Tag Ransomware

Cybercrime jurisprudentieoverzicht dec. 2023

jjoerlemans

Nederlandse hacker veroordeeld voor afpersing en witwassen

Op 3 november 2023 heeft de rechtbank Rotterdam een Nederlandse hacker veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2023:6967) voor een fikse gevangenisstraf van vier jaar (waarvan één jaar voorwaardelijk). De verdachte moet ook honderdduizenden euro’s aan schadevergoeding betalen. Hij heeft zich onder meer schuldig gemaakt aan computervredebreuk, afpersing, heling van niet-openbare gegevens, ransomware en het witwassen van een bedrag van meer dan een miljoen euro.

Door het verwijderen van allerlei gegevens (ook over de slachtoffers) is het vonnis minder goed leesbaar en blijft de impact van de zaak onduidelijk. Daarom volgt eerst een korte inleiding en daarna zoals gebruikelijk een samenvatting van het vonnis.

Inleiding

Het gaat in deze zaak om een Nederlandse hacker. Eerder verscheen op Follow the Money een artikel over de zaak (en een achtergrondverhaal over de hacker). Samen met anderen zou hij (ook door gebruik van ransomware) slachtoffers hebben gemaakt in onder meer de VS, Engeland, Letland, Nederland en Rusland. 

RTL nieuws schreef ook een interessant artikel over het Nederlandse bedrijf Ticketcounter die slachtoffer was geworden. Alleen al bij Ticketcounter ging het om persoonlijke gegevens van honderdduizenden Nederlanders die via Ticketcounter een kaartje hebben gekocht voor een pretpark, dierentuin, evenement of museum. Gegevens van 1,5 miljoen ticketkopers, met daarin ook geboortedatums, adressen, telefoonnummers en bankrekeningnummers werden aangeboden op hackersforum RaidForums (nu offline). 

In het artikel worden ook andere slachtoffers genoemd, zoals de uitgever van seniorenblad Plus Magazine en de website PlusOnline, de cryptobeurs Litebit en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) (deze gingen allen niet in op de afpersing). In een artikel op AD.nl wordt ook gesproken over een gezondheidsorganisatie en een internetforum voor prostitutieklanten die slachtoffer werden van afpersing.

Strafbare feiten

De verdachte heeft in de periode van 1 juli 2021 tot en met 23 januari 2023 een onder andere een gezondheidsorganisatie heeft afgeperst met ransomware (‘Tortilla-ransomware’). Dit betreft daarmee een de weinige veroordelingen voor het gebruik van ransomware in Nederland (zie verder het bericht over CoinVault op deze blog).

Daarnaast was hij in het bezit van software benodigd voor phishing en gestolen databases met gegevens van miljoenen mensen (7,3 miljoen mensen) die bij uitstek informatie bevatten die niet bedoeld was om openbaar te worden. De rechtbank ontslaat de verdachte van alle rechtsvervolging van door de verdachte zelf gehackte niet-openbare gegevens. Hoewel dit niet volgt uit de bewoordingen van artikel 139g Sr, kan volgens de rechtbank uit de parlementaire geschiedenis (Kamerstukken II 2015-2016, 34372, nr. 3, par. 4.1 en 4.2) worden afgeleid dat de wetgever het toepassingsbereik van dit artikel heeft willen beperken tot gegevens die uit een door een ander gepleegd misdrijf zijn verkregen. Ter voorkoming van automatisch dubbele strafbaarheid is het vaste jurisprudentie bij de heling van een goed als bedoeld in artikel 416 Sr dat de omstandigheid, dat iemand een helingshandeling begaat ten aanzien van een goed dat hij zelf door enig misdrijf heeft verkregen, aan zijn veroordeling wegens heling in de weg staat (zie bijvoorbeeld HR 30 oktober 2001, ECLI:NL:HR:2001:AD5149). Dit wordt ook wel de heler-steler-regel genoemd. 

Witwassen

De verdachte heeft een bekennende verklaring afgelegd ten aanzien van het witwassen, maar niet ten aanzien van de hoogte van het bedrag. Volgens de officier van justitie is € 2.214.923,68 (!) in cryptovaluta witgewassen en € 46.405 in contanten. De rechtbank is van oordeel dat op grond van de bekennende verklaring van verdachte en de bewijsmiddelen kan worden bewezen dat verdachte een hoeveelheid cryptovaluta en een geldbedrag van € 46.510,- tezamen en in vereniging heeft witgewassen. Het contante geld is bij verdachte aangetroffen en hij heeft bekend dat hij dit bedrag heeft witgewassen. Verdachte heeft dit geld uit misdrijf ontvangen in cryptovaluta en deze valuta omgezet in contanten door het geld op te (laten) nemen. Ten aanzien van de cryptovaluta heeft verdachte bekend dat alle binnengekomen cryptovaluta uit misdrijf afkomstig is.

De rechtbank stelt vast dat de cryptovaluta uit eigen misdrijf van verdachte afkomstig is, al dan niet via deelneming aan strafbare feiten gepleegd door anderen. Door de cryptovaluta telkens om te zetten naar andere valuta (zoals Monero (JJO: dit is één van de weinige keren dat deze cryptovaluta in jurisprudentie wordt genoemd)) en deze te mixen via mixing services, heeft verdachte de herkomst en de vindplaats verhuld en heeft hij verhuld wie de rechthebbende(n) op die cryptovaluta en/of het geldbedrag waren, en wie het geld voorhanden had. De rechtbank stelt ook vast de verdachte een cryptovaluta van € 1.024.666,35 heeft witgewassen uit afpersing dan wel afdreiging. De rechtbank stelt dat vast dat voor het overige bedrag (JJO: meer dan 1,2 miljoen euro (!)), op basis van de verklaringen van de verdachte, het voldoende aannemelijk is geworden dat de berekening van het Openbaar Ministerie dubbeltellingen bevat. De rechtbank kan daarom niet met voldoende mate van zekerheid vaststellen hoeveel cryptovaluta uit onbekende bron is witgewassen.

Strafmotivering

De rechtbank heeft in het voordeel van verdachte in de strafoplegging rekening gehouden met zijn persoonlijke omstandigheden, waaronder PTSS, zijn jonge leeftijd en zijn proceshouding. De verdachte heeft op den duur actief meegewerkt aan het onderzoek en een – grotendeels – bekennende verklaring afgelegd.

Alles afwegende vindt de rechtbank een gevangenisstraf van vier jaren passend. De rechtbank zal hiervan één jaar voorwaardelijk opleggen om verdachte ervan te weerhouden om in de toekomst strafbare feiten te plegen. De rechtbank verbindt aan het voorwaardelijk strafdeel de volgende bijzondere voorwaarden: een meldplicht bij de reclassering, dagbesteding, meewerken aan schuldhulpverlening en ambulante behandeling. De rechtbank ziet – gelet op de ernst van de feiten – aanleiding om aan het voorwaardelijk strafdeel een langere proeftijd te koppelen en legt een proeftijd van drie jaren op.

Moderator op een forum voor seksueel misbruik van minderjarigen veroordeeld

Op 4 oktober 2023 heeft de rechtbank Rotterdam een verdachte voor vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2023:10960) vanwege deelname aan een criminele organisatie, het bezit en verspreiding van een grote hoeveel kinderporno en het bezit en verspreiden van dierenporno.

De verdachte was actief op het online chatplatform ‘The Annex’. The Annex is een ‘hidden service’ website op het darkweb en alleen bereikbaar via het TOR-protocol. Op dit chatplatform verspreidde de verdachte kinderporno, bood hij dit aan en heeft hij zich daarnaast ook in zijn rol als ‘apprentice moderator’ ingespannen om de werking van die website te verbeteren en uit te breiden.

Criminele organisatie

De rechtbank stelt vast dat het platform The Annex werd gerund door een hiërarchisch ingerichte organisatie met een eigenaar, diverse administrators en (daaronder) moderators van verschillende rangen. Deze functionarissen werden alle tot de staf gerekend en zij namen online deel aan ‘staffmeetings’. Deze vergaderingen vonden regelmatig plaats met een steeds wisselende agenda. Tijdens deze meetings werden zaken besproken zoals de ontwikkeling van (het gebruik van) de site en de promotie daarvan, technische aspecten, maar ook regels waaraan gebruikers zich moesten houden.

Waar geregistreerde gebruikers toegang hadden tot de zogeheten ‘Annex Gateway’ en pas toegang konden krijgen tot specifieke chatrooms wanneer zij kinderporno deelden en deelnamen aan de conversatie binnen die chatomgeving, hadden de administrators en moderators meer rechten en privileges dan de geregistreerde gebruikers. Alleen zij hadden toegang tot bepaalde voor gebruikers afgeschermde gedeeltes van de sites. De hiervoor genoemde functies en rol-en taakverdeling geven blijk van een georganiseerd verband. Het spreken over en het aanbieden en verspreiden van kinderpornografisch beeldmateriaal is de kern van het bestaan van The Annex en daarmee is ook het oogmerk van de organisatie gegeven, aldus de rechtbank.

Strafmotivering

De rechtbank overweegt ook dat de verdachte een zeer grote hoeveelheid kinderporno gedownload. In totaal zijn er op de inbeslaggenomen gegevensdragers bij de verdachte 120.213 foto’s en 11.379 films/video’s aangetroffen die aan de criteria van kinderpornografisch materiaal voldeden, waarvan 98.215 foto’s makkelijk benaderbaar waren. Het ging om foto’s en video’s van ernstig seksueel misbruik van jonge kinderen. Gezien de ernst van de feiten en gelet op straffen die in vergelijkbare zaken zijn opgelegd zal een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van langere duur worden opgelegd. In strafverzwarende zin wordt daarbij meegewogen de lange periode van de strafbare feiten alsmede de ernst en het veelal gewelddadige karakter van het kinderporno- en dierenpornografisch materiaal.

Het lekken van persoonsgegevens en medeplichtigheid bij een aanslag

De rechtbank Gelderland heeft op 6 november 2023 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBGEL:2023:6115) voor twee jaar gevangenisstraf vanwege computervredebreuk, het doorgeven van deze gegevens aan een ander en medeplichtigheid aan het medeplegen van de voorbereiding van opzettelijk een ontploffing teweegbrengen en brandstichting op een woning. Deze aanslag is voorkomen door vroegtijdig ingrijpen van de politie.

De verdachte was ‘senior klant contact specialist’ bij een verzekeraar en had daarmee toegang tot persoonlijke informatie van verzekerden en de Basis Registratie Personen (BRP). Gegevens uit deze systemen werden via Whatsapp met derden gedeeld. Deze gegevens zijn beide keren gebruikt voor (voorgenomen) aanslagen op woningen. Eén daarvan ziet op de afpersingszaak van een fruithandel (onderzoek ‘Panter’).

Crystal methlabs, Pablo-icecobar en witwassen met bitcoins

De rechtbank Oost-Brabant heeft op 29 november 2023 enkele verdachten veroordeeld voor het produceren en voorhanden hebben van metamfetamine (ook wel ‘ice’ of ‘crystal meth’ genoemd) in drugslabs in Drempt, Moerdijk, Willemsoord en Hauwert. De leider van de criminele organisatie krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 14 jaar en 10 maanden (ECLI:NL:RBOBR:2023:5522). Uiteraard heeft de media ook over de zaak bericht. Lees bijvoorbeeld dit achtergrondartikel over de zaak in Panorama of luister deze podcast over de zaak van Radio1.

De zaak begon toen op 19 juni 2020 uit politie-informatie bleek dat een Mexicaanse burger woonachtig op zoek zou zijn naar een loods in het buitengebied van Nederland om een drugslab op te zetten. Naar aanleiding van deze informatie werd diezelfde dag een onderzoek opgestart onder de naam ‘26Inn’. Dat onderzoek richt met name op de organisatie achter deze drugslabs. Op basis van observaties, taps en het ontsleutelen van cryptoberichten zijn in het onderzoek 26Inn meerdere drugslabs in beeld gekomen en meerdere verdachten aangemerkt die volgens het Openbaar Ministerie strafbare betrokkenheid hebben gehad bij de grootschalige synthetische drugsproductie.

