Tag terrorisme

Cybercrime jurisprudentieoverzicht maart 2023

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Bewijsoverweging na inzet van de hackbevoegdheid

Op 22 februari 2023 heeft de rechtbank Den Haag een interessante uitspraak (ECLI:NL:RBDHA:2023:1960) gewezen in een drugshandelzaak. Het verweer over de hackbevoegdheid en de wijze waarop bewijs wordt verzameld n.a.v. de SkyECC operatie zijn hierbij met name relevant.

De verdediging stelt – naar mijn weten voor de eerste keer in strafzaken – het gebruik van de onderzoeksresultaten van een hack voor het bewijs ter discussie. De raadsman heeft betoogd dat het bewijs dat is verkregen door middel van de hackbevoegdheid in artikel 126nba Sv niet mag worden gebruikt voor het bewijs. De raadsman heeft daartoe aangevoerd dat uit het dossier niet blijkt dat bij het Openbaar Ministerie de juiste procedure is doorlopen en dat toestemming is verzocht aan het College van procureurs-generaal voordat de machtiging is gevorderd bij de rechter-commissaris.

De rechtbank overweegt dat ‘de te volgen procedure voorafgaand aan de in de wet geregelde vordering tot een machtiging ex artikel 126nba Sv is niet aan rechterlijke toetsing onderworpen. Het gaat om een interne werkafspraak en een interne belangenafweging bij het Openbaar Ministerie. De regels die het Openbaar Ministerie daarbij volgt, zijn geen recht in de zin van de wet op de rechterlijke organisatie, en de daarop betrekking hebbende stukken maken overigens ook geen onderdeel uit van het strafdossier. De verdachte kan aan die stukken ook geen rechten ontlenen. Niet is gebleken dat sprake is van enig vormverzuim in het voorbereidend onderzoek als bedoeld in artikel 359a Sv’. De rechtbank verwerpt om bovenstaande reden het verweer.

Daarnaast is in de uitspraak te lezen hoe bewijs uit de SkyECC-operatie wordt gebruikt In een strafrechtelijk onderzoek. In een onderzoek dat zich richt de criminele samenwerkingsverbanden van de anonieme gebruikers van SkyECC-telefoons is door de door de rechter-commissaris op 15 december 2020 bepaald dat de in dat onderzoek beschikbare ontsleutelde informatie slechts mag worden gebruikt ter opsporing indien daartoe een aanvullende toestemming is verleend. Op voorhand is door de rechter-commissaris toestemming verleend om voor een gelimiteerd aantal categorieën misdrijven en met gebruik van een lijst met zoekwoorden onderzoek te doen aan de binnen het onderzoek beschikbare ontsleutelde informatie. De chatgesprekken die naar aanleiding van deze zoekslag uit de ontsleutelde informatie naar voren komen mochten, na voornoemde aanvullende toestemming van de rechter-commissaris, ter opsporing nader worden onderzocht.

De chats tussen de gebruikers van cryptocommunicatie-aanbieder zijn geautomatiseerd geanalyseerd en geclassificeerd. Die analyse heeft in de categorie “cocaïne” hits opgeleverd op onder de woorden: ‘cocaïne’, ‘haven’, een plaatsnaam, ‘airco’, een locatie, ‘uithaal’, en ‘oog’. Op basis van deze hits zijn berichten naar voren gekomen van enkele gebruikers van SkyECC-telefoons. Na goedkeuring van de officieren van justitie van het onderzoek naar de criminele samenwerkingsverbanden van de anonieme gebruikers van SkyECC-telefoon is de bovenstaande informatie op 20 juli 2022 ter beschikking gesteld aan het onderzoek naar de verdachte in het onderhavige onderzoek. In het dossier bevindt zich daarnaast ook een toestemmingsbrief van de officier van justitie waaruit blijkt dat op 5 augustus 2022 toestemming is verleend de gegevens te gebruiken in het strafrechtelijk onderzoek naar de verdachte.

Uit de inhoud van de chatberichten komen gegevens naar voren die herleidbaar zijn tot de verdachte. In de uitspraak is ook te lezen hoe uit de ‘historische verkeersgegevens’ het adres van de moeder van de verdachte 26x keer voorkwam. De rechtbank overweegt het bewijs wordt gevormd door vele chatberichten, die op verschillende data en tijden door de verdachte zijn verstuurd en waaraan betekenis toekomt als ze met elkaar in verband worden gebracht. Daarnaast omvat het bewijs processen-verbaal met bevindingen over de (familie van) de verdachte, op basis waarvan de verdachte geïdentificeerd kon worden als de gebruiker van een SkyECC-telefoon. De door de verdediging aangevoerde stelling dat het bewijsminimum niet wordt gehaald, gaat volgens de rechtbank dus niet op.

De verdachte heeft zich, al dan niet in vereniging, schuldig gemaakt aan een woninginbraak, fraude met coronavaccinatiebewijzen, wapenbezit en voorbereidingshandelingen voor de handel, invoer, uitvoer en bereiding van harddrugs. Uit het onderzoek van de politie is gebleken dat de verdachte zich onder meer heeft bezig gehouden met het opzetten van een drugslijn tussen Colombia en Nederland. De QR fraude is voor de verdachte een zeer lucratief feit geweest, waaraan blijkens de WhatsApp-gesprekken slechts een einde lijkt te zijn gekomen doordat zijn – overigens in dit onderzoek onbekend gebleven – compagnon tegen de lamp is gelopen. De rechtbank legt de verdacht een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van vijf jaar op.

‘Zeer ingrijpende inbreuk’ bij onderzoek aan smartphone

Op 18 november 2022 heeft de rechtbank Rotterdam een interessante uitspraak (ECLI:NL:RBROT:2022:10279) gedaan met betrekking tot onderzoek op een smartphone. In deze zaak over roekeloos rijden en rijden onder invloed waarbij een andere bestuurder zwaar lichamelijk letsel heeft opgelopen, had de officier van justitie toestemming gegeven om een beperkt onderzoek te verrichten aan de smartphone van de verdachte en de opdracht ook duidelijk gespecificeerd.

Gelet op de toelichting van de verdediging op zitting is echter om onduidelijke redenen door de politie van de opdracht van de officier van justitie afgeweken. Dit alles heeft er in geresulteerd dat door het volledig kopiëren van de telefoon en die bestanden vast te leggen op een tweetal gegevensdragers een min of meer compleet beeld kan zijn verkregen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de verdachte. Hierbij is ook tenminste een aantal berichten van de verdachte aan of van een advocaat toegankelijk geworden voor derden. De rechtbank acht dit een onjuiste en zeer ongewenste gang van zaken.

Gelet op de grote ernst van het verzuim en het nadeel voor het privéleven van de verdachte dat door het verzuim is veroorzaakt, kan het echter niet bij een enkele constatering blijven. Gelet op de aard en inhoud van het eerder in dit vonnis vastgestelde vormverzuim in de zin van artikel 359a van het Wetboek van Strafvordering zal de straf worden verminderd met drie maanden gevangenisstraf. Aan de verdachte zal een gevangenisstraf worden opgelegd van 15 maanden, waarvan 5 maanden voorwaardelijk.

Rol voor digitaal bewijs bij aanslagen op Poolse supermarkten

In een zaak (ECLI:NL:RBNHO:2023:1518) van de rechtbank Noord-Holland op 24 februari 2023 speelde digitaal bewijs een bijzondere rol. Het ging in deze zaak om aanslagen op Poolse supermarkten. Uit de aangehaalde processtukken blijkt dat er contact was tussen de verdachte en een persoon bekend met het initiaal “W.” kort voor, rondom en kort na de aanslagen. Het bleek namelijk dat de telefoon van W. via het IP-adres van de woning van de verdachte op drie tijdstippen contact maakte, te weten op 8 december 2020 om 00:53, uur en op 9 december 2020 om 01:07 en 02:47 uur.

De explosie in Heeswijk-Dinther vond rond 04:05 uur plaats. Enkele minuten daarna wisselen de verdachte en medeverdachte N. enkele chatberichten uit, waarna de verdachte hem om 04:14 uur belt. Uit de chats die voor het bewijs worden gebruikt blijkt onder meer dat zij afspreken dat medeverdachte N. naar de verdachte komt. De rechtbank concludeert dat ‘uitgesloten dient te worden geacht, mede gezien het tijdstip, dat dit contact geen direct verband houdt met de ontploffing’. Van belang is ook dat in de communicatie tussen de verdachte en medeverdachte N.  op 8 december 2020 overdag gesproken wordt over de “big boss” in relatie tot de klus die medeverdachte N] voor de verdachte heeft gedaan.

Kortom, opgevraagde verkeersgegevens van de telefoon van de verdachte, onderzoek aan de telefoons van de verdachte en gegevens over de auto van de verdachte (mogelijk ANPR-gegevens?) spelen in samenspel een belangrijke bewijsrol in de zaak. De rechtbank overweegt dat, uitgaand van het patroon dat daarbij naar boven komt, dat de verdachte telkens in meer of mindere mate, sturende informatie heeft gegeven, bij zijn woning de uitvoerders heeft laten instappen, materialen heeft doen inladen of heeft ingeladen en zich met betalingen bezighield.

De verdachte wordt daarop veroordeeld voor acht jaar gevangenisstraf, onder andere vanwege het ‘medeplegen van opzettelijk een ontploffing teweegbrengen, terwijl daarvan gemeen gevaar voor goederen en levensgevaar voor een ander te duchten is’.

Veroordeling voor witwassen en computervredebreuk

Op 24 februari 2023 veroordeelde de rechtbank Amsterdam een verdachte voor witwassen en computervredebreuk (ECLI:NL:RBAMS:2023:989). De bewijsoverwegingen zijn in deze zaak interessant.

De rechtbank vindt bewezen dat de verdachte opzettelijk wederrechtelijk de servers van ABN AMRO, Volksbank, ING en Rabobank is binnengedrongen. De rechtbank stelt op grond van de bewijsmiddelen het volgende vast. De banken hebben aangifte gedaan, omdat meerdere van hun klanten zeggen het slachtoffer te zijn geworden van fraude. Daarbij zouden de fraudeurs hun inloggegevens hebben bemachtigd en daadwerkelijk hebben ingelogd op de bankomgevingen van de klanten. Uit onderzoek van de banken blijkt dat de bankomgevingen van de klanten zonder toestemming benaderd zijn vanaf een specifiek IP-adres. De verdachte heeft 314 keer op zijn eigen bankomgeving bij ABN AMRO ingelogd vanaf dit IP-adres. Verdachte woonde bij zijn moeder en zij maakte voor haar eigen ING-bankrekening ook veelvuldig gebruik van dit IP-adres. De rechtbank leidt daaruit af dat in de bewezenverklaarde periode de internetaansluiting in de woning van verdachte aan dit IP-adres kan worden gekoppeld. Dat vanaf dit IP-adres waarvan verdachte vanuit zijn woning vaak gebruik maakte, is ingelogd op de bankomgevingen van slachtoffers, schreeuwt om een verklaring van verdachte, die hij niet heeft gegeven. Op basis van deze omstandigheden stelt de rechtbank vast dat het verdachte is geweest die vanaf genoemd IP-adres heeft ingelogd op de bankomgevingen van de klanten.

De rechtbank overweegt dat het bij witwassen gaat om uit misdrijf verkregen geld of spullen. De rechtbank kan op basis van het dossier geen concreet misdrijf vaststellen waarmee verdachte het geld heeft verdiend of waardoor hij de spullen heeft verkregen. Ook als een concreet misdrijf niet kan worden vastgesteld kan witwassen onder omstandigheden worden bewezen. Er moet dan op basis van de feiten en omstandigheden sprake zijn van een ernstig vermoeden dat het geld en de spullen van misdrijf afkomstig zijn. Als dat vermoeden er is, dan mag van verdachte worden verwacht dat hij een verklaring geeft over de herkomst ervan. De verdachte heeft geen verklaring willen afleggen over het geld. Op de zitting heeft hij verklaard dat hij de luxe kleding en tassen van vrienden had geleend. Die verklaring vindt de rechtbank onvoldoende concreet en verifieerbaar. De rechtbank komt dus tot de conclusie dat het niet anders kan zijn dan dat het geld en de luxe goederen van misdrijf afkomstig zijn en dat verdachte dit ook wist. Omdat het om veel transacties gaat gedurende anderhalf jaar vindt de rechtbank dat verdachte hiervan een gewoonte heeft gemaakt. De rechtbank vindt niet bewezen dat de verdachte dit samen met een ander of anderen heeft gedaan. De rechtbank spreekt verdachte daarom vrij van medeplegen.

De rechtbank kan op basis van het dossier bovendien niet vaststellen dat de verdachte de slachtoffers op de tenlastelegging heeft opgelicht of dat hij phishingpanels voorhanden heeft gehad. Weliswaar heeft hij van een slachtoffer geld op zijn rekening ontvangen, maar niet duidelijk wordt wie de oplichtingshandelingen heeft verricht. Ook van de andere slachtoffers ontbreekt bewijs om verdachte als (een van) de oplichter(s) aan te merken. Dat het IP-adres van verdachte betrokken is geweest bij het inloggen op de bankrekeningen is onvoldoende om te kunnen bewijzen dat verdachte bij de oplichtingen zelf betrokken is geweest. Hetzelfde geldt voor het voorhanden hebben van de phishingpanels, een van de oplichtingsmiddelen waar aangevers melding van maken. Anders dan de officier van justitie vindt de rechtbank dat uit het dossier onvoldoende blijkt dat de frauduleuze betaallinks vanaf het IP-adres van verdachte zijn verzonden. Ook uit zijn telefoon blijkt niet dat hij phishingpanels voorhanden heeft gehad.

