Veroordelingen naar aanleiding van Operation Cookie Monster

4 maart 20243 maart 2024jjoerlemans Een reactie plaatsen

Op 5 april 2023 werd tijdens de internationale politie-operatie ‘cookie monster’ de online handelsplaats ‘Genesis Market’ opgerold. De FBI, Europol en – onder andere – de Nederlandse politie werkte samen in dat onderzoek dat leidde tot doorzoekingen in 17 landen wereldwijd. Volgens dit persbericht op politie.nl werden miljoenen gebruikersprofielen van slachtoffers verkocht, waaronder ongeveer 50.000 Nederlanders. Met malware zijn persoonsgegevens verzameld, zoals cookies en andere kenmerken van computergebruikers. In Nederland werden 17 verdachten aangehouden en zijn reeds enkele verdachten veroordeeld. Deze uitspraken worden hieronder kort besproken. De politie biedt via de website www.politie.nl/checkjehack een dienst aan, waarmee je kan controleren of je gegevens werden aangeboden op Genesis Market.

Werking Genesis Market

De website Genesis Market verkocht gebruikersprofielen met bijbehorende zogenoemde ‘fingerprints’ van de slachtoffers. Een bot van Genesis Market bevat een unieke digitale vingerafdruk van een geïnfecteerde computer, inclusief afgevangen inlognamen en wachtwoorden, browsergegevens en cookies, die middels malware verkregen is van nietsvermoedende slachtoffers. Met behulp van de aangekochte gegevens kan een koper inloggen op bijvoorbeeld een account van een slachtoffer bij een webwinkel en vervolgens malafide bestellingen doen, al dan niet met de aan het account gekoppelde betalingsdiensten. Ook kan met de gegevens die met een bot worden aanschaft de digitale identiteit van een geïnfecteerde computer nauwkeurig worden nagebootst. Door gebruik te maken van deze digitale identiteit kunnen anti-fraudesystemen bij websites worden misleid en lijkt het voor deze websites alsof de originele gebruiker inlogt. Op deze manier kan de gebruiker die de bot heeft aangeschaft misbruik maken van de gegevens die op de geïnfecteerde computer zijn aangetroffen. Zolang een computer met malware geïnfecteerd is worden ook eventuele wijzigingen van wachtwoorden doorgegeven aan de bot.

Op Genesis Market wordt tevens een plug-in aangeboden voor de meest gebruikte browsers, waarmee een digitale vingerafdruk uit een aangekochte bot kan worden ingeladen zodat men op relatief gemakkelijke wijze een ‘digitale dubbelganger’ kan creëren. Ook wordt er op Genesis Market een eigen browser aangeboden die het mogelijk maakt om anoniem te surfen op het internet, zonder dat er informatie wordt uitgelekt naar analytische systemen.

Veroordelingen n.a.v. operatie cookiemonster

De verdachte in de uitspraak van de rechtbank Den Haag (ECLI:NL:RBDHA:2023:14140) heeft gedurende een periode van meer dan twee jaar zogeheten ‘bots’ gekocht. Uit de bewijsmiddelen volgt dat de verdachte online 1029 bots heeft gekocht. Na het verkrijgen van de bots, zijn de gegevens gebruikt door bij verschillende webshops – zoals Bol.com en Mediamarkt.nl –op de accounts van anderen in te loggen en (veelal) luxeproducten te bestellen onder hun naam en op hun kosten. Hij is hierbij op listige en bedrieglijke wijze te werk gegaan: hij liet de bestellingen afleveren op een ander adres dan die van zijn slachtoffers en logde meteen na het plaatsen van de bestellingen in op de e-mailaccounts van de slachtoffers om de bevestigingsmail van zijn zojuist geplaatste bestelling te verwijderen. Op deze manier bleven de slachtoffers in het ongewisse over de bestellingen. In totaal heeft de verdachte 34 slachtoffers benadeeld voor een totaalbedrag van enkele duizenden euro’s. Daarnaast heeft de verdachte persoonsgegevens van vele anderen verkregen. Hoewel niet kan worden vastgesteld dat het ook in andere gevallen tot identiteitsfraude is gekomen, kan het niet anders dan dat de verdachte de persoonsgegevens heeft gekocht met dat oogmerk. De verdachte is veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf voor het verwerven en voorhanden hebben van niet openbare gegevens (heling van gegevens (artikel 139g Sr)), identiteitsfraude (art. 231b Sr) en computervredebreuk (artikel 138ab Sr).

De verdachte in de uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland (ECLI:NL:RBMNE:2024:75) had in totaal 221 bots/fingerprints aangeschaft. Ook heeft hij in de periode van 29 juli 2019 tot 7 november 2020 31 Bitcoin-transacties verricht. Uit de gegevens dat met het Coinbase-account op naam van verdachte staat blijkt dat is ingelogd en cryptovaluta is overgemaakt via 2 IP-adressen die gekoppeld zijn aan het adres van de woning van verdachte. Deze bevindingen hebben geleid tot de verdenking van de betrokkenheid van verdachte bij het tenlastegelegde. Daarop volgde een doorzoeking en inbeslagname van gegevensdragers plaats. Onder de aangetroffen gegevensdragers en de administratieve bescheiden bevonden zich diverse identificerende persoonsgegevens en kopieën van valse paspoorten en identiteitskaarten die blijkens de aangiftes zijn gebruik om geldbedragen te ontvreemden dan wel trachten te ontvreemden. Met de bots heeft de verdachte diverse aankopen en betalingen gedaan met PayPal-accounts van anderen, creditcards en telefoonabonnementen op naam van anderen aangevraagd, bestellingen geplaatst op naam van anderen, contactgegevens van diverse beleggingsrekeningen van anderen gewijzigd en vervolgens grote geldbedragen overgemaakt naar door verdachte aangemaakte bankrekeningen op naam van anderen. Verder heeft hij geprobeerd om levensverzekeringen, lijfrenteverzekeringen en een pensioen van anderen te laten uitkeren op door verdachte aangemaakte bankrekeningen op naam van anderen en een ander ertoe bewogen om geld van zijn creditcard over te schrijven naar een onbekend rekeningnummer. De verdachte heeft daarbij ook gebruik gemaakt van valse identiteitskaarten, valse paspoorten, valse gemeentelijke en notariële aktes en een vals gerechtelijk stuk.

Deze verdachte had met zijn handelen tenminste 21 slachtoffers op slinkse wijze benadeeld voor een totaalbedrag van meer dan een ton. De verdachte is veroordeeld voor computervredebreuk, identiteitsfraude en het voorbereiden daarvan en diefstal met valse sleutels. Daarnaast is hij veroordeeld voor het voorhanden hebben van een automatisch vuurwapen en soft- en harddrugs. De rechtbank Midden-Nederland veroordeeld verdachte tot een gevangenisstraf van 4 jaren, met aftrek van het voorarrest.

De verdachte in de uitspraak van de rechtbank Rotterdam (ECLI:NL:RBROT:2024:699) heeft 1885 bots op Genesis Market gekocht. Met het voorhanden van die bots de verdachte het oogmerk computervredebreuk te plegen. De verdachte had daarnaast actief gezocht naar Googleaccounts van derden. Via die accounts kan gemakkelijk toegang worden verkregen tot de e-mailadressen van die derden, waarna het wachtwoord van andere accounts via die e-mail kan worden veranderd. De zoekfocus van de verdachte op lag verder bij financiële instellingen zoals Bankia, ING en Defam. De combinatie van Googleaccounts en financiële accounts maken volgens de rechtbank een snelle en lucratieve computervredebreuk voor de hand liggend en mogelijk. Bij twee slachtoffers is de verdachte, met gebruikmaking van de bots, ook echt hun computer binnengedrongen en heeft daar vervolgens een bedrag van in totaal 93.700 euro buit gemaakt. Ten slotte had deze verdachte beschikking over ‘Ultimate Mailer’ software, inloggegevens om e-mail te kunnen versturen, e-mail onderwerpen en afzendnamen (waaronder eHerkenning Nederland), bijna 100.000 ontvangst e-mailadressen, een phishing tekst uit naam van eHerkenning Nederland en phishing websites uit naam van eHerkenning Nederland. Daarmee had de verdachte de beschikking over alle tools voor een phishingactie. Uit de uiterlijke verschijningsvorm van dit samenstel van tools volgt ook de wetenschap van de verdachte dat deze waren bestemd voor phishing.

Deze verdachte is veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf vanwege computervredebreuk (art. 138ab Sr), het voorhanden hebben van gegevens met het oogmerk daarmee computervredebreuk te plegen (art. 139d Sr), het voorhanden hebben van gegevens om oplichting en fraude te plegen (art. 234 Sr) en diefstal (art. 310 Sr).