Voor deze blog is met name relevant dat voor de bewijsvoering de inhoud van chatberichten van EncroChat- en Sky ECC relevant zijn geweest. Ook is gebruik gemaakt van tapgesprekken en locatiegegevens. Uit schattingen naar aanleiding van EncroChat-berichten tussen de bij de labs betrokken personen leidt de rechtbank af dat er alleen al in de maanden januari tot en met juni 2020 meer dan 450 kilogram metamfetamine is geproduceerd. Uitgaande van een verkoopprijs in april 2020 van € 7.000,- betekent dat een omzet van € 3.150.000,-. Een deel van de hierbij verkregen geldbedragen werd door een medeverdachte via een derde omgezet in bitcoins. Ook werden er vele geldbedragen door middel van moneytransfers via diverse kantoren in Den Haag naar Zuid-Amerika, Spanje en Amerika verzonden. In 2020 betrof dat 95 transfers voor een bedrag van € 80.894,-.

Eén van de verdachten met het EncroChat-account ‘Pablo-icecobar’ is als leider van de criminele organisatie aangemerkt. Hij vernam welke grondstoffen nodig waren en zorgde dat deze in de labs werden geleverd, regelde de ‘koks’ voor de verschillende drugslabs, stuurde deze aan en zorgde dat ze betaald kregen. Ook ontving hij na het productieproces het eindproduct en verkocht dat of zorgde dat dat verkocht werd. De criminele organisatie waaraan de verdachten hebben deelgenomen of leidinggegeven, bracht ‘de Mexicaanse methode’ naar Nederland, waarbij veelal Latijns-Amerikaanse laboranten naar Nederland werden gehaald om deze bereidingswijze van metamfetamine toe te passen.

De rechtbank overweegt dat de productie van metamfetamine gezondheidsrisico’s en grote schade toe aan het milieu en de leefomgeving met zich meebrengt. Het bereiden van metamfetamine gaat gepaard met het gebruik van zeer gevaarlijke stoffen en chemisch afval. Deze stoffen en afval komen terecht in de aardbodem, open wateren of openbare ruimtes. Dit leidt tot immense schade aan het milieu en deze komt veelal geheel voor rekening van de (lokale) gemeenschap. De ontdekking van een crystal meth-lab gaat daarnaast gepaard met onrust en een gevoel van onveiligheid voor de (lokale) gemeenschap. Deze drugslabs zijn dan volgens de rechtbank dan ook een zware vorm van ondermijning voor de Nederlandse samenleving.

Vrijspraak voor drugshandel in SkyECC-zaak

Op 8 november 2023 heeft de rechtbank Den Haag een verdachte vrijgesproken (ECLI:NL:RBDHA:2023:16698) voor handel in verdovende middelen. De rechtbank kan niet buiten redelijke twijfel vaststellen dat alleen de verdachte de gebruiker is geweest van Sky-accounts in de tenlastegelegde periode. Hierdoor kon niet worden bewezen dat de verdachte ook de gebruiker was van voornoemde Sky-accounts op de momenten dat er over drugshandel werd gesproken.

De rechtbank stelt wel vast dat er een relatie is tussen deze drie accounts. Uit het dossier volgt namelijk dat de Sky-accounts een gezamenlijke nickname hadden, dat er in de chatberichten van de Sky-accounts werd verwezen naar een account uit EncroChat en dat zowel de telefoon met het EncroChat-account als de telefoons met de Sky-accounts in de voor nachtrust bestemde tijd vaak gebruik maakten van een ‘basisstation’ op een locatie. Ook kunnen een aantal chatberichten van de drie accounts aan de verdachte kunnen worden toegeschreven. Zo wordt in de chatberichten geschreven over de dochter van de verdachte en een bepaalde motor van de verdachte (een “Ducati Monster”). Ook is enkele keren afgesproken op of nabij het adres van de verdachte.

Echter, ziet de rechtbank ook data en chatberichten die juist niet naar de verdachte wijzen en zelfs tegenspreken dat hij de gebruiker van de accounts is. Zo wordt de accountnaam ook door anderen gebruikt. Zo zijn er chatgesprekken in het Pools, terwijl de verdachte de Poolse taal niet machtig is. Ook zijn er andere aanwijzingen, waardoor de rechtbank niet kan uitsloten dat niet alleen de verdachte, maar ook een ander of anderen in periodes gebruik heeft/hebben gemaakt van de voornoemde Sky-accounts. Ten aanzien van de ten laste gelegde gesprekken waarin over – kort gezegd – drugshandel wordt gesproken, is voor de rechtbank niet vast te stellen dat het de verdachte is geweest die op die momenten van de accounts gebruikmaakte.

Veroordeling voor drugshandel via het darkweb in hoger beroep

In een hoger beroepszaak veroordeelt (ECLI:NL:GHARL:2023:8583) het Hof Arnhem Leeuwarden op 12 oktober 2023 een verdachte voor zes jaar gevangenisstraf vanwege drugshandel en witwassen, onder andere gepleegd via het darkweb. De zaak in eerste aanleg is in dit jurisprudentieoverzicht uit 2020 opgenomen.

Voor de bewijsvoering in de zaak van verdachte en in die van medeverdachten komt het in belangrijke mate aan op de inhoud van de ter beschikking gekomen chatberichten. Er werd gebruikgemaakt van telefoons van met name het merk ‘Wileyfox’ en laptops waarop de applicatie ‘Ironchat’ was geïnstalleerd. De verdachten communiceerden over de handel met elkaar – en met onbekend gebleven derden – door middel van de hiervoor beschreven versleutelde Ironchat-accounts. Op verschillende plaatsen in Nederland hadden zij werkhuizen en ‘stashplekken’ voor de te produceren en/of te verhandelen drugs. In die panden zijn door de politie niet alleen machines en toebehoren voor de productie van drugs aangetroffen, maar ook verpakkings- en verzendingsmaterialen.

De verdachten waren op het darkweb als verkopers actief en maakten gebruik van Bitcoin voor het betalingsverkeer. De verdachten verkochten onder andere cocaïne, speed, MDMA, 2-CB, xtc-pillen, LSD, ketamine, hash en heroïne en verkochten deze wereldwijd. Uit de zwaar geanonimiseerde uitspraak (ook de namen van de drugsmarktplaats zijn geanonimiseerd) blijkt dat Team Darkweb van de Landelijke politie de databases ervan had veiliggesteld. Verder heeft de politie pseudokopen gedaan en de blockchain datatool Chainalysis gebruikt om na te gaan waar bitcoinstransacties vandaan kwamen.

De bitcoins werden op gezette tijden omgewisseld in contant geld. De verdachte en zijn mededaders hebben door de opbrengsten van de grootschalige drugshandel via het darkweb aanzienlijke bedragen verworven en voorhanden gehad die van misdrijf afkomstig zijn. De verdachte heeft in de tenlastegelegde periode twee geldwissels uitgevoerd waarbij hij telkens bitcoins heeft ingewisseld voor geldbedragen die uiteindelijk optellen tot een totaalbedrag van 85.000 euro. Daarbij is sprake van witwassen.

Het hof stelt in navolging van de rechtbank Overijssel in eerste aanleg (ECLI:NL:RBOVE:2020:1597)  vast dat de verdachte zich samen met zijn medeverdachten gedurende langere tijd bezig heeft gehouden met omvangrijke drugshandel. Daarbij werden drugs geproduceerd en verhandeld. Verdachte en medeverdachten maakten daarbij onder meer gebruik van het darkweb en verzonden de bestelde drugs in vermomde postpakketten, zoals bijvoorbeeld DVD-hoesjes.

Cybersecuritybeeld Nederland 2023

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Het Cybersecuritybeeld Nederland (CBSN) geeft elk jaar een goed inzicht in de belangrijke gebeurtenissen en trends in cybersecurity. In het CBSN was dit jaar veel aandacht voor het conflict tussen Rusland en Oekraïne en de kwetsbaarheid industriële internet of things systemen. In dit blogbericht vermeld ik de dingen die mij het meest opvielen.

Ransomware-incidenten

Ransomware blijft een enorm probleem en heeft soms grote gevolgen. Verschillende energiebedrijven zijn bijvoorbeeld in Europa getroffen door ransomware en het kwam naar buiten dat statelijke actoren aanvallen uitvoerden op bedrijven in de olie- en gassector. Indirect is dit zelfs al voorgekomen toen door een ransomware-aanval op de Duitse windmolenfabrikant Nordex meerdere windmolens op Windpark Oude Maas niet konden proefdraaien. De aanval is opgeëist door criminelen die achter de Conti-ransomware schuilen. Het Nederlandse vaccinbedrijf Bilthoven Biologicals werd bijvoorbeeld ook getroffen door ransomware. De aanvallers wisten productiefaciliteiten, zoals machines voor het produceren van vaccins, te raken. De machines hebben tijdens de aanval grotendeels door kunnen draaien. Daarnaast zouden de aanvallers e-mails en documenten met wetenschappelijke data, zoals informatie over vaccins, hebben gestolen. Deze gestolen data is (deels) gepubliceerd op het darkweb.

Verder zijn bijvoorbeeld twee Gelderse gemeenten slachtoffer geworden van een datalek nadat aanvallers met SunCrypt-ransomware bestanden konden stelen. De aanvallers hebben 130GB aan data buitgemaakt en gepubliceerd op de leksite van SunCrypt. Onder andere identiteitsbewijzen behoorden tot de gelekte data. Volgens forensisch onderzoek zijn de aanvallers binnengedrongen door gestolen inloggegevens van een leverancier te misbruiken. Ten slotte kunnen we nog wijzen op de ransomware-aanval op ID-ware, een grote leverancier voor toepassingen rondom authenticatie en toegangspassen. De aanvallers hebben gegevens buitgemaakt van klanten van ID-ware en deze gepubliceerd op een leksite. In de dataset bevonden zich onder andere toegangspassen van leden en medewerkers van de Eerste en Tweede Kamer.

Het aantal ransomware-aanvallen (ook op Nederlandse organisaties) leek in 2022 eveneens tijdelijk te dalen, om aan het eind van het jaar weer toe te nemen. Vermoedelijk speelt hier de impact van de Russische oorlog tegen Oekraïne op het cybercriminele ecosysteem een rol. Beide landen zijn belangrijke bronlanden van zware, georganiseerde cybercriminaliteit. Criminelen kozen een kant in de oorlog, wat bestaande samenwerkingsverbanden onder druk zette. Toch moet deze – al dan niet tijdelijke – daling in het juiste perspectief worden gezien. De politiecijfers zijn nog steeds zorgwekkend hoog. Bedrijven, maar ook gemeenten en publieke instellingen lopen onverminderd het risico slachtoffer te worden van ransomware of andere vormen van cybercriminaliteit. Er wordt niet altijd aangifte gedaan, bijvoorbeeld om imagoschade te voorkomen. Uit politieonderzoek bleek dat criminelen buitgemaakte informatie verrijken met andere informatie én doorverkopen.

Conflict Rusland-Oekraïne

Het CSBN 2022 stelde dat cyberaanvallen door statelijke actoren het nieuwe normaal zijn en dat landen de digitale ruimte gebruiken om geopolitieke voordelen te behalen. Ook in deze rapportageperiode zijn cyberoperaties aan het licht gekomen die in verband worden gebracht met statelijke actoren, waaronder spionage, diefstal van intellectueel eigendom en het inzetten van destructieve malware. Volgens de AIVD en de MIVD is de Russische cybersabotagecampagne tegen Oekraïne ‘de meest grootschalige en intensieve uit de geschiedenis’. De Oekraïense digitale infrastructuur wordt vrijwel constant aangevallen. Russische hackers hebben vele verschillende types wiperware ingezet tegen Oekraïense doelwitten, ook binnen vitale sectoren. Opvallend is de betrokkenheid van criminele en hacktivistische actoren in de context van de oorlog. Een verder kenmerkend element in het verloop van de oorlog is dat private bedrijven steun aan Oekraïne verlenen. Dat gebeurt vaak in samenwerking met landen die steun bieden aan Oekraïne.

Verder houdt Rusland zich bezig met beïnvloeding van de publieke opinie in westerse landen door onder andere desinformatie te verspreiden. De Russische inlichtingendiensten zijn er bijvoorbeeld enkele malen in geslaagd om de controle over uitzendingen van Oekraïense media tijdelijk over te nemen en Russische boodschappen uit te zenden. Aansluitend werden de systemen van deze media digitaal gesaboteerd. Daarnaast hebben Russische staatsmedia consequent desinformatie naar buiten gebracht.