Ten slotte is nog opvallend dat de reclassering adviseert dat de verdachte meewerkt aan gedragsinterventie Hack_Right, maar de officier van justitie en de rechtbank deze interventie niet geschikt vinden. De rechtbank overweegt dat de verdachte onvoldoende intrinsiek gemotiveerd lijkt om hieraan mee te werken. De rechtbank legt de verdachte een voorwaardelijke gevangenisstraf op en een taakstraf op van 120 uur. Ook moet de verdachte een schadevergoeding betalen aan de betrokken banken.

Veroordeling voor opruiing tot een terroristisch misdrijf en bedreiging van de minister-president

Op 30 december 2022 veroordeelt (ECLI:NL:RBDHA:2022:14261) de rechtbank Den Haag een verdachte voor opruiing tot een terroristisch misdrijf en bedreiging van de minister-president door middel van het plaatsen van berichten op een openbaar Telegram-kanaal.

De raadsman heeft ter zitting bepleit dat de benadering van de verdachte door de undercoveragenten zonder wettelijke basis is geschied, nu artikel 3 van de Politiewet hiertoe niet toereikend was omdat de politie zijn cliënt reeds als verdachte had aangemerkt. Daarnaast stelt de raadsman dat de complete telefoon van de verdachte niet had mogen worden uitgelezen zonder een daartoe strekkende machtiging van de rechter-commissaris. De raadsman stelt dat in beide gevallen sprake is van een onherstelbaar vormverzuim dat tot bewijsuitsluiting dient te leiden.

De rechtbank verwerpt dit het verweer. Uit het dossier blijkt dat de verdachte pas na de tweede ontmoeting met de agenten, op 12 juli 2021, als verdachte is aangemerkt. Voor deze datum waren alleen de twee IP-adressen waaronder de berichten op Telegram waren geplaatst, bekend. Deze IP-adressen waren nog niet aan de verdachte gekoppeld. Om te achterhalen wie achter deze IP-adressen zat en om een inschatting te kunnen maken over de ernst van de uitlatingen, heeft de politie op grond van artikel 3 van de Politiewet nader onderzoek gedaan. De rechtbank is van oordeel dat dit artikel in de gegeven omstandigheden voldoende grondslag biedt voor dit onderzoek. Er is daarom geen sprake van een vormverzuim volgens de rechtbank.

Daarnaast zijn zijn de overwegingen van de rechtbank of in dit geval sprake is van opruiing zijn helder en interessant om te lezen. Het ging in deze zaak om berichten zoals: “Regel eerst strijders. En niet zomaar strijders, serieuze mensen die wat willen doen. Die het zat zijn, en schijt hebben. En hun vrijheid eisen. Ik zoek geen demonstranten. Ik zoek revolutionairen. Shooters/hitters/gewapend/geweld. Alles toegestaan.” En: “Zou je het in je hebben om ze allemaal te shooten? Gwn vanuit een auto. Raam open. Gun naar buiten. En knallen maar.”  

In artikel 131 van het Wetboek van Strafrecht (Sr) is opruiing strafbaar gesteld. Allereerst is vereist dat de uitlating in het openbaar is gedaan. Dat wil zeggen dat het uiten van opruiende woorden onder zodanige omstandigheden en op zodanige wijze moet plaatsvinden dat deze door het publiek gehoord, gelezen, of gezien konden worden. Door het plaatsen van zijn uitlatingen in de Telegram-groepen worden deze in de openbaarheid gebracht. De groepen waren immers openbaar en voor een ieder toegankelijk. Uit het dossier blijkt ook dat de verdachte op zoek was naar mensen om de groep uit te breiden. Het verweer van de raadsman dat de verdachte ervan uitging dat zijn uitlatingen slechts door een beperkt aantal gelijkgestemden zou worden gelezen, snijdt dan ook geen hout. De uitlating moet daarnaast mondeling of bij geschrift of afbeelding zijn gedaan. Daaronder zijn inbegrepen tekstberichten op internet en social media. Ook aan dit vereiste is voldaan. Daarnaast moet met de uitlatingen zijn aangezet tot iets ongeoorloofds. Dit ongeoorloofde moet een naar Nederlands recht strafbaar feit zijn. Uit feiten en omstandigheden moet kunnen worden afgeleid dat voldoende duidelijk is dat indien datgene waartoe wordt opgeroepen daadwerkelijk wordt uitgevoerd, dit een strafbaar feit zou opleveren.

De rechtbank stelt voorop dat uitlatingen die worden geplaatst in een openbare groep op Telegram, in principe door iedereen kunnen worden gelezen. Hoe groter het bereik van een uitlating, hoe groter de kans dat iemand door het lezen ervan daadwerkelijk overgaat tot het handelen waartoe wordt opgeroepen. De raadsman heeft bepleit dat het nooit de bedoeling van de verdachte is geweest om met zijn uitpersonen op te ruien. Hij wilde voornamelijk aandacht. De door de verdachte gebruikte woorden in de berichten en de context waarin deze uitlatingen zijn gedaan, kunnen echter zonder meer worden opgevat als een aanmoediging om een misdrijf te plegen. Het gaat om uitlatingen als ‘de oude wereld vernietigen’, ‘shooten’, ‘het parlement bestormen en met dodelijk geweld die zooi opruimen’ en ‘shooters/hitters/gewapend/geweld. Alles toegestaan’. Deze termen zijn naar het oordeel van de rechtbank voldoende feitelijk voor wat betreft het aanzetten tot strafbare feiten. Op grond van het voorgaande concludeert de rechtbank dat de berichten opruiend zijn.

Overigens komt het Hof Arnhem-Leeuwarden in een ander arrest (ECLI:NL:GHARL:2023:528) van 20 januari 2023 over opruiing in een Whatsapp-groep tot een andere conclusie, omdat niet was voldaan aan het bovengenoemde openbaarheidsvereiste. In deze zaak werd in een Whatsapp-groep met 14 actieve gebruikers berichten verzonden waarin werd aangespoord om te gaan rellen en het gebruik van geweld daarbij niet te schuwen. Het hof stelt voorop dat berichten en gesprekken in Whatsapp end-to-end versleuteld zijn. Zonder toevoeging van telefoonnummers door de beheerder(s) van de groep kan niemand buiten een groep de berichten lezen of beluisteren. Het hof overweegt daarbij ook dat eerder verzonden berichten niet te lezen zijn voor personen die later aan de Whatsapp-groep zijn toegevoegd. Uit het dossier blijkt dat er op enig moment veertien actieve deelnemers aanwezig waren in de Whatsapp-groep. Naar het oordeel van het hof is dit enkele feit onvoldoende om te kunnen spreken van openbaarheid, waarmee niet is voldaan aan de delictsomschrijving van art. 131 Sr. In deze zaak verklaart het Hof niet bewezen dat de verdachte het tenlastegelegde heeft begaan en spreekt de verdachte daarvan vrij.

Terug naar de onderhavige uitspraak van de rechtbank Den Haag overweegt de rechtbank dat als laatste de vraag moet worden beantwoord of sprake is van opzet. Opzet ligt besloten in de delicthandeling ‘opruiing’. Ook degene die met zijn uitlating willens en wetens de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat zijn uitlating derden zou kunnen bewegen tot het plegen van een strafbaar feit, handelt opzettelijk (in de vorm van voorwaardelijk opzet). Van belang is ook of degene die de uitlatingen doet, de bedoeling heeft om ze ‘in het openbaar’ te brengen.

De rechtbank is van oordeel dat het opzet van de verdachte voldoende blijkt uit de uitlatingen en de context waarin hij deze heeft gedaan. De door de verdachte gebruikte termen laten weinig aan de verbeelding over. Dat verdachte zwakbegaafd en gemakkelijk beïnvloedbaar is, doet aan het opzet niet af. Door de uitlatingen in een openbare groep op Telegram te plaatsen, heeft de verdachte de kans dat iemand zijn uitlatingen zou opvatten als een aanmoediging tot het plegen van een strafbaar feit bewust aanvaard. Ook verdachte zelf kan zich voorstellen – zoals hij ter terechtzitting heeft verklaard – dat mensen misschien dachten dat hij serieus was. Tot slot overweegt de rechtbank dat het niet ging om één op zichzelf staande uitspraak, maar meerdere uitlatingen van verdachte gedurende een langere periode waarin hij in zijn uitlatingen en plannen steeds serieuzer werd.

Tot slot is de rechtbank van oordeel dat ook het terroristisch oogmerk bij de opruiing door de verdachte kan worden bewezen. Dit blijkt simpelweg uit de termen die de verdachte heeft gebruikt. Met oproepen tot het vernietigen van de oude wereld, een revolutie en het bestormen van het parlement, riep de verdachte op tot geweld tegen dan wel ontwrichting van de fundamentele politieke structuren van Nederland.

De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 21 maanden, waarvan 12 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaar.

Veroordeling voor deelname aan een terroristische organisatie en online opruiing door rechtsextremist

jjoerlemans

Op 2 december 2021 heeft de rechtbank Rotterdam een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:11858) voor deelname aan een terroristische organisatie en opruiing via Telegram en Whatsapp. De uitspraak is interessant, vanwege de uitvoerige en wat mij betreft uitstekende overwegingen omtrent het delict deelname aan een terroristische organisatie en het delict opruiing in een online omgeving. Zie ook dit nieuwsbericht ‘Nederlandse aanhangers ‘rassenoorlog’ hoeven niet terug de cel in’ n.a.v. de zaak.

“The Base”

De zaak gaat over een verdachte die heeft deelgenomen aan de organisatie genaamd “The Base”’. Het betreft een terroristische organisatie, omdat het een internationaal netwerk is van rechtsextremisten die tot doel had terroristische misdrijven te plegen, zoals het begaan tot doodslag met een terroristisch oogmerk (art. 288a Sr). De rechtbank overweegt dat ‘The Base’ zichzelf ziet als het fundament van een verzetsgroep tegen een door Joden gedomineerd politiek systeem. The Base verspreidt online informatie over survivaltechnieken en zelfverdediging en organiseert trainingen en ontmoetingen.

Ambtsbericht AIVD

Op 15 oktober 2020 ontving de politie onderstaand ambtsbericht van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) van 14 oktober 2020:

“In het kader van de uitvoering van zijn wettelijke taak beschikt de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst over de volgende betrouwbare informatie:

[naam verdachte] (geb. [geboortedatum verdachte] in [geboorteplaats verdachte] ) staat ingeschreven op het adres [adres verdachte] en gebruikt het telefoonnummer + [telefoonnummer].”

Op basis van de inhoud van dit ambtsbericht werd op 15 oktober 2020 het opsporingsonderzoek ‘Posadas’ gestart.

Deelname aan een terroristische organisatie

Daarvoor moet allereerst sprake zijn van een criminele organisatie en dus sprake zijn van een (1) een samenwerkingsverband, (2) met een zekere duurzaamheid en structuur, (3) tussen tenminste twee personen. Om daaraan te toetsen citeert de rechtbank stukken uit ‘Kennisdocument The Base’ van de Koninklijke Marechaussee van 17 december 2020, waarin de The Base wordt omschreven als een ‘een relatief goed georganiseerde en internationaal vertakte rechtsextremistische organisatie: naast leider en oprichter [naam 2] zijn er vertrouwelingen, cellen (twee tot vier man) in verschillende westerse landen, ‘lone wolves’ en een groot aantal Telegram-volgers’. Er is een team dat virtuele sollicitatiegesprekken (vetting) afneemt waarbij [naam 2] de leiding heeft.

Nieuwe leden die in hetzelfde land of dezelfde staat wonen, worden door de centrale organisatie in contact met elkaar gebracht om cellen te vormen. Ook levert de internationale organisatie een chat-kanaal per cel. Andere taken van de staforganisatie zijn onder andere het verspreiden van propaganda ter werving én als geweldsoproepen, het hosten van de digitale omgeving en het aanbieden van literatuur en handleidingen.

Het voorgaande leidt de rechtbank tot de vaststelling dat The Base een internationaal samenwerkingsverband is met een zekere duurzaamheid en structuur tussen meerdere personen en dus een organisatie als bedoeld in artikel 140 Sr.

Terroristisch oogmerk

De rechtbank overweegt dat er sprake is van een terroristisch oogmerk als er een gedraging is die het oogmerk heeft om ‘(een deel van) de bevolking ernstige vrees aan te jagen dan wel de overheid wederrechtelijk te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel (internationale) structuren van een land te ontwrichten of te vernietigen’. Het oogmerk is het naaste doel van de dader, het is datgene wat hij wil of waar het hem om te doen is. Het motief hiervoor kan economisch, politiek of religieus geïnspireerd zijn.