Veroordeling in hoger beroep beheerder Darkscandals

4 maart 20243 maart 2024jjoerlemans

Op 14 februari 2024 veroordeelde het Hof Den Haag (ECLI:NL:GHDHA:2024:217) een verdachte voor opruiing, bezit en verspreiding van kinder- en dierenporno via de website Darkscandals, alsmede voor de vervaardiging van kinderporno, aanranding, verkrachting en belastingfraude. De verdachte is beheerder geweest van de in de tenlastelegging genoemde websites, waaronder http://www.darkscandals.co. Hij had ook een Darkscandals website op een darkweb opengesteld (www.darksdsp6iexvidx.onion). De beheerder is 2020 aangehouden. De websites zijn offline gehaald en er is een zogenoemde ‘splash page’ (zie afbeelding) gepubliceerd.

De website Darkscandals toonde voornamelijk (extreme) video’s waarin is te zien dat vrouwen worden verkracht, vrouwen worden afgeperst, vrouwen worden gedwongen om seksuele handelingen bij zichzelf te doen of te ondergaan. Ook zijn er enkele seksuele video’s met minderjarigen verkocht en verspreid.

Aanleiding

De website werd volgens Amerikaanse documentatie voor een vervolging ontdekt door de Amerikaans autoriteiten in een onderzoek naar de vanuit Zuid-Korea beheerde website, genaamd ‘Welcome To Video’. Deze website zou een van de grootste kinderporno websites wereldwijd zijn. Een Amerikaanse verdachte bleek ook gebruik te hebben gemaakt van de toen nog onbekende website DarkScandals. Het onderzoek leidde naar de verdachte en betalingen met cryptovaluta. Door middel van een undercover operatie (een pseudkoop onder Nederlands recht) hebben Amerikaanse politieagenten in 2018 vervolgens een pakket besteld via DarkScandals. Hiervoor werd voor ongeveer 25 dollar aan Bitcoins betaald. De downloadlink voor het bestelde pakket kwam vanaf het emailadres bitcoin@darkscandals.com die gehost bleek te zijn bij een anonieme email service in Duitsland.

De Nederlandse verdachte, gebruikmakend van het pseudoniem ‘Mr. Dark’, uit Barendrecht zou de beheerder zijn Darkscandals. Volgens de Amerikanen zou hij gedurende acht jaar 1,6 miljoen dollar (voornamelijk in bitcoin en etherium) hebben verdiend uit 1650 betalingen voor de verspreiding van de video’s.

Waarschuwende brief

De politie en het Openbaar Ministerie (OM) hebben downloaders en aanbieders van gewelddadige porno, kinder- dan wel dierenpornografisch materiaal, een waarschuwende brief per e-mail gestuurd (zie OM.nl). Uit onderzoek naar de communicatie van ‘Mr. Dark’ zijn meerdere (internationale) mailadressen achterhaald die gebruikt zijn op Darkscandals. Vanuit die e-mailadressen is betaald of is nieuw videomateriaal aangeboden. Aan deze mailadressen is de waarschuwende brief verzonden.

In de brief verzoeken politie en OM de ontvanger met klem al het strafbare materiaal te verwijderen, evenals alle hieraan gerelateerde online accounts. De ontvanger wordt geadviseerd zich niet verder schuldig te maken aan strafbaar handelen. Ook wordt deze erop gewezen dat zijn e-mailadres in het systeem van politie en justitie staat. Het betreft een duidelijke waarschuwing om strafbaar handelen onmiddellijk te stoppen.

De klanten van Mr. Dark wordt in de brief tot slot hulp aangeboden. Dit kan bijvoorbeeld via Stop it now (0800-2666436) of via de huisarts. Vermoedens van misdrijven dienen te worden gemeld bij de politie via 0900-8844. Dit kan ook via Meld Misdaad Anoniem, 0800-7000 of via meldmisdaadanoniem.nl.

Opruiing

Over de strafbare feiten overweegt het Hof Den Haag het volgende. Wat alle websites van de verdachte gemeen hadden — met uitzondering van de videostreamingsite — is dat klanten twee mogelijkheden werden geboden om in het bezit te komen van de videopacks. Ten eerste konden klanten daarvoor betalen. Aanvankelijk verliepen die betalingen via PayPal. Omdat betalingen voor pornografie volgens de algemene voorwaarden van PayPal echter niet werden toegestaan, is de verdachte al snel overgestapt op betaling middels cryptovaluta.

De tweede mogelijkheid om de videopacks te verkrijgen was het aanleveren van pornografisch videomateriaal. Een aangeleverde video moest aan een aantal voorwaarden en regels voldoen. Hierbij is sprake van opruiing, omdat de verdachte opzet heeft gehad op het aanzetten van de bezoekers van zijn website tot het plegen van strafbare feiten. Hij heeft immers doelbewust en opzettelijk gevraagd om nieuw en zelfgemaakt beeldmateriaal van strafbare feiten zoals verkrachtingen, afpersingen en seks met dieren.

Vrijspraak heling van gegevens

Er volgt vrijspraak van de tenlastegelegde heling omdat de digitale films niet kunnen worden aangemerkt als een ‘goed’ ex artikel 416 wetboek van Strafrecht alsmede vrijspraak voor artikel 139g Sr, omdat niet kan worden geconcludeerd dat het beeldmateriaal ‘door misdrijf is verkregen’. Ook voor een bewezenverklaring van de in artikel 139g Sr strafbaar gestelde heling van niet-openbare gegevens is vereist dat kan worden vastgesteld dat deze ‘door misdrijf zijn verkregen’. Voor de betekenis van dat bestanddeel dient – mede in het licht van de wetsgeschiedenis van dit wetsartikel – aansluiting te worden gezocht bij de daaraan in de rechtspraak over de heling van goederen gegeven uitleg.

Daarnaast legt het hof uit dat met de term ‘niet-openbare gegevens’ wordt gedoeld op gegevens die niet voor het publiek beschikbaar zijn. Het verwerven, voorhanden hebben et cetera van gegevens die reeds openbaar zijn gemaakt, is niet strafbaar op grond van dit wetsartikel. De wetgever wijst daarbij in het bijzonder op gegevens die al via openbare internetbronnen beschikbaar zijn en het downloaden daarvan (Kamerstukken II 2014/15, 34372, nr. 3). Een bewezenverklaring op grond van de strafbaarstelling van artikel 139g Sr kan dus alleen volgen als sprake is van het openbaar maken van nog niet eerder openbaar gemaakte gegevens.

Werkwijze

Het hof overweegt verder dat op Darkscandals de verdachte anderen vroeg video’s in te sturen waarin schoolmeisjes werden afgeperst. Die video’s werden alleen geaccepteerd als ze werden aangeleverd met een geldige link naar een social media-account van het meisje in kwestie én met schermafbeeldingen van bijvoorbeeld een chat met het meisje. Uit de video’s die de verdachte heeft gemaakt blijkt ook dat hij vanaf 2017 ook zelf meisjes heeft aangezet om ontuchtige handelingen te verrichten, waarvan hij vervolgens beeldmateriaal heeft gemaakt of heeft ontvangen. Hij ging daarbij geraffineerd en gewetenloos te werk. Hij benaderde minderjarige meisjes, waarbij hij zich voordeed als een eveneens minderjarig meisje. De verdachte deed vervolgens alsof dat meisje in de problemen zat omdat er gedreigd werd om naaktfoto’s en video’s van haar te exposen. Veel van de meisjes (de latere slachtoffers) wilden het meisje helpen en namen contact op met de vermeende dader, zonder zich te realiseren dat zij in werkelijkheid contact met de verdachte hadden. Hij bediende zich immers van meerdere identiteiten. Via deze identiteiten probeerde de verdachte hen zover te krijgen dat zij eerst foto’s en daarna naaktfoto’s van zichzelf naar hem verstuurden. Als hij dat naaktmateriaal eenmaal binnen had dwong hij hen om opdrachten uit te voeren zoals het voor de webcam inbrengen van allerlei voorwerpen in hun vagina of anus. Ook werden zij ertoe aangezet om opnamen te maken van seksuele handelingen met huisdieren, hetgeen heeft geleid tot pogingen daartoe door twee van de meisjes.

Verkrachting en ontucht

Uit de video’s en aangiftes blijkt dat de verdachte er ook op aanstuurde om zijn slachtoffers in persoon te ontmoeten. Bij twee van hen is dat gelukt. De verdachte heeft zich vervolgens op de bewezenverklaarde wijze tevens schuldig gemaakt aan het meermalen verkrachten van één van de meisjes die hij ook al had gedwongen tot het plegen van ontuchtige handelingen. De rechtbank overweegt dat de verdachte zeer ernstig inbreuk heeft gemaakt op de lichamelijke integriteit van dit slachtoffer, voor wie het bewezen verklaarde buitengewoon vernederend en traumatisch moet zijn geweest.