Vermenging statelijke actoren en criminele actoren

Met betrekking tot cybercriminaliteit is de vermenging tussen statelijke actoren en criminele actoren opvallend. Het rapport noemt hoe de criminele Conti-groep zijn steun betuigde aan Rusland, en gaf aan dat cyberaanvallen op Russische doelwitten zouden worden beantwoord met aanvallen op kritieke infrastructuur. Dat onderschrijft de notie dat criminelen bepaalde doelwitten bewust uitkiezen omdat die in lijn zijn met geopolitieke belangen van bepaalde staten, of dat er zelfs banden kunnen bestaan tussen overheden en cybercriminelen. Statelijke actoren kunnen namelijk cybercriminelen inhuren, gedogen of onder druk zetten om cyberaanvallen op gewenste doelwitten uit te voeren. Daarnaast kunnen andere partijen, zoals statelijke actoren, zich ook voordoen als criminele organisaties. Hierdoor wordt de scheidslijn tussen financieel gemotiveerde cybercriminelen en statelijke actoren vager en lastiger te onderscheiden. Dat compliceert attributie.

Kwetsbare industriële IoT-systemen

Operationele technologie (OT) binnen industriële netwerken, ook wel aangeduid als ‘Industrial Automation and Control Systems’ (IACS), speelt een centrale rol in het aansturen, monitoren en beheren van fysieke processen binnen organisaties. Daarmee fungeert het ook als motor van vitale sectoren. OT raakt steeds meer vervlochten met informatietechnologie (IT). Daarnaast speelt het ‘Industrial Internet of Things’ (IIoT) een steeds belangrijker rol in industriële omgevingen. Dit heeft voordelen voor het optimaliseren van processen, maar het brengt ook risico’s met zich mee. Zo vergroot deze ontwikkeling het aanvalsoppervlak en daarmee het risico dat OT-systemen gecompromitteerd raken. Dit brengt uitdagingen met zich mee voor het beveiligen van dergelijke systemen. Daarbij is onder andere een grotere rol weggelegd voor detectie en mitigatie van digitale aanvallen. Op deze en andere vlakken is er – wellicht eufemistisch gezegd – “ruimte voor verbetering”.

Het CSBN wijst ook op nieuwe malware-soorten die zijn ontdekt voor de sabotage van OT-systemen. De eerste, ‘Industroyer2’, is ingezet tegen een Oekraïense energieleverancier, maar kon tijdig worden geneutraliseerd. ESET en de Oekraïense CERT attribueren Industroyer2 aan de Russische statelijke actor ‘Sandworm’. Ransomware-actoren vormen eveneens een risico voor de continuïteit van operationele systemen en fysieke processen. In juli 2022 is bijvoorbeeld een nieuwe ransomware-variant ontdekt, genaamd Luna. Deze variant bevat een lijst met OT-processen die, indien aanwezig, beëindigd worden alvorens over wordt gegaan tot versleuteling. Een dergelijke lijst wordt ook wel een kill-list genoemd.

Buiten de oorlog zijn ook verschillende wipers waargenomen. Zo werd bekend dat een geavanceerde cyberactor een nieuwe wiper heeft gebruikt bij aanvallen op de toeleveringsketen van organisaties in onder andere Israël. Ook criminelen lijken wiperfunctionaliteiten toe te voegen aan hun operaties. Een voorbeeld hiervan is de LokiLocker-ransomware. Die heeft een ingebouwde wiperfunctionaliteit die kan worden ingezet om slachtoffers af te persen.

Cyber Security Beeld Nederland 2021

jjoerlemans

Deze blogpost is een samenvatting van het Cyber Security Beeld Nederland (CSBN) 2021. Het betreft de dingen die ik opvallend vond en belangrijk genoeg vond om te noemen, vanuit mijn interesse in cybercrime, cybersecurity & nationale veiligheid en het snijvlak daartussen. Aan het einde plaats ik wat observaties bij het rapport.

Cybercrime

“Cybercrime heeft een industriële omvang aangenomen. Zo domineerde de groep achter het Emotet-botnet meerdere jaren de markt van het verkrijgen en daarna doorverkopen van toegang tot slachtoffernetwerken aan onder meer ransomware-groepen. Tijdens een internationale opsporingsoperatie in 2021 om dit botnet uit de lucht te halen, onderkende de politie wereldwijd 1,75 miljoen geïnfecteerde IP-adressen, 36 miljoen gestolen inloggegevens en ruim 4 miljoen gecompromitteerde (bedrijfs)mailaccounts. Dergelijke slachtofferaantallen zijn geen uitzondering meer. Ransomware is daarbij uitgegroeid tot een cybercriminele goudmijn.

Met recht is ransomware dan ook een gamechanger te noemen voor het cybercriminele ecosysteem. Het heeft geleid tot cybercriminele groeperingen die enorm vermogend zijn geworden. Nadat het TrickBot-botnet eind 2020 goeddeels was neergehaald, zou de groep volgens gelekte interne communicatie in het jaar daarop 20 miljoen Amerikaanse dollar hebben geïnvesteerd in het herstellen en verbeteren van de aanvalsinfrastructuur en de bedrijfsvoering.

Vrijwel elke stap voor zowel het plegen als het beschermen van cybercriminaliteit wordt als dienst aangeboden. Het cybercriminele ecosysteem laat zich dan ook steeds meer kenschetsen als een volwassen, wereldwijde economische sector waar vraag en aanbod samenkomen op onder meer cybercriminele fora en waar rationele economische afwegingen worden gemaakt tussen investering, risico en rendement. Door deze dienstverlening is cybercriminaliteit toegankelijk voor een grote diversiteit aan daders

Vooral op ondergrondse, online platformen zoals gesloten cybercriminele fora, maar ook op zogeheten booter- en stressersites of Telegram-kanalen bieden zij hun producten en diensten aan.

Het merendeel van de ransomware-aanvallen kenmerkt zich als ‘Ransomware-as-a-Service’ (RaaS). Ransomware-ontwikkelaars vonden hierin een middel om hun malware op grote schaal te verspreiden, zonder zelf direct risico te lopen. RaaS biedt de afnemers van dit product de kans om ook zonder noemenswaardige programmeervaardigheden ransomware toe te passen op netwerken of systemen. Deze afnemers, ook wel affiliates genoemd, vallen onder de categorie van afhankelijke plegers. Voor elke geslaagde ransomware-aanval betalen zij de ransomware-ontwikkelaar een vast overeengekomen percentage van het betaalde losgeld.”

JJO: over ‘Operation Ladybird’ (persbericht NL Politie en van Europol) richting het Emotet botnet wordt nog het volgende interessante opgemerkt:

“Het in 2021 door de politie en het OM offline gehaalde Emotet-botnet bijvoorbeeld, besmette wereldwijd meer dan een miljoen systemen met aanvalsmethoden die niet heel geavanceerd waren. Veelal werden computers ongericht met spam besmet De volgende stappen in het aanvalsproces waren vaak wél gericht en geavanceerd.

De groep achter Emotet manifesteerde zich als dienstverlener door de toegang tot netwerken door te verkopen binnen een selecte klantenkring. Ergens in dit proces vond ook een vorm van triage plaats, waarbij de meest kapitaalkrachtige netwerken hoger werden ingeschaald.

De afnemers, in de zin van andere autonome groepen, konden vervolgens hun additionele malware (laten) plaatsen. Bijvoorbeeld TrickBot, die werd ingezet om de positie te consolideren en informatie te stelen. Uiteindelijk waren actoren met behulp van Ryuk-ransomware in staat om op deze netwerken gericht ransomware in te zetten op strategische plekken, waarbij men in staat was om op reële wijze in te schatten wat de maximale losgeldeis kon zijn. Het (dreigen met) het publiceren van de eerder gestolen data kon hierbij fungeren als extra drukmiddel.”

JJO: Ook de volgende bevinding vond ik opvallend:

“Ransomware-aanvallen hebben in zowel de Verenigde Staten als in de Europese Unie tijdens de coronapandemie ziekenhuizen, COVID-19-onderzoeksinstellingen en een distributiecentrum voor vaccins ernstig gehinderd”

Offensieve cyberoperaties van staten

JJO: Het CSBN 2021 windt er geen doekjes om:

“Cyberaanvallen door statelijke actoren zijn niet meer zeldzaam te noemen: ze zijn eerder het nieuwe normaal. Het gebruik van de digitale ruimte door statelijke actoren lijkt eerder toe dan af te nemen. Een voor de hand liggende verklaring daarvoor is dat de digitale ruimte nog steeds aan omvang en betekenis toeneemt en daarmee ook de mogelijkheden voor misbruik.

De digitale ruimte wordt door staten gebruikt om geopolitiek voordeel te behalen. Dit kan financieel-economisch voordeel zijn, het behartigen van binnenlandse politieke en veiligheidsbelangen, of het beïnvloeden van buitenlandse verhoudingen. Statelijke actoren kunnen hiervoor onder meer de volgende digitale middelen inzetten:

1. Beïnvloeding en inmenging (inclusief het verspreiden van desinformatie);

2. Spionage, waaronder economische of politieke spionage;

3. Voorbereidingshandelingen voor en daadwerkelijke verstoring en sabotage.

Nederland is doelwit van een offensief cyberprogramma van landen als Rusland en China. Zij kunnen de genoemde digitale middelen inzetten tegen een breed scala aan mogelijke doelwitten, van lokale verenigingen tot internationale veiligheidsorganisaties en van één individu tot diasporagemeenschappen. Volgens de AIVD blijft de dreiging van offensieve cyberprogramma’s tegen Nederland en de Nederlandse belangen onverminderd hoog en zal deze in de toekomst alleen maar toenemen.

Russische statelijke actoren hebben meermaals (succesvolle) digitale aanvallen uitgevoerd op een EU-lidstaat. Dit valt binnen het normbeeld van Russische statelijke actoren en de aanhoudende digitale (spionage)dreiging die daarvan uitgaat. Deze actoren voeren veelvuldig digitale aanvallen uit op onder andere EU- en NAVO-lidstaten

De Chinese digitale spionage actor APT31 heeft op grote schaal en langdurig politieke doelwitten in Europa en Noord-Amerika aangevallen. Ook in Nederland waren er doelwitten van aanvallen en verkenningsactiviteiten door deze actor. De interesse vanuit statelijke actoren voor dergelijke doelwitten illustreert het belang van goede beveiligingsmaatregelen en netwerkdetectie mogelijkheden voor Nederlandse overheidsnetwerken om aanvallen te detecteren, af te slaan en nader onderzoek mogelijk te maken.”

JJO: en elders staat nog over China:

“China is ongeëvenaard in de schaal waarop en de breedte waarin inlichtingen worden ingewonnen.”

“Groot is ook het aandeel van economische spionage, waarmee statelijke actoren bijvoorbeeld beogen de eigen concurrentiepositie te verbeteren of hoogwaardige kennis en technologie te bemachtigen zonder zelf de kosten voor research en development te maken. Exemplarisch hiervoor is de Chinese economische spionage, die zich vooral richt op technologiediefstal en voorkennis inzake voorgenomen investeringen.

Uit onderzoeken blijkt dat staten als China, Rusland en Iran offensieve cyberprogramma’s hebben, gericht tegen Nederland.176 Daaruit spreekt zowel de capaciteit als de intentie om in Nederlandse organisaties binnen te dringen. De cybercapaciteiten, kennis en expertise van China en Rusland zijn zelfs zo omvangrijk, dat de kans groot is dat zij slagen wanneer ze ergens digitaal binnen willen dringen.

Volgens gelekte documenten deed een Iraanse cyberorganisatie in 2020 onderzoek naar het hacken van industriële controlesystemen. De Iraanse onderzoekers schrijven dat ze nog niet genoeg inzicht hebben in de systemen om fysieke sabotage mogelijk te maken. Uit de documenten blijkt dat de cyberactoren specifiek zochten naar gebouwbeheersystemen, onder andere in Nederland. Dit zou passen binnen het beeld van de toenemende aandacht voor cybersabotage binnen Iran.”

Cybercrime & nationale veiligheid

JJO: Vorig jaar was één van de in het oog springende uitspraken van het CSBN dat ransomware de nationale veiligheid van Nederland bedreigde. Dit jaar zeggen ze hierover:

“Organisaties die digitaal worden aangevallen zijn veelvuldig het slachtoffer van ransomware. De inzet hiervan vormt een risico voor de nationale veiligheid als het gaat om de continuïteit van vitale processen, het weglekken en/of publiceren van vertrouwelijke of gevoelige informatie en de aantasting van de integriteit van de digitale ruimte. Vitale processen kunnen niet alleen zelf getroffen worden door ransomware, met alle gevolgen van dien, maar ook via leveranciersketens.