De rechtbank beschrijft tamelijk uitvoerig dat uit dossierstukken blijkt dat The Base streeft naar het versnellen van een ineenstorting van ‘het systeem’, het uitlokken van een rassenoorlog en het instellen van een witte etnostaat. Volgens The Base is deze ontwikkeling al in gang gezet en dient zij die te bespoedigen. Deze doelstelling is te kenmerken als het algemene idee van het rechtsextremistische accelerationisme. Wie het rechtsextremistische gebruik van de term accelerationisme aanhangt, meent dat de westerse samenleving gecorrumpeerd is door Joodse, liberale, socialistische en multiculturele invloeden en daarom geleidelijk, maar onafwendbaar afglijdt naar krachteloosheid en betekenisloosheid. Accelerationisten spannen zich daarom in voor de versnelling (acceleratie) van het proces dat westerse staten tot hopeloze “failed states” maakt.

Onafhankelijk opererende (accelerationistische) cellen hebben het oogmerk om westerse overheden omver te werpen door willekeurige geweldsdaden te plegen die sociale spanningen aanjagen en uiteindelijk maatschappelijke chaos en burgeroorlog veroorzaken. (…) Het uiteindelijke doel van de accelerationisten is dan ook de vestiging van een etnostaat waarin witte mensen de dienst uitmaken en waarin maatschappelijke posities primair op grond van ras en etniciteit worden bepaald. Alle bevolkingsgroepen die dit ideaal bewust of onbewust ondermijnen – denk aan moslims, Joden en mensen die horizontale solidariteit voorstaan zoals marxisten – zijn de natuurlijke vijanden van de accelerationist.

Dat het niet alleen bij een ideologie blijft, blijkt uit de overweging van de rechtbank dat ‘in de laatste maanden van 2019 ontwikkelen drie andere The Base-leden het voornemen om twee aanhangers van Antifa, een extreemlinkse organisatie, om het leven te brengen door hun huis in brand te steken. Dit plan kon door de FBI tijdig worden verijdeld.’

De rechtbank verwerpt het verweer dat voornoemde dossierstukken niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt, omdat de juistheid daarvan niet te controleren zou zijn. De enkele stelling dat de stukken uitsluitend zijn gebaseerd op nieuwsberichten (open bronnen), is daarvoor onvoldoende. Ook vindt de inhoud van deze stukken steun in een recente (openbare) publicatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) getiteld ‘Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (hierna: DTN) nr. 55 van oktober 2021. De rechtbank overweegt vanwege het voorgaande dat sprake is van een terroristisch oogmerk door de organisatie.

Deelneming

Van deelneming aan een criminele (terroristische) organisatie is sprake indien een betrokkene behoort tot het samenwerkingsverband en een aandeel heeft in, dan wel ondersteuning biedt aan, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het oogmerk van de organisatie (met verwijzing naar HR 18 november 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZD0858, NJ 1998, 225). Elke bijdrage aan een organisatie kan strafbaar zijn. Een dergelijke bijdrage kan bestaan uit het (mede)plegen van enig misdrijf, maar ook uit het verrichten van hand- en spandiensten (HR 3 juli 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW5161). Het is voldoende dat een betrokkene in zijn algemeenheid – in de zin van onvoorwaardelijk opzet – weet dat de organisatie het plegen van misdrijven tot oogmerk heeft. Niet is vereist dat een betrokkene enige vorm van opzet heeft op de door de terroristische organisatie beoogde concrete misdrijven. Wetenschap van een of meer concrete misdrijven is niet vereist (HR 8 oktober 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3565). Evenmin is vereist dat een betrokkene zelf heeft meegedaan of meedoet aan de misdrijven die door andere leden van de organisatie zijn respectievelijk worden gepleegd.

De verdachte heeft in oktober 2019 via de chatapplicatie genaamd “Wire” berichten uitgewisseld over The Base. Daarin bericht hij dat hij en [naam medeverdachte] de eerste twee Nederlanders in The Base zijn. Ook komt uit deze berichten naar voren dat de verdachte met succes een vetting-procedure9 heeft doorlopen en dat hij in diezelfde periode in een interview room zat met zes leden van The Base uit andere landen.

Op 31 oktober 2019 chatten de verdachte en een medeverdachte over het doen van een opdracht met posters of het logo van The Base “spray painten” op een verlaten gebouw, waarna zij officiële leden zijn. De verdachte heeft ter zitting bekend dat hij daadwerkelijk op een muur een ‘spray paint’ met logo van The Base heeft gemaakt in opdracht van de The Base. Daarnaast overweegt de rechtbank dat de verdachte op 23 december 2019 en medeverdachte met twee anderen gechat. In die chatgesprekken hebben zij vragen omtrent The Base beantwoord, onder andere de vraag hoe men lid kan worden van The Base. Ook hebben zij gezegd dat zij de enige leden van The Base in Nederland zijn en de leiders van de Nederlandse cel. Op diezelfde dag heeft de medeverdachte ook een propagandavideo van The Base verstuurd met trainingsbeelden waarin wordt geschoten met automatische vuurwapens en explosieven worden gebruikt. Ook worden beelden getoond waarop met een vuistvuurwapen op een Jodenster wordt geschoten. Op 29 januari 2020 heeft de verdachte in een WhatsAppgesprek gezegd dat hij in twee Siege-groepen zit, te weten ‘Feuerkrieg’ en The Base. Ten slotte blijkt uit Wire-contacten dat de verdachte in februari 2020 in ieder geval twee personen voor The Base heeft gerekruteerd.

Gelet hierop is de rechtbank van oordeel dat wettig en overtuigend is bewezen dat de verdachte lid is geweest van en (daarmee) deelnemer aan de terroristische organisatie The Base die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven. De omstandigheid dat de verdachte geen trainingskamp van The Base heeft bezocht en dat bij hem geen wapens zijn aangetroffen, maakt dit niet anders. Immers, gelet op de inhoud van zijn berichten op sociale media, wist de verdachte wel degelijk dat The Base niet slechts een survivalgroep was.

Opruiing in een online omgeving

De verdediging stelt dat ten aanzien van de Telegramgroep Jeugdstorm en de Whatsappgroep de verdachte dient te worden vrijgesproken, omdat het gaat om chatverkeer binnen een besloten groep, zodat niet is voldaan aan het vereiste van openbaarheid. De berichten hebben geen opruiend karakter en de verdachte had geen opzet op het aanzetten tot geweld of strafbare feiten. Evenmin blijkt van een terroristisch oogmerk ten aanzien van de eerste twee gedachtestreepjes. Het was allemaal grootspraak en fantasie.

De rechtbank overweegt dat opruiing in artikel 131 Sr en het aanverwante ‘verspreidingsdelict’ artikel 132 Sr strafbaar is gesteld. Het gaat om tot enig strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag. Bij artikel 132 Sr gaat het erom dat de dader aan de inhoud van een opruiend geschrift of afbeelding ruchtbaarheid wil geven. Met de term opruiing wordt bedoeld dat wordt geprobeerd om anderen een feit te laten plegen dat als strafbaar feit kan worden beschouwd. Anders gezegd is opruiing het bij anderen opwekken van de gedachte aan het plegen van een strafbaar feit, het trachten de mening te vestigen dat dit feit wenselijk of noodzakelijk is en het opwekken van het verlangen om dat feit te bewerkstelligen.

Openbaar?

De artikelen 131 en 132 Sr vereisen dat de opruiing in het openbaar plaatsvindt op mondelinge wijze, bij afbeelding of bij geschrift. Het internet kan worden aangemerkt als een openbare plaats, mits het publiek toegang heeft tot de internetpagina waarop de teksten zijn weergegeven (HR 5 juli 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ2009). Door het plaatsen van uitlatingen op voor het publiek toegankelijke sociale media worden deze in de openbaarheid gebracht. Om tot een bewezenverklaring van opruiing te komen, is niet vereist dat de opruiing enig gevolg heeft gehad. Ook hoeft de opruier niet te weten dat hij opriep tot een feit dat strafbaar is en niet is vereist dat degene tot wie de aansporing is gericht wist dat het feit waartoe wordt opgeruid strafbaar is of dat het waarschijnlijk is te achten dat het strafbare feit, waartoe is opgeruid, zal plaatsvinden.

Of sprake is van een opruiende uitlating hangt onder meer af van de bewoordingen en de context waarin de uitlating is gedaan, de kennelijke bedoeling van de uitlating, de plaats waar en de gelegenheid waarbij de uitlating is gedaan en de doelgroep tot wie de uitlating kennelijk is gericht (Hof Arnhem-Leeuwarden 31 oktober 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:9290 en Rb. Den Haag 29 juni 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:6620).

Volgens de rechtbank blijkt uit onderzoek van de politie dat de Telegramgroep ‘Bua Sneachta’ openbaar is. Van de Telegramgroep Jeugdstorm kan niet worden vastgesteld of het om een openbare groep gaat. Wel staat vast dat deze Telegramgroep op 27 oktober 2020, de dag waarop de telefoon van de verdachte in beslag werd genomen, minstens 21 deelnemers telde, dat het een groeiende groep betreft, dat nieuwe deelnemers welkom zijn in de groep en dat andersdenkenden ook toegang hebben tot de groep.

Gelet op deze feiten, is de rechtbank van oordeel dat de Telegramgroep ‘Jeugdstorm’ op zichzelf een publiek vormt en dat de uitlatingen binnen deze groep in de openbaarheid zijn gebracht. De WhatsAppgroep ‘J.S.N.’ betreft een besloten groep van minstens 30 deelnemers die elkaar niet of nauwelijks kennen en waarin veel rechtsextremistische geweldsuitlatingen worden gedaan. De groep is zeer actief en de verdachte was samen met twee anderen ‘beheerder’ in deze groep waardoor hij deelnemers aan de groep kan toevoegen of verwijderen. Gelet op deze feiten, is de rechtbank van oordeel dat de WhatsAppgroep J.S.N. op zichzelf eveneens een publiek vormt en dat de uitlatingen binnen deze groep in de openbaarheid zijn gebracht.

‘Opruiend van aard’?

De rechtbank acht de meeste ten laste gelegde uitlatingen in de Telegramgroep Bua Sneachta 14/88, ‘zonder meer’ opruiend van aard, aangezien wordt opgeroepen tot geweld c.q. het doden van gekleurde mensen, homoseksuelen en Joden. In de Telegramgroep Jeugdstorm heeft de verdachte verder opgeruid tot het doden dan wel ontvoeren van een willekeurig persoon en het jagen op pedoseksuelen. Ook heeft de verdachte een andere deelnemer aangemoedigd in zijn wens om een soortgelijke aanslag te plegen zoals Brenton Tarrant op twee moskeeën in Christchurch (Nieuw-Zeeland) heeft gedaan, waarbij 51 mensen om het leven kwamen. De verdachte oppert in dit verband een synagoge. Een aanslag op een (Joods) gebedshuis is ontegenzeggelijk een terroristisch misdrijf.

In de WhatsAppgroep J.S.N heeft de verdachte opgeruid tot het ontvoeren van een neger die in een bos wordt gedropt zodat op hem kan worden gejaagd, hetgeen past in de ideologie van het rechtsextreme accelerationisme, en daarmee als een terroristisch misdrijf kan worden beschouwd. Vanuit diezelfde ideologie heeft de verdachte opgeruid tot het doden van blanken die niet ‘aan hun kant’ staan en niet willen veranderen, hetgeen eveneens een terroristisch misdrijf oplevert.

Daar waar de rechtbank opruiing bewezen acht, komt zij tevens tot bewezenverklaring van verspreiding, omdat de verdachte de afbeelding waarop een knielende Joodse man door zijn hoofd wordt geschoten heeft gedeeld in een openbare Telegramgroep.

Straf

De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 2 jaar, waarvan 18 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van 3 jaar. De rechtbank verbindt daaraan opvallend bijzondere voorwaarden. Zo mag de veroordeelde: ‘zich niet online bevinden op de verborgen websites van Dark Web en zal geen software gebruiken om anonimiteit te verschaffen zoals Tor, I2P of Freenet’.

Daarnaast ‘moet hij meewerken aan controle van zijn digitale gegevensdragers tijdens een huisbezoek’. Daarbij verschaft de verdachte toegang tot alle aanwezige computers, smartphones en andere digitale gegevensdragers waarmee het internet kan worden benaderd. Ook verstrekt hij de wachtwoorden die nodig zijn voor deze controle. De controle op digitale gegevensdragers vindt maximaal drie keer per jaar plaats. De controle is gericht op de vraag of de veroordeelde rechtsextremistisch materiaal vermijdt.

De controle strekt er niet toe een beeld te krijgen van het persoonlijke leven van de veroordeelde. De reclassering kan voor technische ondersteuning een deskundige meenemen, ook als dit een opsporingsambtenaar is die deskundig is op digitaal gebied.

Overzicht Inlichtingen en Recht april 2021

jjoerlemans

01-04-2021 Nadere memorie van antwoord Wijzigingswet Wiv 2017

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ollongren heeft op 1 april 2021 de ‘nadere memorie van antwoord’ van de wetsbehandeling van de Wijzigingswet Wiv 2017 gepubliceerd. In de nadere memorie wordt ingegaan op de vragen van de leden van de Eerste Kamer. Op 9 juni 2020 stemde de Tweede Kamer vóór de Wijzigingswet Wiv 2017 en het wetsvoorstel is nu al bijna een jaar in behandeling bij de Eerste Kamer.

De Wijzigingswet Wiv 2017 moet worden gezien als een reactie op de uitslag van het raadgevend referendum op de Wiv 2017 (waarbij 49,44% van de kiezers tegen de wet heeft gestemd, 46,55% voor en 4,03% blanco) (zie eerder ook dit blogbericht over het wetsvoorstel). De regering beoogt met de wet ‘de waarborgen van de wet op onderdelen te verduidelijken en de ruimte die de wet in de uitvoeringspraktijk biedt zo nodig in te perken’.

