telefoons op naam de verdachten meermalen rond dezelfde tijdstippen dezelfde masten aanstralen in Rotterdam aanstraalden. Uit de camerabeelden van het hotel is gebleken dat de verdachte en de medeverdachte om 13.38 uur het hotel binnenkomen. Zij worden op dat moment ook door de politieambtenaren op straat voor het hotel gezien, waar zij de melder als televisiepersoonlijkheid hebben herkend en selfies met hem hebben gemaakt. Op de camerabeelden van het hotel is te zien dat zij kort daarna het hotel zijn binnengegaan.

Onder omstandigheden dient bewijsmateriaal dat door burgers is verzameld van gebruik bij de bewijsbeslissing te worden uitgesloten. Dat is het geval als er sprake is van schending van algemene beginselen van een behoorlijke procesorde of veronachtzaming van de processuele rechten van de verdediging. Maar als uitgangspunt heeft te gelden dat bewijsmateriaal dat door burgers is verzameld bij de bewijsbeslissing mag worden gebruikt. Onrechtmatig of strafbaar handelen door die burgers bij het verzamelen van dat bewijsmaterieel doet daar in beginsel niet aan af. Dat laatste is anders als opsporingsambtenaren of ambtenaren van het Openbaar Ministerie enig invloed hebben gehad op de verkrijging van dat bewijsmateriaal (HR 14 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003:AE9038). Gesteld noch gebleken is dat politie of Openbaar Ministerie enige invloed op de opsporing van de verdachte door de melder hebben gehad.

De verklaring van de melder is afgelegd ten overstaan van een opsporingsambtenaar. Het bewijsmiddel is het desbetreffende proces-verbaal. De rechtbank kan kennisnemen van dat bewijsmiddel en dit bij de bewijsbeslissing gebruiken. De waardering van de inhoud is aan de rechtbank voorbehouden.

De rechtbank overweegt dat er sprake is van computervredebreuk door het aannemen van een valse hoedanigheid en installeren van de namaakbank-app. Niet is gebleken dat de melder en zijn medewerkers verder zijn gegaan dan nodig om de bedriegers aan de kaak te stellen. Of daarmee de wederrechtelijkheid aan hun handelen ontbreekt, “kan in het midden blijven“, aldus de rechtbank. Het gaat erom dat aldus naar het oordeel van de rechtbank geen algemene beginselen van een behoorlijke rechtsorde zijn geschonden en geen processuele rechten van de verdediging zijn veronachtzaamd.

Wat betreft het door de verdediging aangevoerde onafhankelijke onderzoek begrijpt de rechtbank de verdediging zo, dat de burgeropsporing door een onafhankelijke opsporingsinstantie zou moeten worden gecontroleerd alvorens het bewijsmateriaal toelaatbaar is. Maar dit is een eis die het recht zo algemeen geformuleerd niet kent.

Gelet op de (relatief beperkte) overschrijding van de redelijke termijn, de eis van de officier van justitie, de jonge leeftijd van de verdachte en de al ingezette hulpverlening, legt de rechtbank in plaats van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf een taakstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf met voorwaarden op.

Alleen maar bewijs uit Sky ECC-berichten is voor de rechtbank Breda niet genoeg

De rechtbank Zeeland-West-Brabant heeft op 13 september 2022 een opvallende uitspraak (ECLI:NL:RBZWB:2022:5151) gedaan over een zaak met uitsluitend bewijs uit de Sky ECC-operatie. De man werd verdacht van drugshandel in 40 kilo MDMA, 300.000 xtc-pillen en ruim twintig kilo ketamine.

De rechtbank overweegt dat er van wettig bewijs is sprake als er bewijsmiddelen zijn uit verschillende bronnen of als de bewijsmiddelen uit één bron worden ondersteund door andere feiten en omstandigheden. Uit die bewijsmiddelen moet de rechtbank vervolgens ook de overtuiging krijgen dat verdachte de tenlastegelegde feiten heeft gepleegd.

Evenals de verdediging beschikt de rechtbank niet over de dataset met alle Sky ECC-berichten van het account ‘546TCH’, zijnde het account dat aan verdachte wordt toegeschreven. Hierdoor kan zij de berichten in het procesdossier niet beoordelen in de context van andere berichten die door of aan het account zijn verstuurd. Het samenstellen van het procesdossier is een bevoegdheid van het Openbaar Ministerie. Het Openbaar Ministerie heeft er in deze zaak voor gekozen te volstaan met het toevoegen van specifieke delen van de dataset aan het procesdossier. De rechtbank kan hierdoor de verdenkingen tegen verdachte uitsluitend beoordelen aan de hand van deze selectie in het procesdossier.