Dat is zeker het geval nu die aanvallen gepaard gaan met dubbele of zelfs drievoudige afpersing. Bij dubbele afpersing kunnen hackers na het versleutelen van bestanden dreigen met het publiceren van data als slachtoffers niet betalen. Bij drievoudige afpersing kunnen hackers via buitgemaakte gegevens ook klanten, partners en leveranciers van een getroffen organisatie een losgeldeis opleggen, in de hoop dat ook zij uit angst voor publicatie overgaan tot betaling.

Cybercriminelen zijn onverminderd in staat om omvangrijke schade toe te brengen aan digitale processen. Zij handelen vanuit financieel motief en hebben niet de intentie om de maatschappij te ontwrichten. Desondanks kunnen hun aanvallen zoveel impact veroorzaken dat ze nationale veiligheidsbelangen raken. De capaciteit van meerdere cybercriminele groepen is van gelijkwaardig hoog niveau als die van sommige statelijke actoren.

Statelijke actoren kunnen cybercriminelen inhuren, gedogen of onder druk zetten om cyberaanvallen op gewenste doelwitten uit te voeren. De relaties tussen staten en cybercriminelen kunnen ertoe leiden dat cybercriminelen een kant kiezen in geopolitieke conflicten. Recent illustreerde de oorlog in Oekraïne dit, toen cybercriminele groepen gelieerd aan Rusland waarschuwden tegenstanders van Rusland in het conflict digitaal aan te zullen vallen.

Hackerscollectieven kunnen ook een rol spelen in hybride conflictvoering, zoals in de oorlog in Oekraïne in 2022 het geval is. Het gevaar is dat de activiteiten van hacktivisten verkeerd geïnterpreteerd worden door landen die het slachtoffer worden van hun aanvallen, wat tot tegenreacties kan leiden. Ook kunnen statelijke actoren onder de vlag van hacktivisten opereren. Door verhoogde activiteit van hackersgroepen is de kans aanwezig dat Nederland (neven)schade ondervindt van digitale aanvallen. Indien hackers cyberaanvallen vanuit of via Nederland uitvoeren op buitenlandse doelwitten, kan Nederland ook getroffen worden door een tegenreactie. Ook Nederlandse ingezetenen kunnen deelnemen aan acties van hacktivisten en zo betrokken raken bij conflicten. Betrokkenheid bij een conflict elders door het plegen van digitale aanvallen kan onvoorziene consequenties hebben en is bovendien strafbaar.”

Food for Thought    

Het CSBN zit bomvol waardevolle informatie. Een groot deel meen ik inmiddels ook wel te herkennen uit de praktijk, input van de politie en OM en ik zie informatie terug uit jaarverslagen en publieke rapporten van de AIVD en de MIVD.

De ‘beleidshoofdstukken’, de lay-out (ongeveer de helft van rapport bestaat uit lege pagina’s en plaatjes), vaagtaalgebruik (“De dreiging die van statelijke actoren uitgaat, is niet van vandaag of gisteren, maar ontwikkelt zich al langer. Soms wordt ze diffuser, soms juist meer manifest” (??!) en veel herhaling spreekt mij minder aan.

Maar wat mij echt stoort als is dat hier en daar een voorbeeld uit een internationale context erbij wordt gehaald voor het Cyber Security Beeld Nederland en met cijfers wordt gegooid waarvan ik de betrouwbaarheid betwijfel. Denk bijvoorbeeld aan de volgende tekst:

“In april 2020 schatte Help Net Security naar aanleiding van een enquête onder meer dan 500 leidinggevenden binnen het internationale MKB in dat 46 procent van het MKB ooit slachtoffer was geweest van ransomware.”

En over de omvang van de schade van ransomware voor Nederland kunnen blijkbaar geen zinnige dingen worden gezegd. Lees bijvoorbeeld:

“De Conti-ransomwaregroep zou zelfs recent de beschikking hebben gehad over 2 miljard dollar aan virtuele valuta”. Vorige week verscheen nog een artikel in het FD waarin gesproken werd over honderden miljoenen dollars. Wat is het nu?

Verder wordt over de omvang van schade door ransomware gezegd:

“De totale economische schade van ransomware, in de zin van betaald losgeld, verlies aan bedrijfscontinuïteit, gevolgschade en herstelkosten van alle aanvallen bij elkaar opgeteld is moeilijk vast te stellen. (…) Het is niet bekend hoeveel de schade voor Nederland betreft. Deze blinde vlek heeft meerdere oorzaken.”

Maar het inschatten van de omvang lijkt mij juist wel een taak van een Nationaal Cyber Security Centrum. Of je laat daar als wiedeweerga onderzoek naar doen. Toch?

Ook vroeg ik mij af of hoe lang met het CSBN wordt doorgegaan. En hoe verhoudt het zich eigenlijk tot al die criminaliteitsmonitoren van het WODC en CBS? Zouden daar nog opties liggen of aanvullingen in liggen?

Of ben ik een te kritische lezer? Ach ja, wie weet zijn ze er volgend jaar wat voorzichtiger met welke (internationale cijfers) ze aanhalen.

iOCTA-rapport 2021

jjoerlemans 1 reactie

Op 11 november 2021 verscheen het nieuwe ‘internet Organised Crime Threat Assessment’ (iOCTA) (.pdf) rapport van Europol. In dit blogbericht geef ik een overzicht van de – naar mijn mening- meest opvallende bevindingen uit het rapport.

‘Grey infrastructure’

Het Europol rapport besteed vrij veel aan het fenomeen van ‘grey infrastructure’. Zij beschrijven dit als diensten die zich vaak bevinden in landen met sterke ‘privacywetten’ of met ‘een geschiedenis van niet-werken met internationale opsporingsautoriteiten’. Zij worden gebruikt door criminelen en er wordt mee geadverteerd op criminele forums.

Europol wijst erop dat ook legitieme diensten veelvuldig door cybercriminelen worden gebruikt voor hun eigen doelen van: veilig communiceren, anonimiteit en witwassen. Zij wijzen op apps met sterke end-to-end versleuteling. De hoeveelheid gebruikersgegevens en verkeersgegeven die daarbij over gebruikers wordt door de diensten wordt opgeslagen is gering, waardoor ook een geringe hoeveelheid gegevens kan worden gevorderd.

Europese opsporingsdiensten richten zich volgens het rapport steeds meer op diensten die cybercriminelen zoveel mogelijk beschermen van opsporingsdiensten. Recente voorbeelden zijn de ‘takedowns’ van ANON, Sky ECC, EncroChat, VPN-diensten en cryptocurrency mixers. Het zijn volgens Europol voorbeelden van ‘grijze infrastructuur’ waar cybercriminelen gebruik van maken. Interessant is ook de zin:

“Hoewel niet alle gebruikers van deze diensten per definitie criminelen zijn, is een dermate grote hoeveelheid van de activiteiten van de diensten crimineel, dat – nadat voldoende bewijs wordt gevonden van ‘crimineel misbruik’ – deze diensten als criminele organisaties te bestempelen zijn”.

Europol noemt de take down van ‘Double VPN’ en ‘Safe-Inet’ als voorbeelden hiervan, net als de ‘cryptophone-operaties’.  

Malware

Uit het rapport blijkt dat ransomware nog steeds het grootste probleem is op het gebied van cybercrime in enge zin. Net als vorig jaar zet de trend zich voort dat ransomware zich niet ongericht, massaal verspreid, maar wordt ingezet voor meer gerichte aanvallen op grote organisaties. Ook gebruiken cybercriminelen ander pressiemiddelen naast de versleuteling van gegevens, zoals het bellen van journalisten, klanten of zakelijke klanten van het slachtoffer over de aanval via VoIP-lijnen. Sommige ransomware-groepen publiceren gegevens van werknemers van de slachtoffers.

‘Conti’, ‘Maze’, en ‘Babuk’ zijn voorbeelden van ransomware die zich richten op grote organisaties. ‘Ryuk’ is berucht omdat het zich specifiek richt op organisaties binnen de gezondheidszorg. De cybercriminele organisaties achter ransomware lijken zich ervan bewust zich meer in de kijkers te hebben gespeeld van opsporingsorganisaties. Sommige organisaties beperken daarom hun ‘partners-in-crime’ in de aan te vallen doelen. ‘DarkSide’ heeft bijvoorbeeld aangekondigd geen vitale infrastructuur meer aan te vallen na de ‘Colonial Pipelines’-aanval en Sodinobiki (ook bekend als ‘REvil’) verbiedt aanvallen op sociale- en overheidsinstellingen.

Het cybercrime-centrum van Europol legt haarfijn uit dat geen individuele hackers achter ransomware zitten, maar hele organisaties. Doorgaans bieden de makers van de ransomware de software aan ‘klanten’ (Ransomware-as-a-service), waarbij de winst wordt verdeeld. Ook worden gecompromitteerde systemen verkocht aan anderen die de systemen vervolgens infecteren met de (ransom)malware naar keuze. Europol benadrukt dat opsporingsinstanties niet alleen achter de ‘eindgebruikers’ van de ransomware aan moeten gaan, maar zich moeten richten op de sleutelfiguren die malware via platformen verkopen, in internationaal gecoördineerde acties met andere opsporingsinstanties.

Ddos-attacks

‘DDoS-for-ransom’ lijkt terug van weggeweest. Cybercriminelen maken daarbij ook misbruik van de reputatie van bekende ‘Advanced Persistent Threats’ (APT’s), zoals ‘Fancy Bear’ en ‘Lazarus’, om de slachtoffers er sneller toe te bewegen het afpersgeld te betalen. De cybercriminelen richten zich op internet service providers (ISP’s), financiële instellengen (banken) en midden-en-klein bedrijven (de MKB-sector). Als het niet wordt betaald, leidt dat niet altijd tot de daadwerkelijke uitvoering van de ddos-aanval, hoewel in sommige gevallen het tot serieuze consequenties heeft geleid, zoals de aanval op de effectenbeurs van Nieuw-Zeeland.

Online kindermisbruik  

Over online seksueel misbruik viel het mij op dat grooming toeneemt op online gaming platformen (en uiteraard op sociale mediadiensten, maar dat is niet nieuw). Ook is de verspreiding van kinderpornografie via peer-to-peer platformen is volgens Europol significant toegenomen, terwijl het voor de normale internetgebruiker niet zo vaak meer lijkt te worden gebruikt. Darkweb websites zijn nog steeds een belangrijk platform voor verspreiding van afbeeldingen van online seksueel geweld. Als voorbeeld wordt het platform ‘Boystown’ genoemd, die offline is gehaald onder leiding van het Bundeskriminalamt (BKA) en opsporingsdiensten uit Australie, Canada, Zweden, de Verenigde Staten én Nederland. De website met kindermisbruik had meer dan 400.000 geregistreerde gebruikers.

Dark web-gebruikers maken daarnaast steeds vaker gebruik van ‘Wickr’ en Telegram als communicatiekanalen voor ‘Child Sexual Abuse Material’ (CSAM).

Helaas is de omzet van commerciële websites gericht op seksueel geweld tegen kinderen volgens Europol verdriedubbeld tussen 2017-2020. Voor betaling worden vaak cryptocurrencies gebruikt. Het komt voor dat daders direct minderjarigen betalen voor zelfgemaakt materiaal.

Europol probeert in de rapporten zoals elk jaar ook voorzichtig beleidsadvies mee te geven. Het meest opvallend vond ik dit jaar de boodschap dat ‘online undercover operaties steeds belangrijker worden in opsporingsonderzoeken naar cybercrime’. De reden is dat cybercriminelen steeds betere ‘operational security’ (OPSEC) aanhouden. Europol observeert dat het lastig infiltreren is op – met name – websites met materiaal van seksueel geweld, vanwege strikte toegangsregels en nationale regels van landen die beperkingen opleggen om op die websites te infiltreren. “The importance of undercover activities needs to be recognized”, aldus Europol. Daarbij wijs ik natuurlijk graag op mijn eerdere publicaties hierover (zie bijvoorbeeld het artikel ‘Facebookvrienden worden met de verdachte’). 

Cybersecuritybeeld Nederland 2021 en rapport hackbevoegdheid Inspectie J&V

jjoerlemans

Cyber Security Beeld Nederland 2021

Op 29 juni 2021 is het nieuwe Cybersecuritybeeld Nederland 2021 (.pdf) verschenen. Dit bericht vat de belangrijkste informatie uit het rapport samen met betrekking digitale spionage en ransomware.  