De belangrijkste bepalingen vormen de codificatie (en toelichting op) het gerichtheidsvereiste voor de toepassing van alle bevoegdheden. Het gerichtheidscriterium is ‘het tot een minimum beperken van niet strikt voor het onderzoek noodzakelijke gegevens, gelet op de technische en operationele omstandigheden van de casus’. De te vergaren gegevens moeten daarbij dus van te voren worden afgebakend, bijvoorbeeld op basis van geografische gegevens, naar tijdstip, soort data en object.

Net als in de discussie in de Tweede Kamer stellen senatoren vragen over de evaluatie van de Wiv 2017. Het demissionaire kabinet heeft namelijk op 5 maart 2021 in een Kamerbrief aangeven dat zij de analyse, conclusies en aanbevelingen van de Commissie-Jones Bos omarmt. Het plan is echter de aanbevelingen in het rapport in een (ander) ontwerpvoorstel uit te werken. Het kabinet verwerkt dus geen elementen van het rapport van de Commissie-Jones Bos in de Wijzigingswet Wiv 2017.

Oratie

Enkele vragen van de senatoren gingen over mijn oratie ‘Grenzen stellen aan datahonger’. De minister gaat tot mijn vreugde uitgebreid in op de vragen. Kortgezegd (want er waren nogal veel woorden voor nodig), stelt de minister dat er geen sprake is van ‘function creep’ bij passagiersgegevens, omarmt het kabinet de aanbeveling van de evaluatiecommissie een beter voorzienbare regeling te creëren voor het verzamelen van bulkdatasets en zijn er geen plannen een maximale bewaartermijn in de wet op te nemen (omdat gegevens verwijderd moeten worden als ze niet meer van betekenis zijn). Ook herkent de minister niet dat de informantenbevoegdheid in artikel 39 Wiv 2017 een ‘gedrocht van een artikel’ is. ‘Integendeel’ zelfs, omdat de tekst van de wet een expliciete wettelijke basis vormt voor de vrijwillige verstrekking van gegevens door overheidsinstanties (waaronder dus ook bulkdatasets).

Stelselmatig verzamelen van gegevens door het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC)

Opvallend is verder dat de minister aangeeft dat art. 6 lid onder e AVG een grondslag biedt voor het verwerken van gegevens uit open bronnen door overheidsinstanties zoals het LIMC. Verder moet worden voldaan aan de vereisten van de AVG en het EVRM. Naar aanleiding van het NRC-artikel wordt onderzoek verricht door de Functionaris voor Gegevensbescherming Defensie naar de naleving van de AVG door het LIMC. Het rapport van de FG, met daarin diens conclusie van het onderzoek en aanbevelingen, bevindt zich in een afrondende fase volgens de minister. Zodra gereed wordt het rapport van de FG en de appreciatie van de minister van Defensie hierop naar de Tweede Kamer en Eerste Kamer verstuurd.

06-04-2021: Advies Cyber Security Raad: investeer 833 miljoen euro aan ‘cyberweerbaarheid’

De Cyber Security Raad adviseert een landelijke regie op het hoogste politieke en ambtelijke niveau om digitale veiligheid en de digitale autonomie van Nederland te beschermen. Dat moet gepaard gaan met een investering van 833 miljoen, bovenop de huidige uitgaven en budgetten voor cyberweerbaarheid.

In het advies staan vijf speerpunten centraal, te weten regie op samenwerking en informatiedeling, weerbare vitale processen, versterking onderzoek en onderwijs, realiseren van cybercrime-handhavingsketen en zorgplicht van leveranciers voor veilige producten en diensten voor burgers, bedrijfsleven en overheid.

De raad adviseert het nieuwe kabinet om in plaats van een Minister Digitale Zaken direct een ministeriële onderraad digitale zaken in te richten, waar cyberweerbaarheid en digitale autonomie integraal aan de orde wordt gesteld. Deze onderraad moet steunen op een interdepartementale strategische overlegkoepel, met daarin alle ministeries die raakvlakken hebben met cyberweerbaarheid. Er moet één cyberweerbaarheidsstrategie komen, inclusief een meerjarenprogramma.

Luister ook naar aflevering 15 van de podcast Cyberhelden over het rapport en de toelichting daarop van Lokke Moerel. Ik vind het met name interessant dat de hoogleraar aangeeft dat de regie mogelijk gevoerd moet worden door AZ en het NCSC misschien onder gebracht moet worden onder BZK (ook verantwoordelijk voor de AIVD), net als dat het Nationaal Cyber Security Centrum in het Verenigd Koninkrijk onderdeel is van de communicatie-inlichtingendienst GCHQ. Zie ook dit uitstekende verslag in Computable: ‘Grapperhaus haalt woede Cyber Security Raad op de hals‘. Vergaand is ook het voorstel voor een ‘een volwassen landelijk dekkend stelsel van informatieknooppunten (LDS)’. Het moet zorgen voor een goede informatiedeling over cyberdreigingen en -kwetsbaarheden.

Over knelpunten in de wetgeving is de CSR in het rapport nogal kort:

“Huidige juridische beperkingen op het delen van herleidbare vertrouwelijke informatie en persoonsgegevens (zoals de AVG en huidige wet politiegegevens) staan het structureel delen van dreigingsinformatie met publieke en private partijen in de weg.”

Verder moet volgens de CSR de capaciteit van reeds betrokken partijen, zoals de Nationale Politie, Openbaar Ministerie Koninklijke Marechaussee, snel worden uitgebreid en publiek-private samenwerking moet structureel worden ingericht en gesteund. De CSR signaleert dat  de defensieve, offensieve en inlichtingen cybercapaciteiten binnen Defensie (incl. MIVD en KMar), de AIVD, het NCSC de politie en het OM een essentiële bijdrage leveren aan ‘cyberweerbaarheid’, bijvoorbeeld door middel van het inzichtelijk maken en delen van dreigingen en concrete informatie daaromtrent en de afschrikwekkende werking (deterrence) voortkomend uit de offensieve capaciteiten. ‘Investeren in de inlichtingendiensten is vrijwel gelijk aan investeren in zowel zicht op de dreiging als in deterrence’. Toch valt het budget van deze diensten valt buiten de scope van het advies.

Ten slotte stelt de CSR voor gerichte investeringen te doen in onderzoek, start-ups en een cybercurriculum in relevante opleidingen. Daarmee zou de ‘huidige academische braindrain’ een halt worden toegeroepen en kunnen we beschikken over voldoende gekwalificeerd personeel. Ook adviseert de raad om in het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs met spoed digitale geletterdheid in te voeren en dit onderwerp los te koppelen van een algehele herziening van het curriculum.

12-04-2021: Kamerbrief Verbetering juridische grondslag verwerking persoonsgegevens NCTV

De Minister van Justitie en Veiligheid reageert in deze brief op de berichtgeving in NRC over de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). De NCTV volgt volgens NRC individuen op sociale media en verzamelt en verspreidt privacygevoelige informatie over burgers, zonder dat daar een wettelijke grondslag voor is.

Naar aanleiding van de casus Cornelius Haga Lyceum is de NCTV in februari 2020 gestart met het project ‘taken en grondslagen NCTV’, ter juridische versterking en verankering van zijn taken en grondslagen. Hieruit kwam naar voren dat het identificeren en analyseren van dreigingen en risico’s op het gebied van terrorisme en nationale veiligheid juridisch kwetsbaar is en versterking behoeft indien daarbij (bijzondere) persoonsgegevens worden verwerkt op basis van eigen openbare bronnenonderzoek.

Binnen de Rijksoverheid is de NCTV verantwoordelijk voor de coördinatie van crisisbeheersing, terrorismebestrijding, cybersecurity, statelijke dreigingen en andere terreinen van nationale veiligheid. Specifieke verantwoordelijkheden worden door de NCTV uitgevoerd op basis van specifieke wetgeving: de Politiewet, de Luchtvaartwet, de Paspoortwet en de Tijdelijke Wet Bestuurlijke Maatregelen Terrrorismebestrijding.

De minister benadrukt dat de NCTV geen inlichtingendienst is, en dat de NCTV als coördinator besluiten moet nemen op basis van informatie van andere partijen. De NCTV analyseert deze informatie wel zelf, en valideert vervolgens de analyses. In het geval van de conceptnota Ontwikkeling van het salafisme onder Turken – de invloed in Nederland, zoals genoemd in de NRC, werd de notitie niet gevalideerd en daarom niet gepubliceerd.

Sinds 2006 maakt de NCTV gebruik van internetmonitoring, teneinde een continu beeld van de voorstelbare dreiging te houden. Sinds 2009 werden hiervoor op sociale media gefingeerde accounts ingezet. Inmiddels maakt de Kerneenheid Analyse gebruik van een apart ICT-systeem waardoor meekijken op sociale media ook zonder gefingeerde accounts mogelijk is. Deze praktijk is naar aanleiding van de publicatie in de NRC gestaakt.

De minister stelt dat van werken onder dekmantel in strafvorderlijke zin geen sprake is geweest, omdat de accounts nooit hebben deelgenomen aan conversaties met andere gebruikers. Wel was er sprake van het verwerken van persoonsgegevens, omdat uitingen ‘door personen worden gedaan’. De NCTV doet dit volgens de minister in het algemeen belang, op grond van artikel 50 Organisatiebesluit Justitie en Veiligheid. Het Organisatiebesluit is dan weer gebaseerd op artikel 3, lid 2 van het Coördinatiebesluit organisatie, bedrijfsvoering en informatiesystemen rijksdienst, dat zijn grondslag vindt in artikel 44 van de Grondwet.

De minister stelt dat de taak voor de NCTV ook is terug te voeren op artikel 5 EVRM. De NCTV heeft internetmonitoring onder het destijds geldende regiem van de Wet bescherming persoonsgegevens aangemeld voor het openbare verwerkingenregister. Het project “Implementatie AVG” is een doorlopend privacy-project binnen de NCTV.

De NCTV erkent en herkent de spanningen op de werkvloer zoals beschreven in de NRC, en heeft inmiddels maatregelen genomen.

Sophie Harleman

04-02-2021 – Algemene beraadslaging Initiatiefwetsvoorstel-Verhoeven Wet Zerodays Afwegingsproces

Ex-Kamerlid Verhoeven geeft aan dat uit het eerste gedeelte van de behandeling van het wetsvoorstel Zerodays duidelijk naar voren is gekomen dat het gedeelte waarin een beoordelingsorgaan is voorgesteld tot veel bezwaren leidt. In de nota van wijziging is het beoordelingsorgaan dan ook uit het voorstel gehaald. GroenLinks diende een motie in, waarin gevraagd wordt om één kader voor politie, Defensie en inlichtingendiensten. Daarop is door de heer Verhoeven het voorstel zodanig aangepast dat het inhoudelijk overeenkomt met datgene wat de motie zegt, alleen dan in een wet.

De demissionair minister van Binnenlandse Zaken gaat vervolgens in op de vraag of het wetsvoorstel werkbaar is voor de diensten. De minister geeft aan dat met dit voorstel nog steeds zeer gevoelige operationele informatie gedeeld moet worden met derden. Volgens artikel 3, lid 2 hóeft niet tot bekendmaking over te worden gegaan. In lid 3 van datzelfde artikel staat dat het bestuursorgaan wél moet overleggen met vertegenwoordigers van betrokkenen die de vitale infrastructuur beheren, alvorens te besluiten over de bekendmaking. Dit kan problematisch zijn wanneer het gaat over gevoelige operationele informatie, gezien potentiële veiligheidsrisico’s. De organisaties waar het om gaat hebben reeds een afwegingskader, aldus de minister. Dat roept bij de minister de vraag op wat het voorstel daar op dit specifieke punt nog aan toevoegt. Belangrijke bezwaren zijn dus weggenomen, maar op dit specifieke onderdeel rest voor de diensten nog wel een bezwaar.

Minister Grapperhaus onderschrijft in het debat dat het demissionaire kabinet nog steeds belangrijke bezwaren tegen het wetsvoorstel heeft op het punt van het dubbele kader van het proces voor de opsporing, daar politie en OM reeds een afwegingskader hebben voor het melden van onbekende kwetsbaarheden. Onbekende kwetsbaarheden worden bovendien alleen ingezet in het uiterste geval. In het regeerakkoord zijn volgens de minister reeds afspraken opgenomen over de aanschaf van binnendringsoftware door de politie.

De heer Verhoeven reageert dat hij vooral beoogt de zaken uniform te regelen. Hoewel er al een leidraad en een afwegingskader is, wil hij dat het in één wet geregeld wordt. Hij geeft aan nog één keer te kijken naar de mogelijkheden die er zijn om tegemoet te komen aan datgene wat gezegd is, maar te blijven bij zijn standpunt dat een meer uniforme en stevige regeling gewenst is.

Het gehele standpunt van het kabinet omtrent het verzoek van de vaste commissie van Binnenlandse Zaken om in te gaan op het gewijzigde initiatiefwetsvoorstel van de heer Verhoeven is hier te vinden (Kamerstukken II 2020/21, 35257, nr. 14).