Het hof veroordeelt de verdachte tot een gevangenisstraf voor de duur van 10 jaar en 10 maanden en de maatregel van TBS met dwangverpleging.

Teruggave van gegevensdragers

Het hof gaat ten slotte niet over tot teruggave van gegevensbestanden. Het overweegt daartoe als volgt. In het arrest ECLI:NL:GHDHA:2019:391 is door dit hof uiteengezet waarom er een belangenafweging plaats dient te vinden tussen de strafvorderlijke en maatschappelijke belangen bij onttrekking enerzijds en de persoonlijke belangen van de verdachte bij behoud c.q. verkrijging van de verzochte gegevensbestanden anderzijds, als de verdachte gemotiveerd verzoekt om verstrekking van één of meer door hem (duidelijk) omschreven gegevensbestanden die op de betreffende inbeslaggenomen gegevensdrager zijn opgeslagen. Bij deze belangenafweging dient onder andere te worden betrokken wat de (geschatte) technische en personele uitvoerbaarheid voor de betrokken opsporingsdienst is die met het verzoek samenhangt alsmede wat het daarmee gemoeide tijdsbeslag is. Tevens dient de omstandigheid te worden betrokken of de verdachte door zijn wijze van handelen c.q. wijze van opslag moet worden geacht zelf het risico te hebben aanvaard van vermenging van strafbare en niet-strafbare gegevensbestanden en/of dat (daardoor) de gegevensbestanden waarop het verzoek betrekking heeft niet dan wel slechts op onevenredig arbeidsintensieve wijze weer van de strafbare gegevensbestanden kunnen worden gescheiden.

Het hof constateert dat er bij zowel de iPhone X als de MacBook Pro sprake is van vermenging. Op beide gegevensdragers staan zeer grote hoeveelheden bestanden. De strafbare en niet-strafbare bestanden staan door elkaar op de gegevensdrager. De verdachte heeft de bestanden opgeslagen en was zich dus bewust van de vermenging van de bestanden. Indien het hof beslist tot verstrekking van een kopie van de verzochte bestanden zou dat, gezien de vermenging, leiden tot een onevenredig tijdsbeslag bij het scheiden van de strafbare en niet-strafbare bestanden. Bovendien zal van iedere door de verdachte aangewezen afbeelding bepaald moeten worden wie hierop te zien is alvorens tot verstrekking kan worden overgegaan, om te voorkomen dat een kopie van (strafbaar) beeldmateriaal, bijvoorbeeld betrekking hebbend op één van de slachtoffers in deze zaak, aan de verdachte wordt teruggegeven. Het persoonlijke belang dat de verdachte zou hebben bij de verstrekking van een kopie van de bestanden weegt niet op tegen het daarmee gemoeide tijdsbeslag.

Eerste Hoge Raad arrest na prejudiciële vragen over EncroChat en SkyECC

3 maart 2024jjoerlemans

Op 13 februari 2024 heeft de Hoge Raad het eerste arrest gewezen (ECLI:NL:HR:2024:192) na de na de beantwoording van prejudiciële vragen door de Hoge Raad over de EncroChat- en SkyECC-zaken (HR 13 juni 2023, ECLI:NL:HR:2023:913, zie ook ‘Antwoorden op prejudiciële vragen in de EncroChat- en SkyECC-zaken‘). Dit bericht is voornamelijk gebaseerd op de samenvatting van de website van de Hoge Raad en de samenvatting in het arrest zelf.

De prejudiciële vragen gingen over de betekenis van het ‘interstatelijke vertrouwensbeginsel’ voor de beoordeling van de rechtmatigheid en betrouwbaarheid van dergelijke vanuit het buitenland ontvangen onderzoeksgegevens en de mogelijkheden voor de verdediging om de rechtmatigheid van die bewijsverkrijging te onderzoeken. De Hoge Raad antwoordde dat het interstatelijke vertrouwensbeginsel van toepassing is. Dat betekent onder meer dat het niet op de weg van de Nederlandse strafrechter ligt om de rechtmatigheid van het in Frankrijk uitgevoerde onderzoek naar EncroChat en SkyECC te toetsen.

De advocaten van de verdachte vroegen de Hoge Raad de uitspraak van het hof te vernietigen. Zij hebben meerdere cassatieklachten ingediend tegen deze uitspraak. De cassatieklachten richtten zich onder meer tegen de weigering van het hof om de zaak uit te stellen tot de Hoge Raad de door de rechtbank Noord-Nederland gestelde prejudiciële vragen over Encrochatdata beantwoord zou hebben. Verder klaagden de advocaten over de afwijzing door het hof van verschillende onderzoekswensen van de verdediging en over het oordeel van het hof dat de EncroChat-berichten voor het bewijs kunnen worden gebruikt. Daarnaast deden de advocaten van de verdachte het verzoek aan de Hoge Raad om prejudiciële vragen te stellen aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en het Hof van Justitie van de EU.

Oordeel Hoge Raad

De Hoge Raad heeft ten eerste geoordeeld dat een rechter, als in een andere strafzaak prejudiciële vragen zijn gesteld over een rechtsvraag die ook speelt in de zaak die hij behandelt, de behandeling van de door hem behandelde zaak kan schorsen, maar daartoe niet verplicht is. Het is aan rechter om beslissing te nemen over schorsen van verdere behandeling in licht van belangen die in betreffende zaak aan de orde zijn (vgl. HR 13 juni 2023, ECLI:NL:HR:2023:913). Het hof kon dus het aanhoudingsverzoek van de verdediging afwijzen.

Verder heeft de Hoge Raad geoordeeld dat het hof kon oordelen dat op de toetsing van de inzet van de interceptietool het vertrouwensbeginsel van toepassing is, nu de inzet van de interceptietool plaatsvond onder verantwoordelijkheid van de Franse en dus buitenlandse autoriteiten. Het is niet aan de Nederlandse rechter om te toetsen of de wijze waarop die inzet heeft plaatsgevonden strookt met de rechtsregels die daarvoor gelden in Frankrijk. De omstandigheid dat de inzet van de interceptietool meebracht dat ook gegevens van EncroChat-toestellen die zich op het moment van interceptie in Nederland bevonden werden verzameld en gekopieerd en vervolgens ook met Nederland werden gedeeld, leidt daarbij niet tot een ander oordeel. Ook art. 31 Richtlijn 2014/41/EU geeft geen aanleiding hierover anders te oordelen (vgl. HR 13 juni 2023, ECLI:NL:HR:2023:913). Het hiertegen gerichte cassatiemiddel is verworpen.

Recht op een eerlijk proces

Ook het oordeel van het hof dat de procedure in haar geheel voldoet aan het door artikel 6 EVRM gewaarborgde recht op een eerlijk proces en de daaraan verbonden notie van ‘the overall fairness of the trial’ acht de Hoge Raad juridisch juist en voldoende gemotiveerd. De Hoge Raad wijst erop dat het hof bij zijn oordeel onder meer heeft betrokken dat de EncroChat-dataset die betrekking heeft op deze zaak, woordelijk uitgewerkt in het dossier is gevoegd en dat de verdachte van de inhoud daarvan kennis heeft kunnen nemen en zich daartegen heeft kunnen verdedigen. Dat technische informatie over de inzet van de interceptietool van EncroChat niet in het dossier is gevoegd, leidt niet tot een ander oordeel. Deze cassatieklacht slaagt dan ook niet. Dat geldt eveneens voor een aantal andere cassatieklachten.

Geen aanleiding tot prejudiciële vragen EHRM of het HvJ EU

De Hoge Raad ziet ook geen reden prejudiciële vragen te stellen aan het EHRM en het Hof van Justitie van de EU. N.a.v. namens verdachte ingediende reactie op CAG merkt HR nog op dat ook uitspraak van EHRM 26 september 2023, nr. 15669/20, ECLI:CE:ECHR:2023:0926JUD001566920 (Yüksel Yalçinkaya/Turkije) in relatie tot bestreden uitspraak geen aanleiding geeft tot doen van zo’n verzoek. Door EHRM uiteengezette “general principles” zijn al betrokken in HR 13 juni 2023, ECLI:NL:HR:2023:913. In cassatie voorliggende zaak verschilt bovendien sterk van zaak die aan orde was in deze uitspraak van EHRM. Daarin ging het immers om veroordeling van klager o.g.v. gebruik dat hij maakte van specifieke applicatie voor cryptocommunicatie en mogelijkheden om in dat verband authenticiteit en integriteit van bewijs voor dat gebruik te betwisten. Bewijsvergaring onder verantwoordelijkheid van buitenlandse autoriteiten was daarbij niet aan orde.