In verband met de COVID-pandemie is er sprake is van een wereldwijd toegenomen digitale spionagedreiging richting de farmaceutische en medische industrie en onderzoekscentra die geneesmiddelen, antistoffen of vaccins ontwikkelen in relatie tot COVID-19. Nederlandse bedrijven en onderzoeksinstellingen die betrokken zijn bij de preventie en bestrijding van COVID-19 zijn een waarschijnlijk doelwit van deze digitale spionage. Voorzichtiger staat in het rapport geformuleerd ‘dat het mogelijk is’ dat Nederlandse overheidsinstanties die de preventie en bestrijding van COVID-19 coördineren slachtoffer worden van digitale spionage. En dat het mogelijk is dat digitale aanvallen uitgevoerd worden op (centrale) databases waarin, in het kader van COVID-19, persoonsgegevens van Nederlanders worden opgeslagen. Met betrekking tot de motieven van statelijke actoren, gaat het voor een belangrijk deel om het behartigen van binnenlandse politieke en veiligheidsbelangen, zoals het bestrijden van dissidenten die in het buitenland wonen en het streven naar het behoud van de status quo in het herkomstland: inclusief de bestaande statelijke structuur, rol en positie van het staatshoofd en rol en positie van de onderdanen (in zowel binnen- als buitenland). Ook spelen financieel-economische motieven een rol, zoals het behoud van inkomsten vanuit de diaspora (bevolkingsgroepen die buiten het land van herkomst wonen), die investeringen doet (zoals de aankoop van onroerend goed) en financiële ondersteuning biedt aan achtergebleven familie. Volgens het rapport is ook het aandeel ‘groot’ met betrekking tot economische spionage, waarmee statelijke actoren bijvoorbeeld beogen de eigen concurrentiepositie te verbeteren of hoogwaardige kennis en technologie te bemachtigen zonder zelf de kosten voor research en development te maken. “Exemplarisch” is volgens het rapport is de Chinese economische spionage, die zich vooral richt op technologiediefstal en voorkennis inzake voorgenomen investeringen. Ten slotte gaat het ook om het versterken van de strategisch-militaire positie ten opzichte van andere staten en het verkrijgen van politieke informatie over regeringsstandpunten en besluitvorming van andere staten en het beïnvloeden van politiek-bestuurlijke processen in andere staten. Door impliciet of expliciet te dreigen met verstoring of sabotage kan een actor economische, politieke, diplomatieke of militaire invloed uitoefenen op zijn doelwit.

Zie ook het onderstaande schema uit het rapport:

Over de SolarWinds hack rapporteert het NCSC wel dat in december 2020 bekend werd dat aanvallers een kwetsbaarheid hadden aangebracht in een update van Orion-software van SolarWinds. Dit bedrijf maakt softwareprogramma’s voor overheidsinstanties en grote bedrijven om ICT-omgevingen te monitoren en beheren. Volgens SolarWinds heeft de opzettelijk gecreëerde kwetsbaarheid als achterliggend doel de systemen van de afnemers van de betreffende versie van SolarWinds Orion te compromitteren. Bij verschillende Amerikaanse overheidsinstanties is de kwetsbaarheid ook daadwerkelijk misbruikt. Meerdere cybersecuritybedrijven en techbedrijven die wereldwijd klanten hebben, zoals FireEye, Mimecast en Microsoft, hebben aangegeven gecompromitteerd te zijn via de kwetsbare versie van Orion. Microsoft stelde dat het de aanvallers waarschijnlijk uiteindelijk te doen was om toegang tot clouddiensten van de organisaties die doelwit waren. Experts gaan uit van spionage als motief. Ook in Nederland is de kwetsbare versie van SolarWinds aangetroffen, onder andere binnen de overheid en de vitale processen. Er is door het NCSC vooralsnog geen misbruik geconstateerd. In april 2021 werd de SolarWinds campagne door de VS geattribueerd aan de Russische inlichtingendienst SVR (APT29). Deze attributie werd ondersteund door de EU en de Nederlandse regering.

Over ransomware zegt het NCTV dat er is een ontwikkeling geweest naar ‘Big Game Hunting’, d.w.z. het compromitteren van zorgvuldig geselecteerde organisaties. Meestal betreft het kapitaalkrachtige organisaties, verantwoordelijk voor continuïteit van processen of in bezit van unieke data. In februari 2021 zijn verschillende kennisinstellingen in Nederland aangevallen door criminele actoren, waaronder de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), Universiteit van Amsterdam (UvA) en Hogeschool van Amsterdam (HvA), waarbij de aanval op de UvA en HvA succesvol is afgeslagen. Door ook back-ups van systemen onbruikbaar te maken, vergroten criminelen de impact van de aanval verder. In het uiterste geval is de schade aan systemen zo ernstig, dat herstel niet mogelijk is en systemen opnieuw moeten worden opgebouwd. Ransomware-aanvallen kunnen ook langdurig impact hebben op processen wanneer er sprake is van de inzet van verschillende drukmiddelen, zoals de diefstal van informatie, waarna wordt gedreigd deze informatie te publiceren. Volgens de FBI komt ook het telefonisch dreigen met fysiek huisbezoek bij medewerkers van de bedreigde instelling. Aanvallers kunnen nog een stap verder gaan en klanten van hun doelwit proberen af te persen. Dat kan snel plaatsvinden, of pas na verloop van tijd, waardoor slachtoffers van een ransomware-aanval mogelijk langdurig worden geconfronteerd met de gevolgen van de oorspronkelijke aanval.

Een aantal cybercriminele groepen beschikt inmiddels over capaciteiten die niet onder doen voor het niveau van statelijke actoren. Zij hebben echter geen doel van maatschappelijke ontwrichting of sabotage voor ogen, maar een financieel motief. De cybercriminele groepen worden door staten gedoogd en staan onder druk om in opdracht van de staat soms activiteiten te verrichten. Soms wordt daarbij een beroep gedaan op hun ‘patriottisme’.

Rapport Inspectie J&V over de hackbevoegdheid

Op 29 juni 2021 heeft de Inspectie Justitie & Veiligheid het rapport ‘Verslag toezicht wettelijke hackbevoegdheid politie 2020’ (.pdf) gepubliceerd. Enkele interessante passages worden in bericht belicht.

De belangrijkste boodschap van de inspectie is dat het uitblijven van verbetering in de uitvoering van de hackbevoegdheid, volgens de regels in art. 126nba Sv en dan met name die in het Besluit onderzoek in een geautomatiseerd werk (Stb. 2018, 340), als een risico beschouwd. Zij hopen dat dit volgend jaar beter gaat. De bevindingen van de inspectie kunnen als input dienen voor de evaluatie van de Wet computercriminaliteit III die momenteel wordt uitgevoerd door het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatie Centrum (WODC) van het ministerie van Justitie & Veiligheid.

Het is belangrijk te realiseren dat de inspectie niet de toetsing en oordeelsvorming door de officier van justitie en de rechter-commissaris onderzoekt. Er vindt dus geen controle door de inspectie plaats op bijvoorbeeld de proportionaliteit van de inzet van de bijzondere opsporingsbevoegdheid. De zittingsrechter gaat hier over de procureur-generaal bij de Hoge Raad op grond van artikel 122 Wet op de rechterlijke organisatie. In het rapport staat dat de hackbevoegdheid niet is ingezet in de EncroChat-onderzoeken en deze zaken niet zijn onderzocht (ondanks dat een machtiging voor de hackbevoegdheid bij opsporingsonderzoeken naar georganiseerde misdaad is ingezet (art. 126uba Sv). De inspectie doet klaarblijkelijk ook geen onderzoek naar situaties waarbij op grond van art. 126ng lid 2 Sv in accounts van verdachten vanuit inbeslaggenomen apparaten wordt ingelogd.

De hackbevoegdheid is in 2020 in 14 zaken ingezet. Daarbij is er geen sprake geweest van nevenschade of veiligheidsrisico’s door het in stand houden van kwetsbaarheden. In 11 zaken is een bevel gegeven voor de inzet van een niet vooraf gekeurd technisch hulpmiddel. De Inspectie moet de commerciële software zelfs een ‘black box’ voor de politie. In bijna alle zaken (10 van de 14) is gebruik gemaakt van commerciële software, waarbij de leverancier volgens de inspectie toegang heeft tot bewijslogging met het middel is verkregen, zonder dat de politie dit kan beperken en controleren. Dit wordt overigens tegengesproken in een reactie van de minister in een Kamerbrief van 29 juni 2021. De politie en de Inspectie hebben geen kennis over de kwetsbaarheden waarvan de commerciële binnendringsoftware gebruik maakt.

Opvallend is verder dat twee keer is binnengedrongen op een ander geautomatiseerd dan in het afgegeven bevel stond. Wel was het een computer die in gebruik was bij desbetreffende verdachte. De inspectie plaats daarbij de opmerking dat de verkregen gegevens mogelijk niet gebruikt kunnen worden in de betreffende strafzaak. De inspectie kon ook niet altijd vaststellen op welke locatie en in welk lang een computer werd binnengedrongen. Dat is wel belangrijk, omdat voor de mogelijke inzet ervan in het buitenland apart toestemming moet worden gevraagd (zie de Aanwijzing voor de internationale aspecten van de inzet van de bevoegdheid ex art. 126nba Sv, Strct. 2019, 10277).

Tenslotte was de logging op diverse punten niet in orde, waaronder de voorziening voor het maken van schermopnames. De Inspectie stelt vast dat in 2020 de verantwoording in processen-verbaal ‘onvolledig is en soms ontbreekt’. Voor de wel aanwezige processen-verbaal geldt dat ‘hieruit niet kan worden opgemaakt welke onderzoekshandelingen door wie op welk moment zijn uitgevoerd. In enkele gevallen kan dit ook niet worden vastgesteld op basis van het journaal en de aanwezige logging’.

De Inspectie doet over de problemen met commerciële software en gebreken in logging (zie onder) de stevige uitspraak dat ‘hierdoor risico’s niet kunnen worden uitgesloten voor wat betreft de betrouwbaarheid van met de hackbevoegdheid verkregen bewijs en de privacy van de betrokkenen’. In de begeleidende Kamerbrief wordt opgemerkt dat de zittingsrechter gaat over de betrouwbaarheid van het verkregen bewijs uit de inzet van de hackbevoegdheid. 

Internet Organised Crime Threat Assessment (iOCTA) rapport 2020

jjoerlemans

Eersgisteren (5 oktober 2020) heeft Europol het nieuwe ‘internet Organised Crime Threat Assessment’ (iOCTA) rapport (.pdf) gepubliceerd. Het lezenswaardige rapport gaat over trends en ontwikkelingen op het gebied van cybercriminaliteit. Het rapport komt tot stand op basis van input en interviews bij opsporingsinstanties en de private beveiligingsindustrie. In deze blog benoem ik enkele opvallende zaken uit het rapport.

Ransomware

Ransomware wordt opnieuw genoemd als de grootste dreiging op het gebied van de ‘cyber dependent crimes’ (cybercriminaliteit in enge zin). De aanvallen worden steeds gerichter uitgevoerd. Ransomware criminelen vallen steeds vaker publieke en private organisaties aan, in plaats van de PC’s van individuen. Op die manier kunnen ze meer losgeld eisen en is de kans groter dat het (crypto)geld ook daadwerkelijk wordt overgemaakt. In de periode 2019-2020 zijn in de Europese Unie gemeenten, ministeries, ziekenhuizen, universiteiten, middelbare scholen, fabrieken, banken, energiebedrijven en bedrijven in de transportsector slachtoffer geweest van ransomware.

Europol beschrijft de volgende modus operandus bij ransomware. Bij aanvallen verschaft een cybercriminele groep eerst toegang tot computers in het netwerk van het slachtoffer (na verkenning ‘reconnaissance’). Vervolgens wordt de toegang verkocht aan een andere groep cybercriminelen die de IT-infrastructuur in kaart brengen, toegang verschaffen tot meer computers, gegevens exfiltreren, etc. Vervolgens worden de computers geïnfecteerd met ransomware en zo de ransomware uitgerold op gehele netwerk (incl. back-ups). Steeds vaker wordt niet alleen losgeld geëist, maar wordt ook gedreigd met het publiceren van gestolen gegevens van gevoelige aard van de slachtoffers. Als het losgeld niet wordt betaald, dan worden de gevoelige gegevens gepubliceerd of verkocht aan de hoogste bieder. Er bestaan zelfs ransomware-onderhandelaars bij cybersecuritybedrijven die een bekende zijn van ransomwarebendes en korting bedingen bij het te betalen losgeld. Ransomwarefamilies zoals ‘Sodinokobi’, ‘Maze’, ‘Doppelpaymer’, ‘Nemty’ en ‘Snatch’ staan er om bekend gegevens te publiceren over hun slachtoffers. Europol verwacht dat andere cybercriminelen deze modus operandi overnemen.