Sophie Harleman

Veroordeling poging tot deelneming aan een terroristische organisatie

Het Hof Den Bosch heeft op 14 januari 2021 een verdachte in hoger beroep veroordeeld (ECLI:NL:GHSHE:2021:60) tot poging tot deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven (IS). Uit bestendige rechtspraak van de Hoge Raad over deelneming aan een organisatie als bedoeld in artikel 140 en 140a Sr volgt dat daarvan slechts sprake kan zijn, indien de betrokkene behoort tot het samenwerkingsverband en de betrokkene een aandeel heeft in gedragingen, of deze ondersteunt, die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in die artikelen bedoelde oogmerk.

De verdachte heeft op verschillende momenten en in verschillende geschriften beschreven hoe ze zich heeft verdiept in de Islam. Ze erkent vanuit Nederland naar het grensgebied van Turkije en Syrië te zijn gereisd, wat wordt ondersteund door (locatie)gegevens van gedane geldopnames en mastgegevens van haar mobiele telefoon. De verdachte heeft driemaal geprobeerd de oversteek te maken naar Syrië, maar is hierin niet geslaagd. De verdachte heeft een dagboek bijgehouden over haar pogingen, maar voerde ter terechtzitting aan dat het een boek betrof waarin de hoofdpersoon een IS-strijder was. Het hof hecht geen waarde aan deze alternatieve verklaring.

Voor een bewezenverklaring tot een poging tot deelneming aan een terroristische organisatie is nodig dat het voornemen van de verdachte zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard. Nu verdachte actief heeft geprobeerd de grens naar Syrië over te steken en diverse voorbereidingen heeft getroffen (het opnemen van geld, het afscheid nemen van haar familie in brieven, het bestuderen van de Arabische taal en andere voorbereidingen), acht het hof bewezen dat het voornemen van verdachte om deel te nemen aan IS zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard.

Verdachte is volgens het Hof strafbaar en wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 413 dagen, waarvan 180 voorwaardelijk en met een proeftijd van twee jaar.

Sophie Harleman

Intrekking Nederlanderschap

De rechtbank Den Haag heeft op 8 maart 2021 geoordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2021:2112) dat de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid bevoegd was tot intrekking van het Nederlanderschap van eiser en bevoegd was tot diens ongewenstverklaring over te gaan.

De staatssecretaris heeft bij afzonderlijke besluiten van 27 januari 2020 het Nederlanderschap van eiser ingetrokken op grond van artikel 14, vierde lid, van de Rijkswet op het Nederlanderschap (hierna: RWN). Eiser heeft als minderjarige gedeeld in de verkrijging van het Nederlanderschap van de moeder en bezit zowel de Marokkaanse als de Nederlandse nationaliteit. Eiser is op 14 mei 2012 geëmigreerd naar Egypte en uitgeschreven uit de Basisregistratie Personen van de gemeente Rotterdam. Het Nederlanderschap van eiser is ingetrokken naar aanleiding van een individueel ambtsbericht van de AIVD van 3 januari 2020, waaruit bleek dat eiser zich heeft aangesloten bij een organisatie die deelneemt aan een internationaal gewapend conflict en een bedreiging vormt voor de Nederlandse nationale veiligheid. Verweerder geeft aan dat de inhoud van het ambtsbericht hier geen twijfel over laat. Eiser is ook tot ongewenst vreemdeling verklaard.

In het ambtsbericht van 3 januari 2020 is het volgende vermeld.

‘ [eiser] is uitgereisd naar Syrië en hij heeft zich, vanaf tenminste 2014, aangesloten bij de aan Al-Qa’ida (AQ) gerelateerde jihadistische strijdgroep Jabhat al-Nusra (JaN). In de periode na 11 maart 2017 is hij, in elk geval tot eind mei 2019, aangesloten bij Tanzim Hurras Al Din (THD), een eveneens aan AQ gelieerde organisatie. Hij wordt vanaf 2014 tot medio 2019 gelokaliseerd in Syrische plaatsen die liggen binnen het territorium van aan AQ gerelateerde jihadistische strijdgroepen. [eiser] is, in ieder geval sinds zijn verblijf in Syrië, een uitgesproken sympathisant van de gewelddadige, extremistische, islamitische ideologie. Hij is, in ieder geval sinds februari 2018, actief in mediazaken door AQ-propagandamateriaal te (laten) vervaardigen en te verspreiden. [eiser] heeft op sociale media vele jihadistische nieuwsgroepen opgezet en onderhouden en verricht hiermee, in ieder geval tot april 2019, ondersteunende activiteiten voor de gewelddadige jihad. [eiser] heeft, in ieder geval sedert juli 2018, voor THD taken uitgevoerd, zoals het verrichten van gewapende gevechtstaken (ribaat).’

Niet betwist is dat eiser zich heeft aangesloten bij THD. Hoewel THD niet als afzonderlijke organisatie op de lijst, kan deze organisatie wel als terroristische organisatie worden aangemerkt, omdat deze is gelieerd aan al Qa’ida. De rechtbank dient uit te gaan van de juistheid van het ambtsbericht. Conclusies van de AIVD als gevolg van het ontbreken van toestemming kunnen niet worden getoetst aan de hand van geheime stukken die daaraan ten grondslag liggen. Het ambtsbericht bevat voldoende feitelijke informatie over eiser.

De gemachtigde van eiser voert aan dat de staatssecretaris zich niet op de door de AIVD verstrekte informatie mag baseren, omdat de AIVD alleen deskundig is over nationale veiligheid in het algemeen, en niet wanneer het aankomt op concrete gevallen. De rechtbank oordeelt dat informatievergaring in het kader van de nationale veiligheid bij uitstek een taak en een deskundigheid is van de AIVD, en dat uit de wetsgeschiedenis (Kamerstukken I 2015-2016, 34 356, nr. C, onderdeel 3) van artikel 14, vierde lid, RWN blijkt dat een ambtsbericht van de AIVD kan dienen als grondslag voor de intrekking van het Nederlanderschap.

De rechtbank oordeelt dat de intrekking van het Nederlanderschap niet in strijd is met het verbod op discriminatie en dat er geen feiten of omstandigheden over eiser bekend zijn die duiden op een te prevaleren belang van een ongestoord familie- en gezinsleven in Nederland op grond van artikel 8 EVRM. De rechtbank komt tot het oordeel dat verweerder op grond van het ambtsbericht het Nederlanderschap van eiser kon intrekken en dat van onevenredigheid van de maatregel ten opzichte van de individuele belangen van eiser geen sprake is.

Sophie Harleman

Veroordeling deelname aan een terroristische organisatie

De rechtbank Rotterdam heeft op 12 april 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:3131) voor het deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven (IS). Ook heeft de rechtbank de verdachte veroordeeld voor het faciliteren van haar partner om als jihadstrijder deel te nemen aan de gewapende strijd, het voorhanden hebben van vuurwapens, het trachten te bewegen van een andere persoon af te reizen naar Syrië, het aanhangen van radicaal extremistisch gedachtegoed en het maken van propaganda voor IS. Vast staat dat de verdachte op 11 juli 2013 naar Syrië is gereisd, waar zij is getrouwd met een Belgische jihadist. Na zijn overlijden heeft zij in vluchtelingenkampen verbleven en zich op 30 oktober 2019 aangemeld bij de Nederlandse ambassade in Ankara. Op 19 november 2019 is zij op Schiphol aangehouden.

De verdachte verklaart te weten dat er oorlog was in het gebied waarnaar zij vertrok en dat haar man werkte voor IS. Hij is in 2015 in België tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Uit berichten van de verdachte op Facebook leidt de rechtbank af dat de verdachte wist dat haar man lid was van IS. Daarnaast bleek uit de berichten dat zij de jihadstrijd verheerlijkte en voor IS propaganda voerde. Uit chatgesprekken blijkt dat de verdachte een vuurwapen en granaten en munitie voor handen heeft gehad. Ook heeft zij uitvraag gedaan naar vuurwapens en getracht een persoon te bewegen af te reizen naar Syrië.

De rechtbank oordeelt dat de verdachte kan worden beschouwd als lid van en deelnemer aan IS, waarbinnen zij ook een maatschappelijke functie heeft bekleed.

Van psychische overmacht is geen sprake en de verdachte is dus strafbaar. De rechtbank is van oordeel dat, gelet op de aard van het delict en de omstandigheden waaronder dit is begaan, er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat de verdachte wederom een misdrijf zal begaan dat gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen. De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 48 maanden, waarvan 16 voorwaardelijk en met een proeftijd van 3 jaar.

Sophie Harlema

Jurisprudentieoverzicht inlichtingen en recht december 2020

jjoerlemans

Vrijspraak deelname terroristische organisatie 

Op 29 oktober 2020 heeft het Hof Den Bosch een Syriëganger vrijgesproken (ECLI:NL:GHSHE:2020:3371) van deelname aan een terroristische organisatie (IS/DEAESH en/of Jabat al-Nusra). De verdachte is in 2013 afgereisd naar Syrië en is in een trainingskamp verbleven. Ook heeft hij meermalen websites bezocht en filmpjes bekeken met een radicaal extremistische inhoud, contant geld ontvangen en daarmee een vliegticket gekocht, de Arabische taal (aan)geleerd en op 17 oktober 2016 getracht om via de Balkanroute naar Syrië af te reizen.

Toch heeft het hof in het procesdossier geen bewijsmiddelen aangetroffen en is daarom ook niet tot de overtuiging bekomen dat verdachte ook daadwerkelijk deel heeft uitgemaakt van een terroristische organisatie c.q. is toegelaten tot een terroristische organisatie. De verdachte heeft volgens het Hof ook geen wezenlijke bijdrage geleverd aan het verwezenlijken van de doelen van een terroristische organisatie.

Wel wordt verdachte veroordeeld voor voorbereidingshandelingen van het plegen van terroristische misdrijven (artikel 96 lid 2 Sr) en het (zichzelf) trainen tot het plegen van terroristische misdrijven (artikel 134a Sr). Het hof acht bewezen dat het de bedoeling van de verdachte was om via Duitsland en/of Boedapest (de Balkanroute) of Turkije, naar Syrië te reizen teneinde zich te begeven in Syrië en dat de reis derhalve is ondernomen ter voorbereiding van het plegen van terroristische misdrijven. Het bewijs is onder meer afkomstig van pintransacties, digitaal forensisch onderzoek en openbronnenonderzoek. De verdachte krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 800 dagen, waarvan 473 voorwaardelijk een proeftijd van drie jaar. De kans op recidive wordt ingeschat als hoog.

Minister gevrijwaard van aansprakelijkheid bij publicatie rapport NCTV?

Op 21 december 2020 heeft de rechtbank Den Haag in een kort geding een vordering afgewezen (ECLI:NL:RBDHA:2020:13109) voor een rectificatie in het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland nr. 53. De zaak was aangespannen door de ‘Muslim Rights Watch Nederland’ (MRWN), omdat zij vonden dat ze worden zwartgemaakt door het NCTV door hen zonder feitelijke onderbouwing aan te merken als ‘politiek-salafistische aanjagers die onverdraagzaam, anti-integratief en antidemocratisch gedachtengoed verspreiden’. Ze stellen dat hun vrijheid van meningsuiting en recht op een persoonlijke levenssfeer is geschaad (art. 8 en 10 EVRM), onder andere omdat ze hun denkbeelden niet meer effectief kunnen uitdragen omdat ze niet meer als integer worden beschouwd.  

De staat voert de opmerkelijke, maar klaarblijkelijk uiterst effectieve, verdediging door te stellen dat op grond van artikel 71 Grondwet de staat niet kan worden aangesproken over datgeen dat aan de Staten-Generaal is voorgelegd (in dit geval: het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland). Het idee is dat hiermee wordt beschermd dat de (in dit geval) minister zich in het parlementaire debat kan uiten in de wetenschap dat een controle op de geoorloofdheid van hun uitlatingen niet bij de rechter berust. Voorkomen moet worden dat de minister zich in het parlementaire debat en bij de informatieverschaffing aan – in dit geval – de Tweede Kamer terughoudend opstelt om civielrechtelijke aansprakelijkheid van de Staat te vermijden (de rechtbank verwijst hierbij naar een niet gepubliceerde uitspraak van het Hof Den Haag, 27 mei 2004, ECLI:NL:GHSGR:2004:AQ8950). 

De (succesvolle) verdediging noem ik opmerkelijk, omdat hier zelden een beroep op wordt gedaan. Artikel 71 Gw beschermt de minister voor uitspraken tijdens een parlementair debat. De minister is dan immuun voor aansprakelijkheid, maar de staat in zijn algemeenheid niet (zie ook dit arrest van de Hoge Raad). Maar ook het beroep op artikel 8 en 10 EVRM slaagt volgens de rechter niet. In andere zaken die in deze rubriek zijn beschreven binnen het domein van het bestuursrecht gaan de rechters na of een conclusie wordt gestaafd op basis van de onderliggende stukken in bijvoorbeeld een ambtsbericht van de AIVD. Hier komt de rechter daar niet aan toe. Wellicht staat de verdediging in soortelijke zaken in de toekomst sterker met een verweer waarbij duidelijker wordt gemaakt wat de schade precies is.  

Intrekking Nederlanderschap  

Op 25 november 2020 heeft de rechtbank Den Haag een beroep over de intrekking van Nederlanderschap als ongegrond verklaard (ECLI:NL:RBDHA:2020:12130). Het Nederlanderschap was op 30 oktober 2019 ingetrokken op grond van artikel 14 lid 3 van de Rijkswet op het Nederlanderschap en de vrouwelijke verdachte tot ongewenst vreemdeling verklaard, wegens gevaar voor de nationale veiligheid door deelname aan een internationaal gewapend conflict. Aan dit besluit lag een ambtsbericht van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) van 27 september 2019 ten grondslag.