Meer duidelijkheid over de ANOM-operatie

3 maart 20243 maart 2024jjoerlemans 1 reactie

Op 8 juni 2021 traden verschillende politieorganisaties tegelijkertijd naar buiten met ‘Operation Trojan Shield’. Het Amerikaanse Federal Bureau of Investigation (FBI) startte in 2019 met het opzetten van een platform voor cryptotelefoons onder de naam ‘Anom’. Ook de ‘Australian Federal Police’ (AFP) nam het voortouw in de operatie ten aanzien van de distributie van de telefoons. Het doel van de operatie was om de georganiseerde criminaliteit aan te pakken door deze cryptotelefoons aan te bieden en inzicht te krijgen in de communicatie van de gebruikers.

De Hoge Raad heeft onlangs op 8 november 2022 een bezwaar op uitlevering van een belangrijk distributeur van ANOM-communicatiemiddelen verworpen (ECLI:NL:HR:2022:1589, zie ook de Conclusie van AG Hofstee: ECLI:NL:PHR:2022:877). Volgens de Amerikanen was het gemeenschappelijk doel van de distributeurs van ANOM: i) het creëren, onderhouden, gebruiken en controleren van een methode van beveiligde communicatie, om zo de handel in verdovende middelen in Australië, Azië, Europa en Noord-Amerika te bevorderen, ii) het witwassen van de opbrengsten van deze drugshandel en iii) het dwarsbomen van wetshandhavingsonderzoeken door middel van een systeem waarbij op afstand bewijs van illegale activiteiten kon worden verwijderd uit de chat-app.

Tijdens Operation Trojan Shield zijn ongeveer 27 miljoen berichten van de cryptocommunicatiedienst ANOM onderschept. In het persbericht van Europol is te lezen dat het in totaal ging om meer dan 12.000 apparaten die door meer dan 300 criminele organisaties werden gebruikt in meer dan 100 landen. Europol vermeldt in de onderstaande infographic de wereldwijde resultaten:

Bron: https://www.europol.europa.eu/media-press/newsroom/news/800-criminals-arrested-in-biggest-ever-law-enforcement-operation-against-encrypted-communication

Volgens de Australische politie konden veel verdachten worden gelinkt aan de Italiaanse mafia, criminele motorclubs, en georganiseerde misdaad uit Azië en Albanië. De operatie leidde daar tot de arrestatie van 224 verdachten. Inlichtingen uit de operatie leidde ook in 20 gevallen tot ingrepen in gevallen waarbij personen geliquideerd dreigden te worden.

In het Nederlandse persbericht staat verder dat met ANOM in minstens 45 verschillende talen werd gecommuniceerd over zaken als de handel in drugs, wapens, munitie en explosieven, ram- en plofkraken, gewapende overvallen en, niet in de laatste plaats, liquidaties. De meeste berichten waren in het Nederlands, Duits en Zweeds. De Amerikaanse opsporingsdiensten konden data ontvangen en analyseren van 530 actieve, in Nederland gelokaliseerde, cryptotelefoons.

Volgens deze ‘affidavit’ (gepubliceerd door VICE) waren de meeste ANOM-telefoons in gebruik in Duitsland, Nederland, Spanje, Australië en Servië.

Landen waarin de cryptophones werden gebruikt. Bron: https://www.justice.gov/usao-sdca/pr/fbi-s-encrypted-phone-platform-infiltrated-hundreds-criminal-syndicates-result-massive

ANOM telefoons

In de tussenbeslissing van de rechtbank Oost-Brabant van 10 november 2022 (ECLI:NL:RBOBR:2022:4957) zijn meer details de te lezen over de ANOM-telefoons en de operatie.

Gebruikers van de ‘AN0M-app’ konden alleen contact hebben met andere gebruikers van Anom op basis van een gebruikers-ID. Zij konden afbeeldingen, video’s, notities en korte spraakberichten naar elkaar sturen. Gebruikers van de ‘AN0M-app’ konden alleen contact hebben met andere gebruikers van Anom op basis van een gebruikers-ID. Zij konden afbeeldingen, video’s, notities en korte spraakberichten naar elkaar sturen. De dienst werd geactiveerd via een app die oogde als een rekenmachine-app (en die ook als zodanig bruikbaar was). Dat kon door een wachtwoord in te voeren dat enkel geldig was op dat specifieke toestel.

De verzender van een audiobericht had verder bijvoorbeeld de mogelijkheid om de toonhoogte van de opname aan te passen voordat deze werd gemaakt, hetzij omhoog (optie bekend als ‘Helium’ in de app) of omlaag (optie bekend als ‘Jellyfish’ in de app). Traditionele functies die worden geassocieerd met mobiele telefoons, zoals spraak/videobellen, sms-berichten, sociale-mediatoepassingen en toegang tot openbare internetwebsites en e-maildiensten, konden niet worden gebruikt op een Anom-smartphone.

Zogenaamde resellers en Anom-beheerders konden nieuwe smartphones instellen, Anom-smartphones buiten gebruik stellen en op afstand wissen. Met een “dwang-PIN-code” kon de verwijdering van alle informatie vanuit de app in gang worden gezet. Toegang tot het netwerk was beschermd door een gebruikersnaam en een wachtwoord. De gebruiker moest verbinding maken een VPN-verbinding die alleen beschikbaar was voor diegenen die door de Anom-operator geautoriseerd waren.

De meest voorkomende modellen van ANOM-telefoons waren Google Pixel, Samsung Galaxy of Xiaomi. Op alle toestellen werd een versie van het Android-besturingssysteem gebruikt. De toestellen werden verkocht in combinatie met een verlengbaar abonnement (de kosten voor verlenging met 6 maanden waren bij benadering 1.000 dollar) en werden door klanten meestal contant betaald.

Hoe?

Het onderzoek begon nadat het cryptophone bedrijf ‘Phantom Secure’ (gevestigd in Canada) door de FBI werd ontmandeld in 2018. De FBI beschrijft de operatie Trojan Shield als volgt:

“Operation Trojan Shield is an Organized Crime Drug Enforcement Task Forces (OCDETF) investigation. OCDETF identifies, disrupts, and dismantles the highest-level drug traffickers, money launderers, gangs, and transnational criminal organizations that threaten the United States by using a prosecutor-led, intelligence-driven, multi-agency approach that leverages the strengths of federal, state, and local law enforcement agencies against criminal networks.”

De FBI maakte tijdens de operatie gebruik van een eigen ontwikkelde app, genaamd ‘AN0M’. Deze werd geïnstalleerd op telefoons waarmee alleen de berichten konden worden verstuurd naar gebruikers met dezelfde app. Op de telefoon was een eigen ‘master key’ ter onsleuteling van de berichten aangebracht. De Australische politie bracht de telefoons in circulatie bij verdachten. De FBI maakte een kopie van elk bericht dat werd verstuurd met de telefoon op een server in een ‘derde land’ (buiten de Verenigde Staten). De gegevens werden daarna naar de FBI verstuurd met de toepassing van een rechtshulpverdrag (‘mutual legal assistance agreement’) vanaf 7 oktober 2019 tot en met 7 juni 2021.

Gebruik resultaten in Nederlandse strafzaken

Voor de volgende feiten baseert de rechtbank Overijssel (ECLI:NL:RBOVE:2023:1907) zich op het document “Juridisch kader gebruik geïntercepteerde data” van 11 juni 2021, opgesteld door het Landelijk Parket Rotterdam.

Het Landelijk Internationaal Rechtshulp Centrum (LIRC) heeft op 23 maart 2021, door tussenkomst van een in Nederland gestationeerde Amerikaanse liaison officer, informatie ontvangen van de Amerikaanse opsporingsautoriteiten onder de mededeling dat deze informatie op rechtmatige wijze is verkregen. Uit deze informatie is gebleken dat de Amerikaanse opsporingsdiensten beschikken over en toegang hebben tot telecommunicatiedata uit een netwerk van crypto telefoons.

Ongeveer 530 cryptotelefoons van het netwerk waren in Nederland gelokaliseerd, waarvan de nog niet nader geïdentificeerde gebruikers zich vermoedelijk schuldig maakten aan ernstige strafbare feiten zoals de internationale handel in drugs, witwassen, moord, ontvoering, fraude, economische delicten, wapenhandel en corruptie. Naar schatting van de Amerikaanse autoriteiten maakten de gebruikers van die in Nederland gelokaliseerde crypto-telefoons deel uit van 25 criminele samenwerkingsverbanden. Daarop startte op 26 maart 2021 het opsporingsonderzoek ‘26Eagles’.