Europol haalt ook de ransomware infectie bij het gelduitwisselingskantoor ‘Travelex’ aan. Deze was geïnfecteerd met Sodinokibi-ransomware in de eerste weken van 2020. De cybercriminelen versleutelden de gegevens van computers van het bedrijf en exfiltreerden ondertussen 5gb aan gevoelige gegevens, waaronder BSN-nummers (of het equivalent daarvan in het buitenland), geboortedatums van mensen en betaalinformatie. Deze gegevens werden gebruikt om het bedrijf onder druk te zetten. Dat heeft blijkbaar gewerkt, want Travelex betaalde 2,3 miljoen dollar aan losgeld om de gegevens weer te ontsleutelen.

Darknet markets en cryptogeld

Europol haalt ook de ransomware infectie bij het gelduitwisselingskantoor ‘Travelex’ aan. Deze was geïnfecteerd met Sodinokibi-ransomware in de eerste weken van 2020. De cybercriminelen versleutelden de gegevens van computers van het bedrijf en exfiltreerden ondertussen 5gb aan gevoelige gegevens, waaronder BSN-nummers (of het equivalent daarvan in het buitenland), geboortedatums van mensen en betaalinformatie. Deze gegevens werden gebruikt om het bedrijf verder onder druk te zetten. Deze gegevens werden gebruikt om het bedrijf onder druk te zetten. Dat heeft blijkbaar gewerkt, want Travelex betaalde 2,3 miljoen dollar aan losgeld om de gegevens weer te ontsleutelen.

Op dit moment is er geen ‘darknet market’ die alle andere markten domineert. Wel vermeld Europol dat ‘Dread Market’ al drie jaar actief is, wat tegenwoordig uitzonderlijk is. In het rapport wordt opgemerkt dat de reputatie van de e-maildienst met sterke versleuteling ‘Protonmail’ minder populair is dan voorheen bij darkweb gebruikers, omdat ze ervan worden verdacht samen te werken met opsporingsinstanties. Zij maken nu vaker gebruik van nieuwe versleutelde e-maildiensten als ‘Sonar’ en ‘Elude’ en communicatiediensten als ‘Discord’, ‘Wickr’ en ‘Telegram’.

Bij Bitcoin waren in 2016 naar schatting 20% van de transacties gerelateerd aan criminele activiteiten. In 2019 is dat nog naar schatting nog maar 1,1% (volgens ChainAlysis). Toch is de hoeveelheid geld dat kan worden gerelateerd aan criminele activiteiten gestegen, volgens Europol. Het gaat dan vooral om transacties vanuit darknet markets, diefstal en ransomware. Monero is inmiddels the most established privacy coin op darknet markets, gevolgd door Zcash en Dash. Met betrekking tot diefstal is het opvallend dat in 2019 tien publieke hacks plaatsvonden bij crypto-uitwisselingskantoren, waarbij in totaal 240 miljoen euro aan cryptogeld werd gestolen. Toch is dat minder dan in 2018, waarbij onder andere bij de Japanse exchange ‘Coincheck’ 500 miljoen euro aan cryptogeld werd gestolen. Europol beschrijft ook dat opsporingsonderzoeken naar witwassen met cryptocurrencies steeds uitdagender worden, vanwege ‘mixing services’, ‘privacy coins’ en uitwisselingskantoren die onvoldoende anti-witwasmaatregelen nemen.

Kinderpornografie

Ten slotte rapporteert Europol al vele jaren achter dat de hoeveelheid kinderpornografie stijgt (‘child sexual abuse materials’ genoemd). Kinderpornografie via ‘live streaming’ stijgt ook. Europol verwijst voor een verklaring ook naar de COVID-19 crisis, waardoor er minder capaciteit is bij de politie. Europol geeft aan dat kinderpornografiegebruikers steeds vaker maatregelen nemen om zo anoniem mogelijk te blijven en beveiligingsmaatregelen nemen om detectie door opsporingsinstanties te voorkomen. Steeds vaker kinderpornografisch materiaal verkocht, waarbij het materiaal wordt geüpload bij een hosting dienst en geld wordt verdiend aan ‘credits’ op basis van het aantal downloads. Vermoedelijk kunnen de credits worden ingewisseld voor ‘echt geld’.

Europol noemt ook een internationale politie operatie (de Nederlandse politie wordt prominent genoemd) waarbij de website ‘DarkScandals’ offline is gehaald. Daarop stonden seksvideo’s die zonder toestemming waren gemaakt en geplaatst en daarnaast gewelddadige seksvideo’s met verkrachting, marteling, mensenhandel en kinderpornografie. Het betreft een zogenoemde ‘pay to view’ website, waarbij de bezoeker de mogelijkheid geboden wordt om tegen betaling video’s of foto’s te verkrijgen van (jonge) vrouwen die seksuele handelingen verrichten of seksueel worden misbruikt. Betaling kon achterwege blijven als de gebruiker (user) zelf videomateriaal uploadt. Video’s moesten wel aan de voorwaarde voldoen dat ze echte verkrachting, afpersing, pesterijen van seksuele aard met naakte vrouwen, extreme betasting of seksuele slavinnen laten zien (zie ook persbericht OM).

De ‘administrator’ is een Nederlander die vermoedelijk 2 miljoen doller heeft verdient aan de verkoop van het materiaal op de website. De verdachte wordt onder andere vervolgd voor de verspreiding van kinderpornografie en witwassen.  

Death by ransomware

jjoerlemans

On 10 September 2020, ransomware infected 30 servers at University Hospital Düsseldorf, crashing systems and forcing the hospital to turn away emergency patients. As a result, German authorities stated that a woman in a life-threatening condition was sent to a hospital 20 miles away in Wuppertal and died from treatment delays. On 28 September, another alarming news article stated that ‘a major hospital chain’ was targeted with ransomware in ‘more than 400 locations’ (!) across the USA. Ransomware is malicious software (malware) that blocks access to someone’s computer system or files on the system and subsequently demands a ransom to be paid for unlocking the computer or files. For years, ransomware is the no. 1 popular malware among cybercriminals (see Europol).

In this blog post, I examine these incidents and reflect upon them from a Dutch legal perspective, because ransomware incidents in hospitals also take place in the Netherlands. I also consider whether IT systems in healthcare are a ‘vital infrastructure’, which may receive special protection from the Dutch National Cyber Security Centre.

Murder by ransomware?

Ransomware targeting hospitals is unfortunately not new. In 2016, news reports mentioned ransomware targeting a hospital in Los Angeles (USA). The Dutch government stated that between 2014 and 2017, four incidents occurred with ransomware in Dutch hospitals. The EU cyber security agency ENISA warned in 2018 that ransomware increasingly targeted medical devices and hospitals in order to demand a higher amount in ransom, as opposed to infecting computers of individuals. Individuals will only pay for decrypting one PC for example, whereas business and hospitals may pay hundreds of thousands of euros to decrypt many computers (such as servers storing valuable information).

Earlier this year (2020), a ransomware attack occurred at a hospital in Leeuwarden, the Netherlands. These attacks may seek to infect computers with ransomware to earn money, but may also lead to different types of extortion when perpetrators demand payment under threat of releasing medical records.

In Germany, the ransomware infections have led to an unfortunate chain of events, in which the unavailability of computers made it impossible to take care of certain patients in their hospital. News articles mention how authorities contacted the cybercriminals to shut down their ransomware, because they infected computers at a hospital and threatened the lives of patients. The cybercriminals, supposedly unaware their malware infected computers in a hospital complied, but it was unfortunately too late for one patient.

As such, the German public prosecution service is investigating whether the perpetrators can be charged with murder. The high sentence for this most serious crime makes it an attractive option for prosecution authorities, reflecting the seriousness of the consequences of this particular attack. In the Netherlands, many articles in our Penal Code can also be considered in a situation like this, such as article 161sexies(3), which states that infecting a computer with malware that endangers the life of person and results in their death can lead to imprisonment for a maximum of 15 years.

Difficulties in prosecuting for ransomware

Gathering the necessary evidence to prosecute the suspect can be extremely difficult, especially when the suspect resides outside the investigating State’s territory (in my PhD thesis ‘Investigating Cybercrime’ I researched these problems extensively). Usually, ransomware is deployed to earn money in cryptocurrency (such as Bitcoin). In our open access article ‘Laundering the profits of Ransomware’ published last summer, we (Custers, Oerlemans & Pool) examined the relationship between money laundering and ransomware. Possibly, this research may provide insights for law enforcement authorities to collect evidence based on the money trail in ransomware incidents. But maybe it works more like the cyber security guru ‘The Grugq’ said on Twitter:

“Prediction: The ransomware kid — who’s hacking lead to a woman’s death in Germany — has done more for advancing cyber norms than any paper, book, article, talk, conference, round table, etc etc. have ever managed to accomplish.”

Cyber security and hospitals in the Netherlands

The incident in Germany made me wonder what the state of security is at hospitals in the Netherlands. It seems to me that when computer systems are adequately secured, network traffic is monitored and the IT infrastructure is separated, catastrophic security incidents like the above can be avoided in some cases, or the seriousness of the consequences can be reduced.

A quick look into parliamentary history reveals quite some attention for cyber security in hospitals, usually after an incident occurred. Over the years, parliamentary members questioned the minister of Justice and Security several times about the state of cyber security of hospitals (see, these answers to parliamentary questions in 2016, 2017, 2018, and recently these answers in 2020 regarding a cyber security incident at hospitals in Leeuwarden). The Dutch government emphasized repeatedly in their response that IT security at hospitals is their own responsibility and not a ‘vital process’ relating to national security that requires extra (national) protection.

In August 2020, this position changed somewhat with new legislation that grants the National Cyber Security Centre the task to aid in security incidents for organisations in the healthcare sector. Over the years, the National Cyber Security Centre set up an ‘Information Sharing and Analysis Centre’ (ISAC) for the healthcare sector to facilitate information sharing regarding threats. Also, a ‘Computer Emergency Response Team’ (CERT) was set up for the healthcare sector (“Z-CERT”).

Hopefully, these serious cyber security incidents inside and outside the Netherlands lead to some real changes in order to properly secure vital IT infrastructures, such as the infrastructure of hospitals. There appears to be a tension in finding the correct balance in relying upon the private protection of IT-systems and providing enough security with aid of the National Cyber Security Centre. It is interesting to see how this may change in the near-future.

This is cross post from Montaigne Blog.

— UPDATE —-

It turns out the German patient would have died due to her medical conditions, regardless of the ransomware attack. In this interesting in-depth Wired article, the doctor states it will be only a matter of time before a patient does die because of a ransomware attack at a hospital.

Internet Organised Threat Assessment report 2019

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Het Europol Cybercrime Center in Den Haag biedt elk jaar een mooi overzicht van actuele ontwikkelingen en bedreigingen op het gebied van cybercrime. Het ‘IOCTA rapport’ (.pdf) komt tot stand via enquêtes aan alle EU opsporingsautoriteiten en door input uit de private sector en wetenschap. Hier volgt een samenvatting van de zaken die mij het meest opvielen.

Ransomware grootste bedreiging op het gebied van cybercrime

Ransomware blijft de grootste bedreiging volgens het IOCTA 2019 rapport. De totale hoeveelheid aanvallen met ransomware is gedaald. Echter, de aanvallen zijn gerichter, winstgevender en schadelijker. Als voorbeeld wordt bijvoorbeeld een bedrijf genoemd waarbij het gijzelbedrag uit één miljoen euro bestond. Versies van de ransomwarefamilie ‘Dharma/CrySiS’, ‘ACCDFISA, ‘GlobeImposter’ en ‘Rapid’ kwamen veel in de rapportages van politiediensten voor. De private sector vreest dat naast normale ransomware ook de meer destructieve gijzelsoftware die ook ‘wiper-elementen’ bevatten; daarmee worden bestanden echt gewist of onherstelbaar beschadigd.

Zorgelijk zijn ook de ransomware-aanvallen op lokale overheden, die zich voornamelijk in de Verenigde Staten hebben voorgedaan. Zo lag de stad Atlanta in 2018 enige weken plat. In 2019 ging het al zo’n vijf steden in de VS, waaronder Baltimore en Florida. Dit vormt mogelijk een prelude voor steden Europa.