Daarin was vermeld:

“Betrokkene is medio juli 2013 uitgereisd naar Syrië. Zij is daar eind juli 2013 (islamitisch) getrouwd met een ISIS-strijder. In die tijd verheerlijkte zij openlijk de werkwijze van ISIS, daarnaast poseerde betrokkene met een automatisch vuurwapen.

Betrokkene bleef ook na 11 maart 2017 aangesloten bij ISIS. Betrokkene deed pro-ISIS uitlatingen via sociale media en faciliteerde bij de verspreiding van pro-ISIS uitlatingen in het (semi-)openbaar. Zo spreekt verzoekster publiekelijk positief over haar leven in een gebied waarin de religieuze politie van ISIS actief is. Verder maakt verzoekster het in 2018 mede mogelijk dat het martelaarschap via sociale media wordt verheerlijkt en een afbeelding van een aanslagmiddel wordt gedeeld.

Betrokkene was tot begin 2019 in het door ISIS gecontroleerd gebied en bevond zich in het voorjaar van 2019 in een Koerdisch kamp. Betrokkene heeft in Syrië twee kinderen gekregen; [kind 1] , geboren omstreeks april 2015 en [kind 2] , geboren omstreeks september 2016.”

De rechtbank heeft de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties verzocht inzage te geven in de stukken die ten grondslag liggen aan het ambtsbericht. De minister heeft de rechtbank (onder verwijzing naar artikel 8:29 lid 1 van de Algemene wet bestuursrecht (Awb)) medegedeeld dat alleen de rechtbank kennis mag nemen van de onderliggende stukken van het ambtsbericht. De geheimhoudingskamer van de rechtbank heeft bepaald dat deze beperking gerechtvaardigd is. De raadvrouw van de verdachte mocht de onderliggende stukken niet inzien.

Eiseres heeft zich op het standpunt gesteld dat het ambtsbericht niet als een deskundigenbericht kan worden beschouwd omdat de AIVD in het bericht geen conclusie heeft opgenomen over het gevaar van eiseres voor de nationale veiligheid. Eiseres ziet dit als een kennelijke weigering van de AIVD om haar als een gevaar te bestempelen. In dit verband verwijst eiseres naar het op 16 juni 2020 gepubliceerde rapport van de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (hierna: CTIVD) over de intrekking van het Nederlanderschap, waaruit volgens haar blijkt dat de AIVD moeite c.q. weerzin heeft zich in zaken van de IND te mengen.

De rechtbank overweegt dat het betoog van eiseres dat het ambtsbericht geen conclusies over de nationale veiligheid bevat niet slaagt, nu in het ambtsbericht onder meer vermeld staat dat eiseres aangesloten was bij ISIS en de werkwijze van ISIS verheerlijkte. Het is vervolgens aan verweerder om te beoordelen of het gestelde in het ambtsbericht tot de conclusie leidt dat eiseres een gevaar vormt voor de staatsveiligheid. Zoals verweerder ter zitting terecht heeft gesteld is de gebruiker van het deskundigenbericht verantwoordelijk voor diens eigen conclusies en besluiten. Het rapport van de CTIVD biedt geen aanknopingspunten voor het oordeel dat op grond daarvan geen betekenis aan de uitgebrachte ambtsberichten kan worden gehecht. De rechtbank overweegt dat het ambtsbericht voldoende feitelijke en concrete informatie bevat over de gedragingen van eiseres, ook na 11 maart 2017, die niet is weerlegd. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om foto’s op sociale media van de vrouw met een aanslagmiddel en verstuurde chatberichten. De rechtbank acht het – mede gelet op de geheime stukken die door de rechtbank zijn ingezien – voldoende aannemelijk dat de berichten van eiseres afkomstig waren. Bovendien betreft dit ook berichten van na maart 2017, welke de bevindingen uit het ambtsbericht in voldoende mate onderbouwen.

De rechtbank overweegt ten slotte nog: ‘Door er zelf voor te kiezen om naar Syrië te vertrekken om aldaar een zelfstandig bestaan in door ISIS gecontroleerd gebied te gaan leiden en aldaar te huwen met een ISIS-strijder waarmee zij twee kinderen heeft gekregen, heeft eiseres zelf de afweging gemaakt om niet langer feitelijk in de nabijheid van haar familieleden in Nederland te verblijven’. Haar kinderen behouden Nederlanderschap, zijn onder toezicht gesteld en verblijven bij haar zus. De verdachte zelf is in Nederland gedetineerd.

Geheimhouding en inzage tot stukken 

Een verzoek tot kennisneming van gegevens (zoals gespreksverslagen, memo’s, notities) van de appellant met betrekking tot verhoren in een spionagezaak is afgewezen voor zover het om ‘actuele gegevens’ gaat (ECLI:NL:RVS:2020:2635). De appellant heeft wel van de minister inzagedossier van 113 pagina’s ontvangen over de periode van 1974-2011, voor zover het niet om actuele gegevens gaat.

Na de einduitspraak van de rechtbank heeft de minister per document toegelicht waarom inzage in de gegevens is geweigerd. De minister heeft verder voor een aantal geel gemarkeerde delen een nadere motivering gegeven in de alleen voor de Afdeling kenbare passages van de brief van 3 juni 2019.

De Raad van State overweegt dat een organisatie als de AIVD zijn wettelijke taak uitsluitend met een zekere mate van geheimhouding effectief kan uitvoeren. Dit betekent dat de AIVD zijn actuele kennisniveau, zijn bronnen en zijn werkwijze geheim moet kunnen houden om de veiligheid van de daarbij betrokken personen en de veiligheid van de staat te kunnen waarborgen en onderzoeken niet in gevaar te brengen. De verstrekking van gegevens mag worden geweigerd als de nationale veiligheid daardoor kan worden geschaad.

Voor zover documenten zijn geweigerd wegens de bescherming van bronnen, heeft de Afdeling eerder overwogen (in o.a. ECLI:NL:RVS:2014:3264) dat het belang daarvan niet alleen is gelegen in het waarborgen van de veiligheid van in het bijzonder menselijke bronnen maar, in het verlengde daarvan, ook in het voorkomen dat bronnen geen informatie aan de AIVD meer willen verstrekken, hetgeen het goed functioneren van die dienst belemmert waardoor de nationale veiligheid wordt geschaad. Verder heeft de Afdeling eerder over deze weigeringsgrond overwogen (in o.a. ECLI:NL:RVS:2014:3265) dat die weliswaar absoluut is, maar dat de minister wel in ieder concreet geval moet beoordelen of de nationale veiligheid wordt geschaad door verstrekking van de gegevens.

De Afdeling heeft over de weigering van kennisneming wegens de actuele werkwijze van de AIVD (ECLI:NL:RVS:2014:3264) overwogen dat de enkele omstandigheid dat de gegevens gedateerd zijn niet betekent dat de minister zich niet op het belang van bescherming mag beroepen, omdat ook in het verleden gebruikte werkwijzen nog steeds door de AIVD kunnen worden ingezet.

De rechters concluderen na kennisneming van de stukken, waaronder ook de geheime motivering, dat de minister in dit geval passages heeft mogen weigeren. Met het bovenstaande biedt de Raad van State een mooi overzichtsarrest over de jurisprudentie met betrekking tot het recht op inzage.

Op sanctielijst terrorisme 

De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft op 14 oktober 2020 een arrest (ECLI:NL:RVS:2020:2420) gewezen over de toepassing van de Sanctieregeling Terrorisme 2007-II op een persoon. De persoon is volgens de minister lid van de door de Europese Unie als terroristisch aangemerkte organisatie ‘Devrimci Halk Kurtuluş-Cephesi’ (DHKP/C). Hij zou fondsen werven voor de organisatie en het tijdschrift ‘Yürüyüs’ verspreiden, waarin aanslagen en aanslagplegers van DHKP/C worden verheerlijkt. De fondsen zijn daarop bevroren. De minister kwam tot dit oordeel door een ambtsbericht van de AIVD. De appellant ontving het ambtsbericht in de bezwaarfase, waarin stond vermeld:

“In het kader van de uitvoering van zijn wettelijke taak beschikt de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) over de volgende betrouwbare informatie met betrekking tot [appellant] (geb. [datum] in [plaats]). [appellant] is een leidinggevend lid van de DHKP/C (Devrimci Halk Kurtulus Partisi/Cephesi) en stond in contact met [DKHP/C-leider] (geb. [datum]). De DHKP/C (Devrimci Halk Kurtulus Partisi/Cephesi) is geplaatst op de internationale lijst van terroristische organisaties (zie besluit 2013/395/GBVB van de Raad van de Europese Unie van 25 juni 2013).

[appellant] werft fondsen voor de DHKP/C en verspreidt het blad “Yürüyüs” waarin aanslagen en aanslagplegers van de DHKP/C worden verheerlijkt. Door zijn activiteiten ondersteunt [appellant] de terroristische activiteiten van de DHKP/C.”

De Afdeling is zeer kritisch over het ambtsbericht. Zij heeft de geheime stukken in het AIVD-dossier ingezien. Daaruit blijkt dat de appellant een zekere rol speelt binnen DHKP/C, maar zonder nadere toelichting van de minister is niet duidelijk waarom die stukken de conclusie rechtvaardigen dat de appellant een leidinggevende functie binnen de organisatie vervult. De contacten met de leider van DHKP/C zijn niet aan de bevriezingsmaatregel ten grondslag gelegd en duiden ook overigens niet op een leidinggevende functie van de appellant. De structuur, opbouw en invulling van functies binnen de organisatie en de positie van de appellant daarin is in de stukken niet uiteengezet. Een nadere toelichting ten aanzien van de leidinggevende positie van de appellant binnen de organisatie kon door de minister ter zitting niet worden gegeven, omdat de aanwezige vertegenwoordiger niet op de hoogte was van de inhoud van het onderliggende AIVD-dossier.

De Raad van State acht het besluit van de minister daarom onvoldoende gemotiveerd. De Afdeling merkt ten slotte nog op dat niet de AIVD maar de minister een beroep kan doen op de procedure van artikel 8:29 Awb. Het besluit van de toepassing van de sanctieregeling wordt daarom vernietigd en de minister zal een nieuw besluit op het bezwaar van de appellant moeten nemen.

Jurisprudentieoverzicht Cybercrime – april 2019

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Posted on 17/04/2019 op Oerlemansblog

Veroordeling in onderzoek “Cyber 007”

Op 28 februari 2019 heeft de rechtbank Noord-Holland in een phishing-zaak geoordeeld (ECLI:NL:RBNHO:2019:1568) met de spannende operatienaam “Cyber 007”.  De verdachte wordt veroordeeld voor diefstal, computervredebreuk en deelname een criminele organisatie. Rekeninghouders van Rabobank en ABN AMRO bank zijn phishingmails verstuurd, waarin stond dat vanwege veiligheidsredenen op korte termijn een vernieuwde bankpas moest worden aangevraagd. Verder werd meegedeeld dat hun huidige bankpas binnenkort automatisch zou verlopen. In de e-mails werd daarom verzocht de aanvraag van de nieuwe bankpas te voltooien en de oude bankpas(sen) op te sturen naar een inleverpunt van de desbetreffende bank voor recycling. De adressen van deze inleverpunten betroffen adressen van verschillende woningen.

Werkwijze

De e-mails werden voorzien van een link, bijvoorbeeld genaamd ‘Nieuwe betaalpas aanvragen’. Via deze link werd men doorverwezen naar een nagebouwde, valse website van de bank, waar de rekeninghouders enkele bankgegevens, zoals hun bankrekeningnummer en pincode, moesten invullen. De opgestuurde bankpassen werden daarna weggenomen uit de brievenbussen van de zogenaamde inleverpunten. In enkele gevallen werden vervolgens de opnamelimieten van deze bankpassen verhoogd en grote geldbedragen gepind. In deze uitspraak werd door de officier van justitie geen bewijs geproduceerd van betrokkenheid bij het verzenden van de e-mails, dus daar werd de verdachte van vrijgesproken.

Kwalificering van de feiten

Door verschillende personen is vervolgens geld met bankpassen gepind, dan wel zijn (luxe) goederen met de bankpassen aangeschaft. Deze handelwijze vergt een planmatige aanpak, intensieve samenwerking en duidelijke afstemming tussen de betrokken personen. Uit de aard van deze handelwijze is volgens de rechtbank sprake geweest van een gestructureerd samenwerkingsverband met een zekere duurzaamheid, die tot oogmerk had om – door middel van oplichting – bankpassen en bijbehorende pincodes te verkrijgen, daarmee computervredebreuk te plegen (door in te loggen op de internetbankieren omgeving) en computergegevens aan te tasten (door opnamelimieten van bankpassen te verhogen), met als uiteindelijk doel de bankrekeningen van de rekeninghouders leeg te halen (diefstal door middel van valse sleutels) door geld op te nemen uit geldautomaten dan wel aankopen te doen in winkels (diefstal door middel van valse sleutels en/of witwassen).