Vanuit de Amerikaanse opsporingsdiensten werd driemaal per week een dataset met volledig ontsleutelde data verstrekt aan de Nederlandse autoriteiten. Binnen onderzoek 26Eagles is er geen sprake geweest van de toepassing van “telefoonhacks” of “interceptietools” (volgens een brief van 11 juni 2021 van de officieren van justitie bij het Landelijk Parket van het onderzoek 26Eagle). Bij het onderzoek aan de data zijn verschillende uitgangspunten gehanteerd, zoals de reproduceerbaarheid en de verifieerbaarheid van de zoekslag en de resultaten die dit heeft opgeleverd. Ook wordt recht gedaan aan het verschoningsrecht van geheimhouders.

Nederlandse rol

De overheidsdiensten hebben de ANOM communicatiedienst zelf ontwikkeld en beheerd. De ‘Australian Federal Police’ (AFP) en de ‘Federal Bureau of Investigation’ (FBI) namen hierin het voortouw. Ook Nederland speelde een rol in de operatie.

In het Nederlandse persbericht is te lezen dat ‘binnen operatie Trojan Shield een prominente rol was weggelegd voor FBI, AFP, de Zweedse politie en de Landelijke Eenheid van de Nederlandse politie. Zij werkten nauw met elkaar samen. In totaal namen aan deze operatie 16 landen deel. Volgens Europol waren dit: Australië, Oostenrijk, Canada, Denemarken, Estland, Finland, Duitsland, Hongarije, Litouwen, Nieuw-Zeeland, Nederland, Noorwegen, Zweden, het Verenigd Koninkrijk, Schotland en de Verenigde Staten.

In het persbericht is te lezen dat:

“voor deze grootschalige operatie de Landelijke Eenheid innovatieve software ontwikkelde waarmee miljoenen berichten kunnen worden geanalyseerd en geduid. Deze software werd beschikbaar gesteld aan Europol, zodat deze dienst de data kon analyseren. De uitkomsten stelde Europol beschikbaar aan andere landen.”

In de eerste gepubliceerde rechtszaken zijn vragen gesteld over de Nederlandse rol. Daar is bijvoorbeeld in te lezen dat:

“Het OM heeft verklaard dat van enige betrokkenheid van Nederlandse opsporingsdiensten bij de verkrijging van de ANOM-data geen sprake is geweest en dat het OM niet is gebleken van enige aanwijzing dat deze niet rechtmatig zou zijn vergaard.”

Rb. Overijssel 9 juni 2022, ECLI:NL:RBOVE:2022:1767.

Het interstatelijk vertrouwensbeginsel

De door de Amerikaanse autoriteiten verstrekte informatie en de daaropvolgende datasets betroffen volgens het OM ‘een spontane eenzijdige verstrekking van informatie zonder een voorafgaand verzoek van de Nederlandse opsporingsdiensten’. In de rechtspraak wordt tot nu toe aangenomen dat Nederland de resultaten uit het onderzoek mag gebruiken, zonder opnieuw aan de regels in het Wetboek van Strafvordering te toetsten (op basis van het interstatelijk vertrouwensbeginsel). De Rechtbank Oost-Brabant overweegt bijvoorbeeld:

“dat de Nederlandse politie techniek ontwikkelt ten behoeve van analyse van datasets, maakt niet dat zij daarmee betrokken is bij de verkrijging van die data; met de verkrijging van die data heeft de Nederlandse politie niets van doen gehad. Die is aan ons verstrekt door de Amerikaanse autoriteiten, onder mededeling dat de informatie op rechtmatige wijze is verkregen en dat deze door de Nederlandse opsporingsdiensten in een strafrechtelijk onderzoek mag worden gebruikt”.

(Rb. Oost-Brabant 31 maart 2022, ECLI:NL:RBOBR:2022:1331).

Rechtbank voelen zich ook gesterkt door de beantwoording van prejudiciële vragen van de Hoge Raad over de EncroChat- en SkyECC-zaken (ECLI:NL:HR:2023:913). De rechtbank Oost-Brabant overweegt (ECLI:NL:RBOBR:2024:253) bijvoorbeeld dat de gestelde prejudiciële vragen en door de Hoge Raad gegeven antwoorden zien niet (in directe zin) op bewijsmateriaal afkomstig van communicatie via ANØM-toestellen. Niettemin is de rechtbank van oordeel dat ook aangaande dat bewijsmateriaal de beslissing van de Hoge Raad een kader biedt voor de beoordeling van de verweren door de rechtbank. De rechtbank stelt vast dat de verantwoordelijkheid voor de verkrijging van het bewijsmateriaal afkomstig van ANØM-toestellen berust bij de autoriteiten van de Verenigde Staten. Het door de Hoge Raad onder 6.5 en 6.6 aangereikte kader is niet zonder meer van toepassing, nu de Verenigde Staten niet zijn toegetreden tot het EVRM.

De rechtbank ziet evenwel reden om dit kader op dezelfde wijze toe te passen in geval van bewijsmateriaal verkregen door de Amerikaanse autoriteiten. Hoewel de Verenigde Staten niet zijn toegetreden tot het EVRM, zijn zij wel verdragspartij bij het IVBPR. Dat verdrag garandeert op eenzelfde wijze de mensenrechten die hier relevant zijn, in het bijzonder ook het recht op privacy en de toegang tot een onafhankelijke rechter. Dat de Verenigde Staten het recht op privacy, zoals is gesteld, anders zouden toepassen op Amerikaanse staatsburgers dan op niet-staatsburgers, vormt geen reden om anders te oordelen, nu het recht op privacy niet absoluut is en zowel het EVRM als het IVBPR inperkingen van dat recht toestaan. Niet is gesteld of gebleken dat een betrokken persoon onvoldoende toegang tot de rechter in de Verenigde Staten heeft om te laten toetsen of sprake is geweest van een onrechtmatige inperking van zijn recht op privacy.

Uit het voorgaande volgt dat ook waar het de bestreden rechtmatigheid van de verkrijging van bewijsmateriaal van ANØM-toestellen betreft, het niet aan de Nederlandse strafrechter is om het onderzoek in het buitenland te toetsen. In het bijzonder is het niet aan de Nederlandse strafrechter om te toetsen aan artikel 8 EVRM en het daarmee in dit kader gelijk te stellen artikel 17 IVBPR, dat het recht op privacy garandeert. Het uitgangspunt van rechtmatigheid van de verkrijging van het bewijsmateriaal lijdt alleen uitzondering als in de betreffende staat, in dit geval, de Verenigde Staten, onherroepelijk is komen vast te staan dat het onderzoek niet in overeenstemming met de geldende rechtsregels is gebeurd. Dat daarvan sprake is, is niet gebleken.

Voor de volledigheid merkt de rechtbank op dat door de verdediging de betrouwbaarheid van het verkregen bewijsmateriaal niet is bestreden. De rechtbank neemt tot uitgangspunt dat het onderzoek in de Verenigde Staten zo is uitgevoerd dat de resultaten betrouwbaar zijn en ziet, ook ambtshalve, geen aanwijzingen voor het tegendeel die aanleiding geven tot nader onderzoek van de betrouwbaarheid. De rechtbank verwerpt alle verweren die zijn gevoerd tegen de rechtmatigheid van het bewijsmateriaal afkomstig uit communicatie via ANØM-cryptotelefoons.

Deze blog uit 2022 is op 3 maart 2023 geüpdatet.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht dec. 2023

20 december 2023jjoerlemans

Nederlandse hacker veroordeeld voor afpersing en witwassen

Op 3 november 2023 heeft de rechtbank Rotterdam een Nederlandse hacker veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2023:6967) voor een fikse gevangenisstraf van vier jaar (waarvan één jaar voorwaardelijk). De verdachte moet ook honderdduizenden euro’s aan schadevergoeding betalen. Hij heeft zich onder meer schuldig gemaakt aan computervredebreuk, afpersing, heling van niet-openbare gegevens, ransomware en het witwassen van een bedrag van meer dan een miljoen euro.

Door het verwijderen van allerlei gegevens (ook over de slachtoffers) is het vonnis minder goed leesbaar en blijft de impact van de zaak onduidelijk. Daarom volgt eerst een korte inleiding en daarna zoals gebruikelijk een samenvatting van het vonnis.