De rechtbank stelt vast dat de verdenkingen tegen verdachte gebaseerd zijn op de in het procesdossier aanwezige Sky ECC-berichten. Deze berichten komen naar het oordeel van de rechtbank allemaal uit één bron, namelijk de gekraakte berichtendienst Sky ECC. Dat door het Openbaar Ministerie wordt verwezen naar meerdere chatsessies van het account met verschillende andere gebruikers van Sky ECC maakt dit niet anders. In het procesdossier zijn geen bewijsmiddelen opgenomen die de inhoud van de berichten ondersteunen. Hierdoor is de inhoud van de berichten niet te toetsen. De rechtbank is van oordeel dat hierdoor het wettige bewijs voor de tenlastegelegde feiten ontbreekt. Zij spreekt verdachte daarom vrij van alle tenlastegelegde feiten.

Brandbrief over het in beslag nemen, aftappen en hacken van versleutelde communicatiediensten

Overigens hebben meer dan 100 advocaten op 24 oktober 2022 een “brandbrief” geschreven over het in beslag nemen, aftappen en hacken van versleutelde communicatiediensten, zoals Ennetcom, PGPsafe, EncroChat en SkyECC. Volgens de advocaten is er onvoldoende transparantie over de inzet van nieuwe opsporingsmethoden in deze zaken, waardoor spanning ontstaat met het recht op een eerlijke proces en het recht op privacy. Ook maken zij zich zorgen over het risico van de glijdende schaal. Volgens hen worden ook andere (versleutelde) communicatiediensten, zoals Signal en Whatsapp, al ‘in verdachte hoek geplaatst of dreigen daar te komen, terwijl die verdachtmaking enkel is gebaseerd op het gebruik van sterke encryptie en het beschermen van de eigen privacy’.

De advocaten dringen in de brief aan op: (1) Kamervragen, waarmee uitleg kan worden verschaft over de rol van Nederlandse autoriteiten bij de internationale samenwerking in de onderzoeken naar,  voornoemde communicatiediensten; (2) transparantie vanuit het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het openbaar ministerie over de rol van de Nederlandse autoriteiten bij die internationale samenwerking; en (3) kritisch onderzoek door rechters in individuele strafzaken waarin verdachten worden geconfronteerd met bewijsmateriaal dat voortvloeit uit die internationale samenwerking.

Gevangenisstraf voor verkoop RDW-gegevens

Op 27 september 2022 zijn medewerkers Belastingdienst door de rechtbank Overijssel veroordeelt (ECLI:NL:RBOVE:2022:2703) voor het verkopen van kentekengegevens uit het RDW-systeem. Een 41-jarige man kreeg een gevangenisstraf van achttien maanden opgelegd, waarvan zes maanden voorwaardelijk. De tweede medewerker, een 47-jarige vrouw, werd veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden.

Het onderzoek ‘26Bozeman’ naar de verdachten werd gestart op basis van ontsleutelde EncroChat-berichten. Uit verschillende chats kwam naar voren dat gegevens van bepaalde kentekenhouders, waaronder namen, adressen en automerken, tegen betaling werden ingewonnen via een medewerker van de Belastingdienst. De Rijksrecherche startte daarop onderzoek Rabenau en kwam bij verdachte en medeverdachte terecht.

De kentekengegevens werden vervolgens verkocht aan derden. Dit zou hebben plaatsgevonden van maart 2017 tot en met maar 2021. In totaal hebben de verdachten gegevens van 216 kentekens in systemen van de Belastingdienst opgevraagd. De data werd op een papiertje opgeschreven, daarna gefotografeerd en via EncroChat uitgewisseld. Per verstrekt kenteken zou de man een bedrag van tussen de 50 en 200 euro hebben ontvangen.

Volgens de rechter hebben de twee hun inloggegevens waarmee ze op het systeem inlogden voor een ander doel gebruikt dan waarvoor ze die hadden ontvangen. De verdachte wordt schuldige bevonden aan het schenden van zijn ambtsgeheim (art. 272 Sr), computervredebreuk (art. 138ab Sr) en ambtelijke omkoping (art. 363 Sr). Onlangs is overigens nog een artikel verschenen over ‘computervredebreuk met een valse sleutel’, zoals in het onderhavige geval, met de veelzeggende titel: ‘Niet elke grasduinende mol is een hacker – Waarom de Hoge Raad het begrip computervredebreuk te ver heeft opgerekt’ door M. Berndsen & C.J.J. Visser in Boom Strafblad, nr. 4, 2022. Doi: 10.5553/BSb/266669012022003004008.