Handel in gestolen data

De handel in gestolen data betreft de twee-na-grootste dreiging volgens het Europol rapport. De data wordt het vaakst buitgemaakt door de aankoop van financiële gegevens, zoals creditcardgegevens, online bankiergegevens en gegegevens uit cryptocurrency portemonnees. De gegevens worden buitgemaakt via phishing, door lekken bij bedrijven, na grote hacks en door kwaadaardige software waarmee gegevens heimelijk worden verzameld. Deze gegevens worden verkocht op o.a. het dark web of gebruikt om fraude mee te plegen; bijvoorbeeld door er goederen mee te bestellen. Als voorbeeld worden in het rapport ook de veelvoorkomende aanvallen op uitwisselingskantoren voor cryptogeld (‘cryptocurrency exchanges’) genoemd. In 2018 is naar schatting 1 miljard in dollar wereldwijd aan cryptogeld gestolen, ook door statelijke actoren.

Logingegevens zijn minder makkelijk te besteden (‘monetisable’), maar mogelijk meer waard voor georganiseerde cybercrimegroepen. Interessant is het voorbeeld hoe zes verdachten in Engeland en Nederland zijn opgepakt voor ‘typosquatting’. Daarbij zetten criminelen nepwebsites waar mensen per ongeluk op kunnen bij het intypen van een URL. In dit geval leidde de website tot een nep bitcoinportemonnee. Door het overnemen van inloggevens kon de bitoinportemonnee geleegd worden en het virtuele geld worden overgemaakt naar de verdachten. Daarmee zou volgens Europol door de groep 24 miljoen euro zijn buitgemaakt.

Ddos-aanvallen

Ddos-aanvallen blijven een prominente dreiging als we het hebben over de ‘target cybercrime’ (criminaliteit waarbij computers en netwerk het doelwit zijn van de gedraging, wordt ook wel ‘cybercrime in enge zin’ genoemd). Ddos-aanvallen worden het meest gebruikt voor afpersing, maar ook aanvallen voor ideologische of politieke redenen kwamen veel voor. Financiële instellingen en overheden, zoals de politie, werden het vaakst onder vuur genomen. In het bijzonder voor banken vormen ddos-aanvallen een groot probleem, omdat het kan leiden tot het verstoren van de online bankierdiensten. De aanvallen zijn volgens Europol het vaak afkomstig van ‘low-capability actors’, die bijvoorbeeld gebruik maken van ‘exploit booters of stressers’.

Operation Power Off

In april 2018 hebben Nederlandse en Engelse opsporingsautoriteiten de illegale dienst ‘Webstresser.org’ offline gehaald. Webstresser was volgens Europol destijds een van de grootste marktplaatsen voor het huren van ddos-diensten met meer dan 150.000 klanten en de bron van meer dan 4 miljoen ddos-aanvallen.

Kinderporno

De hoeveelheid kinderpornografisch materiaal (ook wel genoemd: materiaal van kindermisbruik) op internet blijft volgens Europol stijgen. Kindermisbruikers werken vaak volgens dezelfde modus operandi: zij zoeken potentiele slachtoffers via sociale media, creëren een aantal nepprofielen waarbij zij zich als een leeftijdsgenoot voordoen en leggen contact. Nadat er een niveau van vertrouwen is gaan naar Whatsapp of apps als Viber om de gesprekken voor te zetten. Als – eerst op vrijwillige basis – seksueel materiaal is uitgewisseld zetten de kindermisbruikers de slachtoffers onder druk om meer materiaal te maken, bijvoorbeeld onder de dreiging het materiaal te openbaren.

Gecoördineerde actie tegen kindermisbruik, in samenspraak met de private sector en het gebruik van technologie zoals kunstmatige intelligentie, kan helpen tegen de bestrijding van materiaal van kindermisbruik en ook helpen in het verwerken van enorme hoeveelheden materiaal. Ter illustratie: in 2017 ontving Europol 44.000 verwijzingen met mogelijk kinderpornografisch materiaal van Amerikaanse internetdienstverleners (zoals Google en Microsoft). In 2018 waren dat er 190.000. Europol heft zelf een database met 46 miljoen afbeeldingen of video’s met geïdentificeerd kinderpornografisch materiaal. Nederland wordt expliciet in het rapport genoemd als de grootste hoster van kinderporno.

Het rapport signaleert verder dat (soms extreme) kinderpornografie wordt verspreid via exclusieve online forums. Het Europol rapport noemt bijvoorbeeld het forum ‘Elysium’, dat alleen bereikbaar was via Tor (op het darknet dus). Vier mannen runde het forum met meer dan 11.000 geregistreerde gebruikers over de hele wereld.

De auteurs waarschuwen dat het een ‘kwestie van tijd’ is tot ‘deepfakes’ met kinderporno voorkomen die worden gebruik voor het “personaliseren” van het materiaal. Dat kan problemen opleveren voor de vervolging en digitale bewijsproblemen.

Rol van het dark web en cybercrime

In het rapport is extra aandacht voor de rol van het ‘dark web’, als facilitator van online criminaliteit. Het rapport signaleert dat de markten veranderen in kleinere online drugsmarkt en ‘single-vendor’ shops, soms in een specifieke (d.w.z. niet-Engelse taal). De toegang tot online drugsmarkten via Tor blijft het meest populair, mogelijk vanwege de gebruikersvriendelijkheid.

xDedic marketplace

De xDedic markplaats wordt als voorbeeld genoemd in het rapport. In januari 2019 hebben Amerikaanse, Belgische en Oekraïense opsporingsautoriteiten de ‘xDecic’-marktplaats inbeslaggenomen. xDedic verkocht gehackte computers en gestolen persoonsgegevens. Het was actief op zowel het dark web als het clear web. De geïnfecteerde computers konen worden geselecteerd op criteria als prijs, geografische locatie en besturingssystemen. De marktplaats zou meer dan 60 miljoen euro in fraude hebben gefaciliteerd. (zie ook dit nieuwsbericht waarin wordt gesteld dat op de markplaats meer dan 70.000 servers in 170 landen werden aangeboden).

Daarnaast hebben opsporingsautoriteiten actie ondernomen tegen Wall Street Market, Valhalla en Bestmixer. Wall Street Market had toen volgens Europol 1.150.000 geregistreerde bezoekers en 5400 verkopers van drugs. Europol schat in dat in 2018 één miljard dollar aan virtueel geld op het dark web is besteed. Bitcoin blijft daarbij de meest populaire cryptocurrency.

Bitcoinmixer

In het rapport wordt ook aandacht besteed aan de spraakmakende FIOD-take down van ‘Bestmixer.io’ (zie ook het persbericht op de FIOD-website). In samenwerking met Europol en opsporingsautoriteiten in Luxemburg werd een operatie opgezet. Het was een van de drie grootste bitcoin mixingdiensten voor Bitcoin, Bitcoin Cash en Litecoin. De dienst startte in 2018 en had volgens Europol een omzet van ten minste 200 miljoen dollar (27.000 bitcoins) in één jaar (600.000 euro per jaar). Het is bovendien de eerste zaak waar – volgens een Kamerbrief van minister Grapperhaus van 12 juni 2019 – de hackbevoegdheid is ingezet!

Advies voor wetgeving en beleid

De laatste jaren geeft Europol enkele voorzichtige adviezen af voor de Europese wetgever. Het meest interessant vond ik dat Europol in dit rapport expliciet stelt dat een EU-raamwerk is vereist voor onderzoeken op het dark web. De coördinatie en standaardisatie van undercover online onderzoeken zijn vereist om dark web-onderzoeken te ‘deconflicteren’. Opnieuw wordt gesteld dat het huidige juridische instrumentatrium van rechtshulp in de EU (‘Mutual Legal Assistance’) onvoldoende is voor digitale opsporingsonderzoeken.

Makers Coinvault veroordeeld – annotatie

jjoerlemans 3 reacties

Posted on 21/10/2018 op Oerlemansblog

De ‘Coinvault-zaak’ (Rb. Rotterdam 26 juli 2018, ECLI:NL:RBROT:2018:6153) verdient nadere aandacht. Het betreft namelijk de eerste veroordeling voor ransomware in Nederland. Dat is de hoogste tijd, omdat ransomware al jaren één van de meest prevalente vormen is van cybercrime in enge zin. In deze blog ga ik eerst kort in op de feiten van de zaak. Daarna bespreek ik uitgebreider de ten laste gelegde feiten en welke andere delicten van toepassing kunnen zijn. Tot slot werp ik een korte toekomstblik op ransomware.

Veroordeling

De Rechtbank Rotterdam heeft op 26 juli 2018 twee jongemannen veroordeeld tot 240 uur taakstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf van twee jaar voor het besmetten van een groot aantal computers met zelfgemaakte ransomware. Het is een relatief lage gevangenisstraf in verhouding tot de ernst van de delicten. De verdachten hebben van november 2014 tot en met september 2015 computers besmet met zelfgemaakte ransomware van de variant ‘Coinvault’ en ‘Bitcryptor’. Deze ransomware is meer specifiek te kwalificeren als ‘cryptoware’, waarbij gegevens worden versleuteld. Zonder betaling in virtueel geld (in dit geval Bitcoin) en de ontvangst van de sleutel om gegevens weer toegankelijk te maken, is het zonder back-up in de meeste gevallen onmogelijk de gegevens terug te krijgen.

De feiten

In de uitspraak van de Rechtbank Rotterdam staat weinig informatie over het opsporingsproces, maar uit de mediaberichten over de zaak blijkt dat de verdachten de malware als ‘trojan’ hebben verspreid (zie bijvoorbeeld dit bericht in de Volkskrant en deze blog van McAfee). In dit geval was de kwaadaardige software vermomd als commerciële software en ‘sleutel-generatoren’ die in nieuwsgroepen gratis konden worden download. Nadat duizenden computers waren besmet activeerden de verdachten de cryptoware en eisten ze 250 euro in Bitcoin van hun slachtoffers. De computers stonden als zombiecomputers onder controle van hun command-and-control server. Bij het verbinding maken met de server maakten de verdachten echter geen gebruik van anonimiseringstechnieken (zoals Tor), waardoor het IP-adres terugverwees naar het adres van de abonneehouder (het ouderlijk huis van de verdachten). Dat leidde tot de arrestatie van de verdachten in een klein dorp nabij Amersfoort.

De tenlastelegging

De officier van justitie heeft artikel 138ab Sr, 350a Sr en 317 Sr (afpersing) ten laste gelegd. Het ligt het meest voor de hand het delict gegevensaantasting (art. 350a Sr) ten laste te leggen. Het artikel is ervoor gegoten, omdat het (onder andere) strafbaar stelt ‘het opzettelijk en wederrechtelijk veranderen, onbruikbaar maken of ontoegankelijk maken van gegevens’ met een maximale gevangenisstraf van twee jaren of een geldboete van de vierde categorie. De verdachten hebben gebruik gemaakt van een botnet, waardoor ook sprake is van een gekwalificeerde vorm van computervredebreuk in artikel 138ab lid 3 Sr (zie ook het Toxbot-arrest (ECLI:NL:HR:2011:BN9287)). Sinds mei 2015 is overigens ook artikel 138b Sr gewijzigd, waardoor een strafverzwaring naar een maximale gevangenisstraf van vijf jaar of een geldboete van de vierde categorie van toepassing indien met het plegen van het feit als omschreven in art. 350a Sr ‘ernstige schade’ wordt veroorzaakt. De memorie van toelichting definieert niet helder wat ‘ernstige schade’ behelst, maar ik neem aan dat hier ook de besmetting van duizenden computers met ransomware onder valt, zoals in casu het geval was.

Bijzondere aandacht verdient ook de tenlastelegging van afpersing (art. 317 Sr) in deze zaak. Het gaat hier om de uitoefening van dwang, om zichzelf wederrechtelijk te bevoordelen met geweld of de bedreiging met geweld, door ‘de bedreiging dat gegevens die door middel van een geautomatiseerd werk zijn opgeslagen, onbruikbaar of ontoegankelijk zullen worden gemaakt of zullen worden gewist’ (zoals staat omschreven in art. 317 lid 2 Sr). Daarvan is in deze zaak sprake, omdat de cryptoware de gegevens ontoegankelijk maakt, tenzij het losgeld wordt betaald in de vorm van Bitcoin (of het systeem op een andere manier met een sleutel kan worden ontsleuteld). De Rechtbank Rotterdam volstaat in haar (helaas zeer korte) bespreking van het artikel met: “de rechtbank is daarbij van oordeel dat het op deze wijze ontoegankelijk maken van bestanden gelijk is te stellen aan het begrip geweld als bedoeld in artikel 317 van het Wetboek van Strafrecht”.