Inleiding

Het gaat in deze zaak om een Nederlandse hacker. Eerder verscheen op Follow the Money een artikel over de zaak (en een achtergrondverhaal over de hacker). Samen met anderen zou hij (ook door gebruik van ransomware) slachtoffers hebben gemaakt in onder meer de VS, Engeland, Letland, Nederland en Rusland.

RTL nieuws schreef ook een interessant artikel over het Nederlandse bedrijf Ticketcounter die slachtoffer was geworden. Alleen al bij Ticketcounter ging het om persoonlijke gegevens van honderdduizenden Nederlanders die via Ticketcounter een kaartje hebben gekocht voor een pretpark, dierentuin, evenement of museum. Gegevens van 1,5 miljoen ticketkopers, met daarin ook geboortedatums, adressen, telefoonnummers en bankrekeningnummers werden aangeboden op hackersforum RaidForums (nu offline).

In het artikel worden ook andere slachtoffers genoemd, zoals de uitgever van seniorenblad Plus Magazine en de website PlusOnline, de cryptobeurs Litebit en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) (deze gingen allen niet in op de afpersing). In een artikel op AD.nl wordt ook gesproken over een gezondheidsorganisatie en een internetforum voor prostitutieklanten die slachtoffer werden van afpersing.

Strafbare feiten

De verdachte heeft in de periode van 1 juli 2021 tot en met 23 januari 2023 een onder andere een gezondheidsorganisatie heeft afgeperst met ransomware (‘Tortilla-ransomware’). Dit betreft daarmee een de weinige veroordelingen voor het gebruik van ransomware in Nederland (zie verder het bericht over CoinVault op deze blog).

Daarnaast was hij in het bezit van software benodigd voor phishing en gestolen databases met gegevens van miljoenen mensen (7,3 miljoen mensen) die bij uitstek informatie bevatten die niet bedoeld was om openbaar te worden. De rechtbank ontslaat de verdachte van alle rechtsvervolging van door de verdachte zelf gehackte niet-openbare gegevens. Hoewel dit niet volgt uit de bewoordingen van artikel 139g Sr, kan volgens de rechtbank uit de parlementaire geschiedenis (Kamerstukken II 2015-2016, 34372, nr. 3, par. 4.1 en 4.2) worden afgeleid dat de wetgever het toepassingsbereik van dit artikel heeft willen beperken tot gegevens die uit een door een ander gepleegd misdrijf zijn verkregen. Ter voorkoming van automatisch dubbele strafbaarheid is het vaste jurisprudentie bij de heling van een goed als bedoeld in artikel 416 Sr dat de omstandigheid, dat iemand een helingshandeling begaat ten aanzien van een goed dat hij zelf door enig misdrijf heeft verkregen, aan zijn veroordeling wegens heling in de weg staat (zie bijvoorbeeld HR 30 oktober 2001, ECLI:NL:HR:2001:AD5149). Dit wordt ook wel de heler-steler-regel genoemd.

Witwassen

De verdachte heeft een bekennende verklaring afgelegd ten aanzien van het witwassen, maar niet ten aanzien van de hoogte van het bedrag. Volgens de officier van justitie is € 2.214.923,68 (!) in cryptovaluta witgewassen en € 46.405 in contanten. De rechtbank is van oordeel dat op grond van de bekennende verklaring van verdachte en de bewijsmiddelen kan worden bewezen dat verdachte een hoeveelheid cryptovaluta en een geldbedrag van € 46.510,- tezamen en in vereniging heeft witgewassen. Het contante geld is bij verdachte aangetroffen en hij heeft bekend dat hij dit bedrag heeft witgewassen. Verdachte heeft dit geld uit misdrijf ontvangen in cryptovaluta en deze valuta omgezet in contanten door het geld op te (laten) nemen. Ten aanzien van de cryptovaluta heeft verdachte bekend dat alle binnengekomen cryptovaluta uit misdrijf afkomstig is.

De rechtbank stelt vast dat de cryptovaluta uit eigen misdrijf van verdachte afkomstig is, al dan niet via deelneming aan strafbare feiten gepleegd door anderen. Door de cryptovaluta telkens om te zetten naar andere valuta (zoals Monero (JJO: dit is één van de weinige keren dat deze cryptovaluta in jurisprudentie wordt genoemd)) en deze te mixen via mixing services, heeft verdachte de herkomst en de vindplaats verhuld en heeft hij verhuld wie de rechthebbende(n) op die cryptovaluta en/of het geldbedrag waren, en wie het geld voorhanden had. De rechtbank stelt ook vast de verdachte een cryptovaluta van € 1.024.666,35 heeft witgewassen uit afpersing dan wel afdreiging. De rechtbank stelt dat vast dat voor het overige bedrag (JJO: meer dan 1,2 miljoen euro (!)), op basis van de verklaringen van de verdachte, het voldoende aannemelijk is geworden dat de berekening van het Openbaar Ministerie dubbeltellingen bevat. De rechtbank kan daarom niet met voldoende mate van zekerheid vaststellen hoeveel cryptovaluta uit onbekende bron is witgewassen.

Strafmotivering

De rechtbank heeft in het voordeel van verdachte in de strafoplegging rekening gehouden met zijn persoonlijke omstandigheden, waaronder PTSS, zijn jonge leeftijd en zijn proceshouding. De verdachte heeft op den duur actief meegewerkt aan het onderzoek en een – grotendeels – bekennende verklaring afgelegd.

Alles afwegende vindt de rechtbank een gevangenisstraf van vier jaren passend. De rechtbank zal hiervan één jaar voorwaardelijk opleggen om verdachte ervan te weerhouden om in de toekomst strafbare feiten te plegen. De rechtbank verbindt aan het voorwaardelijk strafdeel de volgende bijzondere voorwaarden: een meldplicht bij de reclassering, dagbesteding, meewerken aan schuldhulpverlening en ambulante behandeling. De rechtbank ziet – gelet op de ernst van de feiten – aanleiding om aan het voorwaardelijk strafdeel een langere proeftijd te koppelen en legt een proeftijd van drie jaren op.

Moderator op een forum voor seksueel misbruik van minderjarigen veroordeeld

Op 4 oktober 2023 heeft de rechtbank Rotterdam een verdachte voor vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2023:10960) vanwege deelname aan een criminele organisatie, het bezit en verspreiding van een grote hoeveel kinderporno en het bezit en verspreiden van dierenporno.

De verdachte was actief op het online chatplatform ‘The Annex’. The Annex is een ‘hidden service’ website op het darkweb en alleen bereikbaar via het TOR-protocol. Op dit chatplatform verspreidde de verdachte kinderporno, bood hij dit aan en heeft hij zich daarnaast ook in zijn rol als ‘apprentice moderator’ ingespannen om de werking van die website te verbeteren en uit te breiden.

Criminele organisatie

De rechtbank stelt vast dat het platform The Annex werd gerund door een hiërarchisch ingerichte organisatie met een eigenaar, diverse administrators en (daaronder) moderators van verschillende rangen. Deze functionarissen werden alle tot de staf gerekend en zij namen online deel aan ‘staffmeetings’. Deze vergaderingen vonden regelmatig plaats met een steeds wisselende agenda. Tijdens deze meetings werden zaken besproken zoals de ontwikkeling van (het gebruik van) de site en de promotie daarvan, technische aspecten, maar ook regels waaraan gebruikers zich moesten houden.

Waar geregistreerde gebruikers toegang hadden tot de zogeheten ‘Annex Gateway’ en pas toegang konden krijgen tot specifieke chatrooms wanneer zij kinderporno deelden en deelnamen aan de conversatie binnen die chatomgeving, hadden de administrators en moderators meer rechten en privileges dan de geregistreerde gebruikers. Alleen zij hadden toegang tot bepaalde voor gebruikers afgeschermde gedeeltes van de sites. De hiervoor genoemde functies en rol-en taakverdeling geven blijk van een georganiseerd verband. Het spreken over en het aanbieden en verspreiden van kinderpornografisch beeldmateriaal is de kern van het bestaan van The Annex en daarmee is ook het oogmerk van de organisatie gegeven, aldus de rechtbank.

Strafmotivering

De rechtbank overweegt ook dat de verdachte een zeer grote hoeveelheid kinderporno gedownload. In totaal zijn er op de inbeslaggenomen gegevensdragers bij de verdachte 120.213 foto’s en 11.379 films/video’s aangetroffen die aan de criteria van kinderpornografisch materiaal voldeden, waarvan 98.215 foto’s makkelijk benaderbaar waren. Het ging om foto’s en video’s van ernstig seksueel misbruik van jonge kinderen. Gezien de ernst van de feiten en gelet op straffen die in vergelijkbare zaken zijn opgelegd zal een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van langere duur worden opgelegd. In strafverzwarende zin wordt daarbij meegewogen de lange periode van de strafbare feiten alsmede de ernst en het veelal gewelddadige karakter van het kinderporno- en dierenpornografisch materiaal.