Overigens is de rechtbank is van oordeel dat, anders dan de raadsman stelt, noch de wet, noch de jurisprudentie vereist dat voor overdracht van door inzet van bijzondere opsporingsbevoegdheden verkregen gegevens een machtiging van de rechter-commissaris is vereist. De Encrochat-berichten zijn naar het oordeel van de rechtbank rechtmatig verkregen en kunnen voor het bewijs worden gebezigd.

In de strafmotivering overweegt de rechtbank dat ‘de integriteit van de overheid en de ambtenaren die in dienst staan van de overheid is van fundamenteel belang voor de democratische rechtsstaat. Ambtenaren kunnen vaak over een grote hoeveelheid persoonsgegevens beschikken en de samenleving moet erop kunnen vertrouwen dat zij hier op een integere wijze mee omgaan’. De rechtbank overweegt ook dat de verdachten met hun handelen mogelijk mensen in groot gevaar hebben gebracht en rekent de verdachte aan dat ze veelvuldig gegevens hebben verstrekt en dit met groot gemak deden.

In de onderhavige zaak is de veroordeeld voor 18 maanden gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaren. Naast de gevangenisstraf ontzet de rechtbank de verdachte ook het recht om een openbaar ambt te bekleden voor de duur van vijf jaar.

Veroordelingen voor misbruik Coronasysteem van de GGD

Op 14 september 2022 heeft de rechtbank Rotterdam een man veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2022:7659) voor valsheid in geschrifte. De verdachte heeft samen met anderen valse Corona vaccinatiebewijzen en een aantal negatieve Corona testuitslagen verkocht.

De verdachte in de onderhavige zaak zorgde voor de aanwas van ‘klanten’, die de medeverdachte, die op meerdere vaccinatielocaties van de GGD werkte, valselijk als gevaccineerd in het daartoe bestemd geautomatiseerd systeem van de GGD heeft geregistreerd. Ook hebben ze valse negatieve testuitslagen doen opmaken.

De verdachte heeft gezorgd dat de ‘klanten’ een afspraak maakten op de juiste vaccinatielocatie en dag en heeft de gegevens doorgegeven die nodig waren om hen als gevaccineerd te registeren.

De officier van justitie legde ook computervredebreuk ten laste, omdat de verdachte misbruik zou hebben gemaakt van het systeem van de GGD doordat hij gebruik heeft gemaakt van zijn account met een ander doel dan waarvoor hem dat account ter beschikking stond. De rechtbank spreekt de verdachte van dit feit vrij. Een medeverdachte slechts toegang tot een account van de GGD had en uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting is zijn betrokkenheid bij het gebruik van het account ook niet gebleken.

De verdachte wordt veroordeeld voor 12 maanden gevangenisstraf, waarvan negen maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar alsmede een taakstraf voor de maximale duur van 240 uur.

De medeverdachte is wel veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2022:7657) voor computervredebreuk. Deze heeft in het CoronIT-systeem van de GGD gegevens van de betrokken personen heeft ingevoerd, zoals hun BSN-nummer, waarna zij in het systeem als gevaccineerd werden geregistreerd. Deze digitale registratie geldt als bewijs van vaccinatie. Daarentegen acht de rechtbank – in tegenstelling tot de officier van justitie – niet bewezen dat de verdachte al dan niet samen met een ander, valselijk QR-codes heeft opgemaakt. Dit betreffen immers wel documenten die de betrokkenen – nadat zij als gevaccineerd zijn geregistreerd – zelf kunnen aanmaken via hun DigiD. Dat de verdachte dit voor of met hen deed, is niet gebleken.

De rechtbank overweegt bij de strafoplegging dat de verdachte door zo te handelen misbruik gemaakt van zijn functie als administratief medewerker bij de GGD en het vertrouwen van zijn werkgever ernstig beschaamd. Voorts heeft de verdachte hiermee het vertrouwen van de burger ernstig beschaamd. De samenleving moet immers kunnen vertrouwen op de echtheid van dergelijke registraties en op de echtheid van de documenten die mensen die als gevaccineerd geregistreerd zijn vervolgens kunnen gebruiken. De rechtbank neemt het de verdachte kwalijk dat hij hierbij enkel oog heeft gehad voor zijn eigen financiële gewin.