Gedwongen ontsleuteling iPhone

In de zaak staan ook uitgebreide overwegingen omtrent het gedwongen ontgrendelen van een iPhone 4 met behulp van een vingerafdrukscan. De iPhone die verdachte bij zijn aanhouding bij zich had, is in beslag genomen en door de politie meteen in ‘Flight Mode’ gezet, zodat de telefoon niet van afstand kon worden gewist. Nadat de verdachte weigerde zijn iPhone te ongrendelen is zijn rechterduim, zonder geweld, op de vingerafdrukscanner van de iPhone geplaatst en is de iPhone ontsloten. De rechtbank acht dit rechtmatig gelet op de ernst en aard van de verdenkingen tegen verdachte, het ontbreken van zijn medewerking tot het ontgrendelen van de iPhone, de gerechtvaardigde verwachting bij de opsporingsambtenaren dat zich op de iPhone voor het onderzoek relevante gegevens zouden bevinden en een minder ingrijpend middel tot ontgrendeling van de iPhone niet voorhanden was.

Veroordeling

De verdachte wordt veroordeeld voor 218 dagen gevangenisstraf, waarvan 180 dagen voorwaardelijk en een proeftijd van twee jaar. Ook krijgt de verdachte een taakstraf opgelegd van 240 uur en moet hij een schadevergoeding van 2300 euro betalen.

Misbruik van inloggegevens voor het plegen van fraude

Op 14 februari 2019 heeft de Rechtbank Noord-Nederland een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBNNE:2019:637) voor oplichting en het aftappen van gegevens. De verdachte heeft door middel gebruik van keyloggers, op grote schaal inloggegevens van studenten van de Hanzehogeschool Groningen verzameld. Zie ook dit leuke artikel ‘Cybercrime op de Hanze’.

Het delict ‘wederrechtelijk aftappen of opnemen van gegevens’ in artikel 139c Sr werd bewezen geacht, vanwege het gebruik van keyloggers waarmee de toetsaanslagen werden verzameld. Door middel van de verzamelde inloggegevens kon de verdachte binnendringen in de klantenaccounts van studenten bij webshops en heeft hij deze accounts gebruikt om frauduleuze bestellingen te plaatsen, hetgeen het delict oplichting in art. 326 Sr oplevert.

De bestelde goederen liet verdachte bezorgen op zorgvuldig uitgekozen adressen, waar hij gemakkelijk de geleverde goederen – uit het zicht van de bewoners – uit de brievenbussen kon vissen. Verdachte heeft door deze handelswijze internetbedrijven en een groot aantal particulieren financieel benadeeld. Daar komt bij dat veel van deze particulieren ook op andere wijze nadeel hebben ondervonden, omdat zij ten onrechte als wanbetaler zijn aangemerkt.

De verdachte krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 194 dagen, waarvan 180 voorwaardelijk en een taakstraf van 240 uur.

Veroordelingen voor online drugshandel

Het Hof Amsterdam heeft op 27 februari 2019 een verdachte in het onderzoek ‘Lancashire’ veroordeeld (ECLI:NL:GHAMS:2019:587) voor grensoverschrijdende drugshandel via een darknetmarket, gewoontewitwassen en het bezit van verdovende middelen. De verdachte maakte deel uit van een organisatie van zes personen die zich bezighielden met online drugshandel.

Het digitaal bewijs bestond deels uit een aantal (verwijderde) foto’s en hun metadata op de SD-kaart van de fotocamera van de verdachte die weer zijn teruggehaald. Op de foto’s stonden onder andere de pillen die werden verkocht. De handel waarbij de verdachte betrokken was, legde zich met name toe op het bevoorraden van de ‘resellers’ en behoorde daarmee tot het hogere segment van de drugshandel. De verdachte wordt veroordeeld voor in totaal 27 maanden gevangenisstraf.

Dat online drugshandel niet altijd via het darkweb plaatsvindt, laat een uitspraak van de Rechtbank Oost-Brabant van 19 maart 2019 zien (ECLI:NL:RBOBR:2019:1837). In deze zaak ging het over het verkoop van GBL, een stof waarmee GHB kan worden gemaakt. GBL werd via internet vanuit Polen bedrijfsmatig verkocht. De verdachte heeft zijn bedrijf gepresenteerd als een bedrijf dat legaal GBL als schoonmaakmiddel verkocht, terwijl de verdachte het bedrijf in feite gebruikte om GBL als grondstof voor de bereiding van GHB aan zijn afnemers te leveren. De verdachte is bij het plegen van de feiten planmatig te werk gegaan en heeft een deel van zijn bedrijfsactiviteiten verplaatst naar Polen om uit het zicht van de opsporingsautoriteiten te blijven.

In de uitspraak staat een interessante overweging over rechtsmacht. Rechtsmacht van Nederland wordt op grond van art. 2 Sr in deze zaak aangenomen, ondanks dat slechts een deel van het feit in Nederland is gepleegd. De aansturing van strafbare feit vond in Nederland plaats en de stoffen werden in Nederland afgeleverd of opgehaald. Ook bleek uit opgevraagde verkeersgegevens dat de mobiele telefoon van de verdachte zich in Nederland bevond. Vergelijking van de locaties van de twee telefoons levert op dat zij in elk geval op negen verschillende datums beiden de zendmast in een bepaalde woonplaats aanstraalden. Nederland kan daarom als pleegplaats van het strafbare feit worden aangemerkt, waardoor op grond van artikel 2 Sr rechtsmacht bestaat, hetgeen betekent dat de officier van justitie ontvankelijk is en in zijn vervolging kan worden ontvangen. De rechtbank komt daarom niet toe aan de bespreking van het verweer van de raadsman met betrekking tot artikel 7 Sr.

De veroordeelde is veroordeeld voor het medeplegen van het voorbereiden en voorhanden van stoffen die bestemd zijn tot het plegen van een feit dat strafbaar is gesteld in de Opiumwet. De verdachte krijg een gevangenisstraf opgelegd van 15 maanden, waarvan vijf maanden voorwaardelijk en een geldboete van 25.000 euro.

Witwassen van Lindendollars en cryptocurrencies

Op 18 december 2018 werd een verdachte door de rechtbank Rotterdam veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2018:11321) tot het medeplegen van witwassen (art. 420bis Sr) van een bedrag van ruim 826.000 euro met behulp van virtuele currencies. De uitspraak is pas op 19 maart 2019 gepubliceerd. In dit geval bood het bedrijf ‘Virwox’ een platform aan voor het verhandelen van verschillende virtuele valuta’s, zoals bitcoins. Bij dat bedrijf is in maart 2012 een account gemaakt op naam van de verdachte. Via dit account werden bitcoins ingewisseld voor linden dollars (een andere virtuele munt). Deze linden dollars werden op hun beurt omgezet in euro’s en gestort op acht bankrekeningen op naam van de verdachte en iemand anders. Van de bitcoins die via de Virwox-account op naam van verdachte werden omgezet, waren (in elk geval) 72.605 bitcoins afkomstig van één bepaalde handelaar op Silk Road, een darknet market. Op de bankrekeningen die op naam zijn gesteld van de verdachte en iemand anders zijn – via de Virwox-account op naam van de verdachte – bedragen gestort van in totaal respectievelijk € 826.001,- en € 27.715,-. Die bedragen zijn in kleine tranches via pintransacties opgenomen van de bankrekeningen.

Hoewel er niet een (on)middellijk verband is te leggen met een nauwkeurig aangeduid misdrijf als bron van het geld, kan het naar het oordeel van de rechtbank niet anders zijn dan dat het geldbedrag van € 826.001,- een criminele herkomst heeft. Gronden voor die conclusie zijn de hoogte van dat bedrag, de omstandigheid dat het in vele kleine bedragen op acht verschillende bankrekeningen van de medeverdachten is gestort en dat het uiteindelijk grotendeels contant is opgenomen. Daar komt bij dat het geld de vorm heeft gehad van verschillende cryptovaluta’s die in het criminele circuit veel gebruikt worden om de herkomst van crimineel geld te verhullen en dat het geld, in de vorm van bitcoins, voor een groot deel afkomstig is van de online marktplaats Silk Road. Het is een feit van algemene bekendheid dat Silk Road, dat inmiddels is gesloten, veelal gebruikt werd voor criminele transacties.

De rol van de verdachte bij het witwassen is groter geweest dan het enkel contant (laten) opnemen van geld van zijn bankrekeningen. De verdachte heeft diverse bankrekeningen op zijn naam geopend terwijl hij wist wat daar het doel van was. De verdachte wist bovendien dat het om zeer grote totaalbedragen ging en hij had het vermoeden dat het geld afkomstig was van drugshandel. Daarbij komt dat de verdachte – die nauwelijks legale inkomsten had – wekelijks zo’n € 800,- kreeg. Ook zijn er (dure) vakanties voor hem betaald die niet passen bij de inkomsten van de verdachte. Daarmee heeft de verdachte ten minste willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaard dat hij bezig was de criminele herkomst van het geld te verhullen. Daarmee is gegeven dat bewezen kan worden dat zijn opzet, in ieder geval in voorwaardelijke zin, was gericht op witwassen.

De verdachte kreeg een gevangenisstraf opgelegd van 12 maanden waarvan 2 maanden voorwaardelijk.

In een andere zaak bij de rechtbank Rotterdam is op 13 maart 2019 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2019:2408) voor het medeplegen van gewoontewitwassen van 4182 bitcoins via bitcoinbeurs ‘Kraken’. De verdachte trad hier een jaar op als geldezel en ontving in die hoedanigheid grote hoeveelheden geld op zijn bankrekeningen tot een totaalbedrag van meer dan één miljoen euro.

De uitbetalingen door Kraken, soms meerdere op één dag, waren per transactie niet hoger dan € 8.999,91. Daarmee bleven de bijschrijvingen op de bankrekeningen van de verdachte steeds onder de meldplicht van de banken. Het totaal van deze bijschrijvingen stond in geen verhouding tot de inkomsten uit arbeid van de verdachte. De op de bankrekeningen van de verdachte bijgeschreven geldbedragen werden vrijwel direct na ontvangst – soms na een (gedeeltelijke) doorboeking naar bankrekeningen van familieleden van de verdachte – contant opgenomen, zonder kennelijke legale economische noodzaak of verklaring daarvoor. De rechtbank overweegt dat van de verdachte mag worden verlangd dat hij een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geeft dat voormelde geldbedragen niet van misdrijf afkomstig zijn. De verdachte heeft zich echter zowel tijdens zijn verhoor door de FIOD als ter terechtzitting op zijn zwijgrecht beroepen. Ook in deze zaak overweegt dat de rechtbank dat het ‘een feit van algemene bekendheid is dat bitcoins dikwijls worden gebruikt in het criminele circuit, onder meer in de drugshandel’.

De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht maanden, waarvan vijf voorwaardelijk en een taakstraf van 240 uur.

Opruiing tot terrorisme via social media

Op 12 februari 2019 heeft de Rechtbank Amsterdam een minderjarige verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2019:855) voor opruiing tot terrorisme. Op zijn social media kanalen had de verdachte filmpjes geplaatst waarin strijdliederen te horen zijn met een oproep om aanslagen te plegen voor de Islamitische Staat en om zogenaamd ongelovigen de keel door te snijden en te doden. De verdachte beheerde het kanaal waarop 29 oktober 2017 tot en met 3 juli 2018 de filmpjes werden beheerd en verspreid.

In de uitspraak wordt beschreven hoe bijvoorbeeld op één van de filmpjes de keel van een geknielde persoon met zijn op hadden zijn rug werd doorgesneden, terwijl op zijn kleding de tekst “Kuffar” (ongelovige) te lezen is. Op de achtergrond is een persoon met een IS-vlag te zien. Daarna is het hoofd volledig van het lichaam doorgesneden en vervolgens te zien is dat de persoon het hoofd met kracht van het lichaam losrukt.

De rechtbank is met de officier van justitie van mening dat de verdachte niet langer hoeft vast te zitten dan de dagen die hij in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht. Het belangrijkste is dat verdachte zich niet opnieuw met deze opruiende praktijken bezighoudt. Verdachte zit in een intensief hulptraject en heeft zich tijdens zijn schorsing goed gehouden aan de bijzondere voorwaarden gericht op begeleiding, behandeling en controle.

De rechtbank legt 210 dagen jeugddetentie op, waarvan 133 voorwaardelijk, gelet op de positieve proceshouding van de verdachte, zijn verminderde toerekeningsvatbaarheid en zijn medewerking aan de hulpverlening.

Annotatie Context-zaak

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Rb. Den Haag, 10 december 2015, ECLI:NL:RBDHA:2015:14365, Computerrecht 2016/47, m.nt. J.J. Oerlemans.

In deze zogenoemde ‘Context-zaak’ zijn in totaal negen verdachten veroordeeld. Zes verdachten maakten deel uit van een zogenaamde Haagse ronselorganisatie en zijn vervolgd voor deelname aan een criminele organisatie met een terroristisch oogmerk. Zij maakten zich schuldig aan het opruien, ronselen en het faciliteren en financieren van jongeren die naar Syrië wilden afreizen om te gaan vechten. Tevens is in deze zaak een vrouw veroordeeld tot een celstraf van zeven dagen voor één opruiende retweet. Voor de bewijsgaring is in de zaak door de politie uitgebreid gebruik gemaakt van Facebook en Twitter. Voor IT-juristen is de uitspraak om twee redenen ook in het bijzonder interessant:

  • Ten eerste wordt in de uitspraak ingegaan op de vraag of een retweet kan leiden tot bewezenverklaring van het delict opruiing. De rechtbank is hierover helder. De Haagse rechters bevestigen de stelregel die op Twitter geldt: ‘a retweet is not an endorsement’.