Het lekken van persoonsgegevens en medeplichtigheid bij een aanslag

De rechtbank Gelderland heeft op 6 november 2023 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBGEL:2023:6115) voor twee jaar gevangenisstraf vanwege computervredebreuk, het doorgeven van deze gegevens aan een ander en medeplichtigheid aan het medeplegen van de voorbereiding van opzettelijk een ontploffing teweegbrengen en brandstichting op een woning. Deze aanslag is voorkomen door vroegtijdig ingrijpen van de politie.

De verdachte was ‘senior klant contact specialist’ bij een verzekeraar en had daarmee toegang tot persoonlijke informatie van verzekerden en de Basis Registratie Personen (BRP). Gegevens uit deze systemen werden via Whatsapp met derden gedeeld. Deze gegevens zijn beide keren gebruikt voor (voorgenomen) aanslagen op woningen. Eén daarvan ziet op de afpersingszaak van een fruithandel (onderzoek ‘Panter’).

Crystal methlabs, Pablo-icecobar en witwassen met bitcoins

De rechtbank Oost-Brabant heeft op 29 november 2023 enkele verdachten veroordeeld voor het produceren en voorhanden hebben van metamfetamine (ook wel ‘ice’ of ‘crystal meth’ genoemd) in drugslabs in Drempt, Moerdijk, Willemsoord en Hauwert. De leider van de criminele organisatie krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 14 jaar en 10 maanden (ECLI:NL:RBOBR:2023:5522). Uiteraard heeft de media ook over de zaak bericht. Lees bijvoorbeeld dit achtergrondartikel over de zaak in Panorama of luister deze podcast over de zaak van Radio1.

De zaak begon toen op 19 juni 2020 uit politie-informatie bleek dat een Mexicaanse burger woonachtig op zoek zou zijn naar een loods in het buitengebied van Nederland om een drugslab op te zetten. Naar aanleiding van deze informatie werd diezelfde dag een onderzoek opgestart onder de naam ‘26Inn’. Dat onderzoek richt met name op de organisatie achter deze drugslabs. Op basis van observaties, taps en het ontsleutelen van cryptoberichten zijn in het onderzoek 26Inn meerdere drugslabs in beeld gekomen en meerdere verdachten aangemerkt die volgens het Openbaar Ministerie strafbare betrokkenheid hebben gehad bij de grootschalige synthetische drugsproductie.

Voor deze blog is met name relevant dat voor de bewijsvoering de inhoud van chatberichten van EncroChat- en Sky ECC relevant zijn geweest. Ook is gebruik gemaakt van tapgesprekken en locatiegegevens. Uit schattingen naar aanleiding van EncroChat-berichten tussen de bij de labs betrokken personen leidt de rechtbank af dat er alleen al in de maanden januari tot en met juni 2020 meer dan 450 kilogram metamfetamine is geproduceerd. Uitgaande van een verkoopprijs in april 2020 van € 7.000,- betekent dat een omzet van € 3.150.000,-. Een deel van de hierbij verkregen geldbedragen werd door een medeverdachte via een derde omgezet in bitcoins. Ook werden er vele geldbedragen door middel van moneytransfers via diverse kantoren in Den Haag naar Zuid-Amerika, Spanje en Amerika verzonden. In 2020 betrof dat 95 transfers voor een bedrag van € 80.894,-.

Eén van de verdachten met het EncroChat-account ‘Pablo-icecobar’ is als leider van de criminele organisatie aangemerkt. Hij vernam welke grondstoffen nodig waren en zorgde dat deze in de labs werden geleverd, regelde de ‘koks’ voor de verschillende drugslabs, stuurde deze aan en zorgde dat ze betaald kregen. Ook ontving hij na het productieproces het eindproduct en verkocht dat of zorgde dat dat verkocht werd. De criminele organisatie waaraan de verdachten hebben deelgenomen of leidinggegeven, bracht ‘de Mexicaanse methode’ naar Nederland, waarbij veelal Latijns-Amerikaanse laboranten naar Nederland werden gehaald om deze bereidingswijze van metamfetamine toe te passen.

De rechtbank overweegt dat de productie van metamfetamine gezondheidsrisico’s en grote schade toe aan het milieu en de leefomgeving met zich meebrengt. Het bereiden van metamfetamine gaat gepaard met het gebruik van zeer gevaarlijke stoffen en chemisch afval. Deze stoffen en afval komen terecht in de aardbodem, open wateren of openbare ruimtes. Dit leidt tot immense schade aan het milieu en deze komt veelal geheel voor rekening van de (lokale) gemeenschap. De ontdekking van een crystal meth-lab gaat daarnaast gepaard met onrust en een gevoel van onveiligheid voor de (lokale) gemeenschap. Deze drugslabs zijn dan volgens de rechtbank dan ook een zware vorm van ondermijning voor de Nederlandse samenleving.

Vrijspraak voor drugshandel in SkyECC-zaak

Op 8 november 2023 heeft de rechtbank Den Haag een verdachte vrijgesproken (ECLI:NL:RBDHA:2023:16698) voor handel in verdovende middelen. De rechtbank kan niet buiten redelijke twijfel vaststellen dat alleen de verdachte de gebruiker is geweest van Sky-accounts in de tenlastegelegde periode. Hierdoor kon niet worden bewezen dat de verdachte ook de gebruiker was van voornoemde Sky-accounts op de momenten dat er over drugshandel werd gesproken.

De rechtbank stelt wel vast dat er een relatie is tussen deze drie accounts. Uit het dossier volgt namelijk dat de Sky-accounts een gezamenlijke nickname hadden, dat er in de chatberichten van de Sky-accounts werd verwezen naar een account uit EncroChat en dat zowel de telefoon met het EncroChat-account als de telefoons met de Sky-accounts in de voor nachtrust bestemde tijd vaak gebruik maakten van een ‘basisstation’ op een locatie. Ook kunnen een aantal chatberichten van de drie accounts aan de verdachte kunnen worden toegeschreven. Zo wordt in de chatberichten geschreven over de dochter van de verdachte en een bepaalde motor van de verdachte (een “Ducati Monster”). Ook is enkele keren afgesproken op of nabij het adres van de verdachte.

Echter, ziet de rechtbank ook data en chatberichten die juist niet naar de verdachte wijzen en zelfs tegenspreken dat hij de gebruiker van de accounts is. Zo wordt de accountnaam ook door anderen gebruikt. Zo zijn er chatgesprekken in het Pools, terwijl de verdachte de Poolse taal niet machtig is. Ook zijn er andere aanwijzingen, waardoor de rechtbank niet kan uitsloten dat niet alleen de verdachte, maar ook een ander of anderen in periodes gebruik heeft/hebben gemaakt van de voornoemde Sky-accounts. Ten aanzien van de ten laste gelegde gesprekken waarin over – kort gezegd – drugshandel wordt gesproken, is voor de rechtbank niet vast te stellen dat het de verdachte is geweest die op die momenten van de accounts gebruikmaakte.

Veroordeling voor drugshandel via het darkweb in hoger beroep

In een hoger beroepszaak veroordeelt (ECLI:NL:GHARL:2023:8583) het Hof Arnhem Leeuwarden op 12 oktober 2023 een verdachte voor zes jaar gevangenisstraf vanwege drugshandel en witwassen, onder andere gepleegd via het darkweb. De zaak in eerste aanleg is in dit jurisprudentieoverzicht uit 2020 opgenomen.

Voor de bewijsvoering in de zaak van verdachte en in die van medeverdachten komt het in belangrijke mate aan op de inhoud van de ter beschikking gekomen chatberichten. Er werd gebruikgemaakt van telefoons van met name het merk ‘Wileyfox’ en laptops waarop de applicatie ‘Ironchat’ was geïnstalleerd. De verdachten communiceerden over de handel met elkaar – en met onbekend gebleven derden – door middel van de hiervoor beschreven versleutelde Ironchat-accounts. Op verschillende plaatsen in Nederland hadden zij werkhuizen en ‘stashplekken’ voor de te produceren en/of te verhandelen drugs. In die panden zijn door de politie niet alleen machines en toebehoren voor de productie van drugs aangetroffen, maar ook verpakkings- en verzendingsmaterialen.