Richtlijn Cybercrime strafvordering kan beter

De richtlijn Cybercrime strafvordering noemt de toepasbaarheid van het delict afpersing merkwaardig genoeg in zijn geheel niet. In plaats daarvan worden de artikelen 139d Sr (de plaatsing van malware), art. 326 Sr (oplichting) en art. 284 Sr (dwang) genoemd. De officier van justitie had inderdaad art. 139d lid 2 sub a Sr met verwijzing naar art. 138ab lid 3 Sr ten laste kunnen leggen. Dat zou beter tot uitdrukking doen komen dat de verdachten ook de vervaardiging van de Coinvault-malware wordt verweten. Op het eerste gezicht lijkt bij ransomware de ten laste legging van het delict ‘oplichting’ (art. 326 Sr) minder voor de hand te liggen. Voor oplichting is immers (onder andere) vereist dat iemand bijvoorbeeld na een ‘listige kunstgreep’ geld overmaakt. Met andere woorden wordt de betrokkene ‘er in geluisd’. Bij ransomware wordt simpelweg de computer van het slachtoffer gegijzeld en losgeld door een anonieme dader wordt geëist; daarbij lijkt van een ‘listige kunstgreep’ geen sprake. Voor de besmetting van de computer wordt soms wel een ‘listige kunstgreep’ gebruikt. In deze zaak hebben de verdachten bijvoorbeeld de computers besmet via onschuldig lijkende programma’s die via internet ter beschikking zijn gesteld, waarna de slachtoffers na besmetting van cryptoware bewogen worden geld over te maken. Eerder is oplichting wel ten laste gelegd en bewezen verklaard in het geval van ‘banking malware’. Ten slotte kan in de context van ransomware ook nog sprake zijn van het delict dwang (art. 284 Sr), omdat een persoon ‘door enige feitelijkheid’ (het versleutelen van een computer) een ander wederrechtelijk dwingt iets te doen (losgeld betalen) of te dulden (het versleuteld laten van de computer). Het voordeel van de hoge maximale gevangenisstraf bij art. 317 Sr is dat slachtoffers spreekrecht hebben en ook zware bijzondere opsporingsbevoegdheden mogen worden toegepast, zoals direct afluisteren (art. 126l Sv) en alle vormen van de hackbevoegdheid (art. 126nba Sv).

‘Geweld’ bij ransomware?

Met de opkomst van het Internet of Things raken steeds meer apparaten die autonome beslissingen kunnen nemen met het internet verbonden. Dat brengt bijvoorbeeld met zich mee dat mensen opgesloten kunnen raken in hun hotelkamer, omdat de kamerdeur met het elektronische slot niet meer functioneert na een ransomwarebesmetting. Het ontoegankelijk maken van een slimme auto met ransomware tegen losgeld voor een flink bedrag lijkt mij ook goed denkbaar. In deze gevallen ziet het vereiste ‘geweld’ bij afpersing mogelijk meer op het goed zelf in plaats van de opgeslagen gegevens op de computer. Toch lijkt het dat het geweld of de bedreiging van geweld zich daarbij meer richt op het gebruik van het goed, dan op het goed zelf; het omhulsul van het goed blijft ten slotte intact. Het is overigens ook denkbaar dat met ransomware het geweld of de bedreiging van geweld zich richt tegen een persoon. Als medische apparaten aan het lichaam (zoals een insulinepomp) of in het lichaam (zoals een pacemaker) verbonden zijn met een netwerk en op afstand ontoegankelijk wordt gemaakt, kan namelijk sprake van (de dreiging van) geweld jegens een persoon bij het gebruik van ransomware.

Strafrechtpraktijk nog onvoldoende voorbereid op ransomware

Los van deze theoretische bespiegeling over de strafbaarstelling van ransomware is van belang te realiseren dat de besmetting van ransomware op IoT-apparaten geen science fiction is. Ransomware is een groeiend probleem. De WannyCry-aanval heeft in mei 2017 ziekenhuizen in het Verenigd Koninkrijk, het spoorwegsysteem tussen Duitsland en de Russische Federatie, telecommunicatiebedrijven in Spanje en Portugal en Petrochemische bedrijven in China en Brazilië en autofabrikanten in Japan platgelegd. De Nederlandse samenleving zal zich moeten voorbereiden op deze vormen van cybercrime en maatregelen moeten treffen (niet alleen op het gebied van strafrecht). Daarnaast is nu al een tendens zichtbaar dat cybercriminelen de aanvallen gerichter worden uitgevoerd, zoals het besmetten van medische apparaten in ziekenhuizen, waarbij een veel groter bedrag wordt geëist: in de tienduizenden euro’s in plaats van die doorgaans 500 euro voor besmette PC’s. De strafrechtpraktijk lijkt hier nog onvoldoende op voorbereid.

Mijn noot met bijna gelijke tekst is verschenen in: Rb. Rotterdam 26 juli 2018, ECLI:NL:RBROT:2018:6153, Computerrecht 2018/210, p. 281-291, m.nt. J.J. Oerlemans.

Europol internet organised threat assessment 2018 (IOCTA)

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Posted on op Oerlemansblog

Op 18 september 2018 heeft Europol een rapport (.pdf) over cybercrime uitgebracht. Het rapport biedt een mooi overzicht met gedetailleerde inzichten over de ontwikkeling van cybercrime. Het rapport is gebaseerd op rapporten van IT-beveiligingsbedrijven en zelfrapportage door opsporingsinstanties. In deze blog post zet ik de belangrijkste resultaten uit de ‘Internet Organised Crime Threat Assessment 2018’ op een rijtje.

1.         Ransomware is de no. 1 cybercrime-bedreiging

Ransomware is volgens Europol de nummer 1 dreiging op het gebied van cybercrime (in enge zin). Het heeft bovendien als dreiging van banking malware (waarmee frauduleuze betalingstransacties worden uitgevoerd) op het gebied van malware overgenomen. De meest voorkomende ransomware is Cerber, Cryptolocker, Crysis, Curve-Tor-Bitcoin Locker (CTBLocker), Dharme en Locky. Naar verluid verdienen de makers van Cerber-malware naar verwachting 200.000 euro per maand, door hun kwaadaardige software te licenseren aan anderen. Ransomware richt zich echter steeds vaker op specifieke organisaties.

Europol stelt vast dat na de NotPetya en Wannacry-aanval, initieel veel onzekerheid bestond over de motieven van de daders en typen daders. Omdat zowel cybercriminelen als ‘nation state actors’ gebruik maken van dezelfde technieken en tools is het lastiger de twee actoren te onderscheiden. Samenwerking tussen opsporingsinstanties, ‘Computer Incident Response Team’-teams en inlichtingendiensten is daarom volgens Europol noodzakelijk.

2.         Cryptomining malware en cryptojacking groeit

Opsporingsinstanties komen Bitcoin nog steeds het vaakst tegen in opsporingsonderzoeken naar cybercrime, hoewel meer anonieme cryptocurrencies, zoals Monero en ZCash, steeds populairder worden. Cryptocurrency uitwisselingskantoren (exchanges), mixing diensten en diensten die online portemonnees voor cryptocurrencies aanbieden worden ook steeds vaker het doelwit van afpersing en hacken. Witwassers maken ook vaker gebruik van gedecentraliseerde uitwisselingsdiensten die geen Know Your Customer beleid voeren, waarbij mensen bij elkaar komen om echt geld voor virtueel geld te wisselen. Cryptocurrencies die anonimiteit al ‘ingebakken hebben’, zullen volgens Europol mixing diensten overbodig maken. Europol merkt terecht op dat een kernvaardigheid zijn voor cybercrime-onderzoekers is om onderzoek te doen naar het misbruik van cryptocurrencies.

‘Cryptojacking’ wordt als nieuwe vorm van cybercrime gezien. Bij cryptojacking worden cryptocurrencies gedolven door gebruik te maken van de verwerkingcapaciteit van computers die aan het werk worden gezet door een javascript op websites. Daarbij wordt vooral het ‘CoinHive JavaScript miner’ gebruikt, waarmee Monero wordt gedolven. Cryptojacking is volgens Europol niet altijd strafbaar (ik kan zelf ook geen artikel uit het Wetboek van Strafrecht bedenken dat van toepassing is).

Europol wijst er op dat cryptojacking (virtueel) geld creëert en daarmee een motivatie vormt voor hackers om legitieme websites als doelwit aan te merken om van daar uit cryptojacking toe passen. Het hacken van website is uiteraard wel strafbaar (art. 138ab (lid 3 sub a?) Sr). Het gebruikt van mining malware is natuurlijk wel strafbaar (o.a. op grond van art. 138ab lid 3 sub a Sr en art. 350a lid 1 Sr) en kan het computersysteem van een slachtoffer plat leggen.

3.         Turbulentie en verplaatsing bij darknet markets

In 2017 zijn de populaire darknet markets ‘AlphaBay’, ‘Hansa’ en ‘RAMP’ offline gehaald. Ook zijn veel marktplaatsen uit zichzelf over de kop gegaan, bijvoorbeeld vanwege hacks en ‘exit scams’ van de eigenaren.

De ‘take downs’ door de politie hebben volgens Europol geleid tot de migratie van gebruikers naar bestaande of nieuwe markten, naar andere platformen (zoals I2P en Freenet) en gezamenlijke groepen of kanalen in versleutelde communicatie-apps.

4.        Groei van online misbruik via ‘live streaming’ diensten en sextortion

Materiaal met seksueel geweld tegen kinderen (o.a. kinderporno) wordt steeds minder vaak verspreid via peer-to-peerprogramma’s, zoals Gigatribe, BitTorrent en eDonkey en steeds meer via het darknet. In dat opzicht is het opvallend dat ik in (Nederlandse gepubliceerde) uitspraken over kinderporno wel lees over veroordelingen voor de verspreiding van kinderporno via Gigatribe, maar niet over de verspreiding via darknet forums.

Europol wijst daarbij ook op misbruik door gebruik ‘live streaming’-diensten via apps en chatkanalen, waarvoor soms ook wordt betaald via betalingsapps op de mobiele telefoon. Opgenomen materiaal wordt ook vaak gebruikt voor het afpersen van minderjarigen voor meer materiaal. Omdat kinderen vaak op jongere leeftijd op internet actief worden, kunnen ze ook op jongere leeftijd in contact komen met online zedendelinquenten en slachtoffer worden. Zowel internet service providers als betalingsdienstverleners moeten ook inspanningen verlenen om kindermisbruik tegen te gaan. Daarnaast doet Europol de nadrukkelijke (nieuwe) aanbeveling om hulpprogramma’s in te zetten voor daders, zodat deze hun driften beter leren beheersen.

5.         Ontwikkelingen in online fraude

West-Afrikaanse en andere fraudeurs passen meer geavanceerde aanvallen toe, waarbij ook zakelijke e-mail wordt compromitteert. Daarbij vinden meer gerichte aanvallen plaats, waarbij gedacht kan worden aan ‘CEO’-fraude (mails sturen uit naam van de CEO aan iemand in het bedrijf die betalingen uitvoert). Daarnaast maken ‘helpdeskfraude’, ‘advanced fee fraud’ en ‘romance scams’ nog steeds veel slachtoffers.

6.         Opsporing wordt lastiger door technische en juridische ontwikkelingen

Opvallend is ten slotte de waarschuwing van Europol dat juridische ontwikkelingen (in het bijzonder de AVG, waardoor de publieke toegang tot de WHOIS-database is afgesloten) en technische ontwikkelingen (zoals 5G zie dit ENISA rapport over 5G (.pdf)), het significant lastiger maken voor zowel publieke als private speurders om verdachten te attribueren en hun locatie te bepalen.

Europol is in het rapport stellig dat het vorderen van gegevens of het invullen van een ‘request form’ bij de registrars ondoenlijk werk oplevert voor opsporingsinstanties. 5G heeft als voordeel veel hogere snelheden en beveiliging dan 4G, maar als nadeel dat het lastiger is voor opsporingsinstanties om hier interceptie op uit te voeren en naar verluidt lastiger maakt om gebruikers van telecomdiensten te identificeren.