Zie r.o. 11.22: “De rechtbank onderschrijft dat op Twitter het uitgangspunt geldt: retweet is not endorsement. Dat brengt mee dat het retweeten van een bericht dat op zich als opruiend wordt beoordeeld in beginsel niet strafbaar is ingevolge artikel 131 Sr. Wel valt deze gedraging onder de reikwijdte van artikel 132 Sr. Dat is anders indien uit het commentaar van verdachte bij de retweet blijkt dat hij de inhoud onderschrijft, of wanneer het geretweete bericht past binnen een reeks van berichten van verdachte van dezelfde aard en/of strekking, binnen een bepaalde periode. Hetzelfde geldt ook voor het delen van een hyperlink.”

 Eerder leidde vervolging van een retweet door Bert Brussen over een bedreiging aan Wilders tot een sepot van het Openbaar Ministerie. Echter, indien de retweet gepaard gaat met een opmerking, kan deze gedraging tot bewezenverklaring van het delict opruiing leiden, omdat dan uit de opmerking van de verdachte is af te leiden dat de strafbare inhoud wordt onderschreven. Ook kan sprake zijn van delict opruiing bij retweets indien het geretweete bericht past binnen een reeks van berichten van verdachte van dezelfde strekking, binnen een bepaalde periode.

  • Ten tweede is de zaak voor IT-juristen interessant, omdat het één van de eerste uitspraken betreft waar een oordeel wordt gegeven over het gebruik van bijzondere opsporingsbevoegdheden op internet. In dit geval moesten de rechters vragen beantwoorden omrent de juridische grondslag voor het gebruik van opsporingsmethoden op sociale media diensten. In deze noot wordt op dit tweede aspect van de uitspraak nader in gegaan.

Feiten

In deze zaak heeft de politie een online operatie op touw gezet om een betere informatiepositie op Facebook te verkrijgen en de contacten van de verschillende verdachten en hun specifieke uitingen op internet in beeld te krijgen. De politie heeft informatie via Twitter vergaard door tweets van de verdachten te bekijken en vast te leggen. Deze tweets waren door de verdachten waren gepubliceerd via profielen die voor een ieder toegankelijk waren gemaakt. De politie heeft tevens een Facebookaccount aangemaakt op de naam ‘Aboe Noewas’ en in de periode van 21 juni 2013 tot 1 september 2014 op elke doordeweekse dag berichten, foto’s en video’s op dit profiel geplaatst. Door het plaatsen van deze openbare berichten hoopte de politie in contact te komen met de verdachten onder een geloofwaardige dekmantel. Voor ongeveer een periode van een half jaar (april-augustus 2014) heeft de politie tevens een Facebookaccount onder de naam ‘Ab Bashir’ aangemaakt en gebruikt. Door het aanmaken van het account kon de politie ook kennisnemen van informatie op de Facebookprofielen van de verdachten, voor zover deze profielen voor iedereen toegankelijk waren gemaakt. De politie heeft ook vriendschapsverzoeken gestuurd naar de verdachten om kennis te nemen van de informatie van hun privéprofiel op Facebook. Enkele van deze vriendschapsverzoeken waren succesvol. Tevens heeft een opsporingsambtenaar op verzoek toegang gekregen tot een afgeschermde (werk)groep van de verdachten op Facebook. Opvallend is dat de politie deze onderzoekshandelingen op internet niet goed heeft gedocumenteerd, waardoor niet goed kon worden nagegaan met wie de politie nu precies Facebook-vrienden zijn geworden en welke berichten door de politie zelf zijn verspreid. Zie ook Marcel Haenen & Andreas Kouwenhoven, ‘Infiltratie gelukt, gegevens weg’, NRC.nl.

Digitale opsporing

De politie heeft niet voor alle opsporingsactiviteiten op internet een bevel van de officier van justitie bemachtigd voor de uitvoering van de bijzondere opsporingsbevoegdheid tot stelselmatige informatie-inwinning. De verdediging heeft aangevoerd dat deze bijzondere opsporingsbevoegdheid wel gebruikt had moeten worden in verband met de meer dan geringe privacyinbreuk die bij deze activiteiten zou hebben plaatsgevonden.

De rechtbank is van oordeel dat voor aanmaken van het Facebookaccount en de opsporingsactiviteiten die daarna door de politie zijn uitgevoerd inderdaad een bevel voor het stelselmatig inwinnen van informatie op grond van art. 126j Sv noodzakelijk was. In de operatie heeft een meer dan geringe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de betrokkenen plaatsgevonden door het bekijken en veilig stellen van de informatie voor een langere periode. Daarbij is ook kennis genomen van (verbanden tussen) de sociale media contacten van de verdachten en de inhoud van die contacten in relatie tot de verdenking. De rechters nemen ook in overweging mee dat zicht werd kregen op activiteiten van de verdachten in het verleden, door het kennisneming van (mogelijk ver) in het verleden geplaatste berichten.

De politie heeft alleen een bevel tot stelselmatige informatie-inwinning van een officier van justitie verkregen voor het versturen van vriendschapsverzoeken aan de verdachten, waarmee toegang kon worden gekregen tot afgeschermde gedeeltes van Facebookpagina’s en het kennisnemen van informatie op de afgeschermde Facebook werkgroep Shaam van de verdachten. Toch wordt door de rechtbank geen sanctie toegekend aan het vormverzuim voor het ontbreken van een bevel voor stelselmatige informatie-inwinning voor de gehele operatie. De rechters nemen in hun overweging mee dat voor het versturen van de vriendschapsverzoeken wel een bevel is bemachtigd en oordelen dat kan worden volstaan met de constatering van het vormverzuim. De rechtbank overweegt verder dat geen sprake is geweest van uitlokking, omdat er geen aanwijzingen zijn dat de uitingen op sociale media oorspronkelijk afkomstig waren van de Facebookpagina’s van de fictieve personen.

In de onderhavige zaak wordt het voor eerst een uitspraak gedaan over de juiste grondslag in het Wetboek van Strafvordering voor opsporingsactiviteiten via sociale mediadiensten. Terecht stellen de rechters vast dat art. 3 Politiewet 2012 slechts een voldoende grondslag vormt voor opsporingsactiviteiten voor zover een geringe inbreuk op het recht op privacy vormt en de risico’s voor de integriteit van de opsporing beperkt blijven. Voor die opsporingsactiviteiten die een meer dan geringe inbreuk op het recht op privacy van de betrokkene opleveren en een risico voor de integriteit van opsporingsonderzoeken met zich mee brengen is toepassing van een bijzondere opsporingsbevoegdheid noodzakelijk. Deze basisnorm is af te leiden uit de wetsgeschiedenis en andere jurisprudentie met betrekking tot opsporingsmethoden. (Zie bijvoorbeeld Kamerstukken II 1996/97, 25 403, nr. 3, p. 110 en 115 en HR 19 december 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZD0328, HR 20 januari 2009, ECLI:NL:HR:2009:BF5603, NJ 2009, 225, m.nt. Borgers, HR 13 november 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW9338, NJ 2013, 413, m.nt. Borgers en HR 7 juli 2014, ECLI:NL:PHR:2014:623)

In dit geval stellen de rechters vast dat toepassing van de bijzondere opsporingsbevoegdheid van stelselmatige-informatie inwinning op zijn plaats is geweest. Daarbij is het interessant dat de rechters ook expliciet de kennisname van informatie over de sociale media contacten van de betrokkene en de kennisname van berichten die op het profiel in het verleden zijn geplaatst meenemen in hun beoordeling over de zwaarte van de privacy inmenging door de opsporingsmethode.

Het is toe te juichen dat in deze uitspraak zo uitgebreid wordt ingegaan op de juiste grondslag voor de toepassing van opsporingmethoden op internet. De wetgever heeft al eerder duidelijk gemaakt dat bestaande bijzondere opsporingsbevoegdheden ook op internet kunnen worden toegepast (Zie Kamerstukken II 1996/97, 25 403, nr. 3, p. 29 en p. 55 en Kamerstukken II 1998/99, 26 671, nr. 3 p. 36-37) Echter, deze wetsgeschiedenis stamt uit 1997, waardoor onduidelijkheid bestaat over de toepassing van deze bevoegdheden in de huidige internet omgeving. Terecht wordt door de rechters vastgesteld dat voor de interactie met verdachten op internet, in de vorm van vriendschapsverzoeken op Facebook om toegang te krijgen tot privéinformatie op een profiel, de bijzondere opsporingsbevoegdheid voor het stelselmatig inwinnen moet worden toegepast. In dat geval wordt een meer dan geringe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de betrokkene in het opsporingsonderzoek gemaakt en kan een ‘min of meer volledig beeld van bepaalde aspecten van het privéleven’ van de betrokkene worden verkregen, hetgeen volgens de rechtsgeschiedenis stelselmatigheid en toepassing van de bijzondere opsporingsbevoegdheid voor stelselmatige observatie of stelselmatige informatie-inwinning vereist. (Zie ook Kamerstukken II 1996/97, 25 403, nr. 3, p. 26-27. Zie ook r.o. 5.18. Alhoewel dit criterium meer specifiek is gesteld voor stelselmatige observatie, kunnen de criteria voor het vaststellen van stelselmatigheid bij observatie ook tot op een zekere hoogte worden toegepast voor stelselmatige informatie-inwinning (zie ook r.o. 5.22).

De rechters gaan in deze zaak een stap verder door al vóór het aanmaken van een account toepassing van de bijzondere bevoegdheid te vereisen (zie r.o. 5.27). Daarmee wordt geanticipeerd op opsporingshandelingen die een meer dan geringe inbreuk op het recht op privacy van de betrokkene(n) maken. Mogelijk zou het aanmaken van het nepprofiel ook kunnen plaatsvinden op grond van art. 3 Politiewet 2012, waarbij voor de daadwerkelijke interactie met de verdachte pas de bijzondere opsporingsbevoegdheid van art. 126j Sv wordt toegepast. De aanvang van het moment van interactie met de verdachte(n) zal echter lastig in te schatten zijn. Voor deze meer voorzichtige benadering van de rechtbank Den Haag valt om die reden zeker te pleiten. Overigens zouden opsporingsambtenaren ook hun opsporingshandelingen op internet op grond van art. 3 Politiewet 2012 nauwgezet moeten verbaliseren. De verbalisering van de opsporingshandelingen kunnen vragen van de verdediging beantwoorden over de risico’s van uitlokking waarvan sprake kan zijn bij dit soort undercover opsporingsmethoden (EHRM 4 november 2010, Bannikova v. Russia, nr. 18757/06, § 49-50, EHRC 2015/14, m.nt. F.P.  Ölçer). In deze zaak zijn over de vastlegging van de opsporingsactiviteiten terecht vragen door de verdediging gesteld.

Conclusie

Mijns inziens was een bevel voor het toepassen van de bijzondere opsporingsbevoegdheid tot stelselmatige observatie op grond van art. 126g Sv meer op zijn plaats geweest voor het bekijken en registreren van gedragingen op publieke toegankelijke profielen van Facebook en Twitter. Observatie wordt immers gekenmerkt door het passief waarnemen van gedrag van individuen. Een undercover opsporingsmethode, zoals stelselmatige informatie-inwinning, kenmerkt zich daarentegen door het actief interfereren in het privéleven van de betrokken in een opsporingsonderzoek. Dat laatste vindt plaats bij het communiceren met de verdachten via internet of bij het toevoegen als vriend met de verdachte op Facebook. De rechters beargumenteren overigens dat toepassing van de bijzondere opsporingsbevoegdheid tot infiltratie op grond van art. 126h Sv niet noodzakelijk is geweest, omdat geen strafbare feiten door de opsporingsambtenaren zijn begaan bij het plaatsen van berichten op de Facebookpagina’s van de nepjihadi’s. Mijns inziens was een infiltratietraject echter zo gek nog niet geweest voor de undercoveracties, waarbij ook mogelijk strafbare berichten werden geplaatst door politieambtenaren om de aandacht te trekken van de verdachten.

Tot slot moet nog worden opgemerkt dat binnen het project Modernisering Strafvordering nader wordt onderzocht in hoeverre behoefte is aan de nadere normering voor het vergaren van informatie op internet over verdachten als opsporingsmethode binnen het Wetboek van Strafvordering. Dergelijk onderzoek is nuttig, zo blijkt uit deze uitspraak die aantoont dat onduidelijkheid bestaat over de juridische grondslag voor opsporingsmethoden die via internet worden uitgevoerd. Hoewel men zich kan afvragen of het bekijken en vastleggen van gegevens van personen op publiekelijk toegankelijke gegevens op internet als een aparte bijzondere opsporingsbevoegdheid moet worden geregeld, staat als een paal boven water dat er linksom of rechtsom grote behoefte is aan duidelijkheid over de toepassing van bijzondere opsporingsbevoegdheden op internet. Dit vonnis van de Rechtbank Den Haag geeft alvast enige richting aan het juridisch kader dat van toepassing is op de uitvoering van opsporingsmethoden op internet.

Deze tekst is vergelijkbare vorm verschenen in Computerrecht. De verdachten zijn ook in hoger beroep veroordeeld (Hof Den Haag 7 juli 2016, ECLI:NL:GHDHA:2016:1978).