De verdachten waren op het darkweb als verkopers actief en maakten gebruik van Bitcoin voor het betalingsverkeer. De verdachten verkochten onder andere cocaïne, speed, MDMA, 2-CB, xtc-pillen, LSD, ketamine, hash en heroïne en verkochten deze wereldwijd. Uit de zwaar geanonimiseerde uitspraak (ook de namen van de drugsmarktplaats zijn geanonimiseerd) blijkt dat Team Darkweb van de Landelijke politie de databases ervan had veiliggesteld. Verder heeft de politie pseudokopen gedaan en de blockchain datatool Chainalysis gebruikt om na te gaan waar bitcoinstransacties vandaan kwamen.

De bitcoins werden op gezette tijden omgewisseld in contant geld. De verdachte en zijn mededaders hebben door de opbrengsten van de grootschalige drugshandel via het darkweb aanzienlijke bedragen verworven en voorhanden gehad die van misdrijf afkomstig zijn. De verdachte heeft in de tenlastegelegde periode twee geldwissels uitgevoerd waarbij hij telkens bitcoins heeft ingewisseld voor geldbedragen die uiteindelijk optellen tot een totaalbedrag van 85.000 euro. Daarbij is sprake van witwassen.

Het hof stelt in navolging van de rechtbank Overijssel in eerste aanleg (ECLI:NL:RBOVE:2020:1597) vast dat de verdachte zich samen met zijn medeverdachten gedurende langere tijd bezig heeft gehouden met omvangrijke drugshandel. Daarbij werden drugs geproduceerd en verhandeld. Verdachte en medeverdachten maakten daarbij onder meer gebruik van het darkweb en verzonden de bestelde drugs in vermomde postpakketten, zoals bijvoorbeeld DVD-hoesjes.

Verheldering juridisch kader online onderzoek door gemeenten

20 december 202320 december 2023jjoerlemans Een reactie plaatsen

Op 26 oktober 2023 verstuurden demissionair Minister De Jonge (BZK) en staatssecretaris Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) een Kamerbrief over de verheldering van het juridisch kader over online onderzoek door gemeenten in het kader van de openbare orde en veiligheid.

Gemeenten hebben geen expliciete wettelijke grondslag om persoonsgegevens te verwerken in het kader van online onderzoek, maar mogen wel onder bepaalde voorwaarden doen. Dit zijn volgens de Kamerbrief:

Een aanleiding, gelegen in een concrete ordeverstoring of de dreiging daarvan.
De noodzaak om die specifieke persoonsgegevens te verwerken en rechtvaardiging van de inbreuk op grondrechten (proportionaliteit & subsidiariteit).
Naleving andere AVG-beginselen zoals rechtmatigheid, behoorlijkheid en transparantie, doelbinding, dataminimalisatie, juistheid en actualiteit, integriteit en vertrouwelijkheid, opslagbeperking.

Als daarbij een geringe inbreuk wordt gemaakt op de persoonlijke levenssfeer dan zou dat altijd zijn toegestaan en bij een grote inbreuk is dat nooit toegestaan. Daartussen in moet de focus worden verlegd naar ‘situaties naar specifieke personen’ en een afweging worden gemaakt. Gemeenten moeten een protocol opstellen hoe daarmee moet worden omgegaan en daarvoor is dan weer een handreiking gemaakt.

De minister en staatssecretaris adviseren terughoudendheid ten aanzien en aanzien van het gebruik van zogenoemde internetmonitoringstools. Gezien de hoeveelheid persoonsgegevens die door de inzet van deze producten doorgaans wordt verwerkt, resulteert dit in de meeste gevallen waarin deze worden toegepast in het kunnen verkrijgen van een volledig beeld van bepaalde aspecten van het privéleven van personen. De verkrijgende organisatie, zoals een gemeente, draagt daarbij een eigen verwerkingsverantwoordelijkheid ten opzichte van de ontvangen persoonsgegevens.

Volgens de Landsadvocaat (.pdf) heeft de politie ruimere bevoegdheden onder het gezag van de minister online onderzoek te verrichten. De politie zal de politiegegevens, die zij middels een dergelijk online onderzoek heeft verkregen, op grond van de Wet politiegegevens (‘Wpg’) mogen verstrekken aan de burgemeester indien die gegevens relevant en noodzakelijk zijn voor de handhaving van de openbare orde. Dat is in de praktijk ook een veelgebruikte route. Daarnaast zien zij meer juridische ruimte voor het zelfstandig verrichten van online onderzoek door een gemeentelijk ambtenaar, voor zover het online onderzoek wordt verricht ten behoeve van de voorbereiding c.q. motivering van een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (‘Awb’) dat strekt ter bescherming van de openbare orde.

Samen met de Kamerbrief zijn ook andere interessante documenten gepubliceerd, zoals het juridisch kader, een handreiking voor gemeenten, een gepubliceerde ‘second opinion’ van de Landsadvocaat en (nogal juridische) antwoorden op ‘veelgestelde vragen’.

The future of data driven investigation in light of the Sky ECC operation

6 november 202312 november 2023jjoerlemans Een reactie plaatsen

In our article, ‘The future of data driven investigations in light of the Sky ECC operation’, we examine whether or not, and on what terms, there is a future for data driven criminal investigations. To answer the research question, we identified the main characteristics and legal criteria for data driven investigations. We use the Sky ECC operation to contextualise data driven investigations. The legal criteria are derived from the right to privacy and the right to a fair trial. Finally, we examine the impact of a violation of these criteria for the use of evidence in criminal proceedings.

The full article is published in open access in the New Journal of European Criminal Law (.pdf). It is part of a thematic issue ‘Bridging the Regulatory Disconnection Between Data Collection and Data Analysis in Criminal Investigation’. In this blog post, we share our main findings.

The Sky ECC operation

Sky ECC is an app on so-called cryptophones, which were widely used by individuals involved in organised crime. The app used encryption techniques to communicate more securely and entailed additional features to anonymise its users.

French, Dutch and Belgium law enforcement authorities cooperated in a Joint Investigation Team (JIT) to gather evidence about the criminal activities of Sky Global and its users and share technical knowhow. In our article we explain the events of the operation as detailed as possible. Most notably, French law enforcement authorities were able to collect and decrypt messages and other data sent by Sky ECC cryptophones from 18 December 2020 until presumably approximately 9 March 2021.

According to Belgian law enforcement officials, 1 billion (!) messages were intercepted by French law enforcement authorities in France and shared with the JIT partners. At least 500 million messages of this ‘bulk interception’ were decrypted within the first month. We believe that these messages represent a treasure trove or “jackpot” for law enforcement authorities, due to the potential evidence of crimes and intelligence that can be derived from them. Law enforcement officials have made similar statements in interviews.

Therefore, the Sky ECC operation is a prime example of a data driven investigation. This type of investigation involves the processing of data that has been collected by law enforcement authorities in an earlier phase, which is then enriched, and linked with other data for future investigations. Of course, the bulk collection and subsequent analyses of data for use of evidence, raises questions relating to the right to privacy and the right to a fair trial.

Right to privacy

In our article, we examine the privacy interference in an operation such as Sky ECC and identify which minimum safeguards the European Court of Human Rights (ECtHR) would probably require in a (future) case involving this type of operation. We explain that the bulk collection in Sky ECC significantly interferes with the right to privacy and the ECtHR would probably require at least the same safeguards as identified in the case of Big Brother Watch and Centrum för Rättvisa.

We find it particularly noteworthy that the minimum safeguards do not only focus on the collection phase, but require safeguards during all phases, including the (further) processing of data. Obviously, only a warrant provided by a judge or independent authority to justify bulk interception of communications is not enough. With these minimum safeguards, the ECtHR makes clear that throughout the phases of bulk data investigations, principles of data protection regulations apply. Here, the ECtHR clearly establishes a connection between criminal procedural law and data protection law.

In order to minimise the risk of the bulk interception power being abused, the ECtHR emphasises the need for ‘end-to-end safeguards’. This entails the following key elements: (a) a necessity and proportionality assessment should be made at each stage of the process; (b) bulk interception should be subject to independent authorisation at the outset, when the object and scope of the operation are being defined; and (c) the operation should be subject to supervision and independent ex post facto review.

Right to a fair trial

In our analysis of the right to fair trial, we focused on the ‘equality of arms’, a key principle of the right to a fair trial. The ECtHR has consistently judged that criminal procedure should be adversarial and that there should be ‘equality of arms’ between prosecution and defence. Building upon earlier work of others, we identified three main elements of the equality of arms in the context of the Sky ECC operation: (1) transparency; (2) reliability of evidence; and (3) access to datasets.

We noted that the use of algorithms, key word indexes, or network analysis techniques is rarely mentioned in case law. Yet, this information may be relevant when discussing the reliability of the evidence. Compared to earlier work, we made a more in-depth analysis regarding the issue of the reliability of evidence.

The legal evaluation of the authenticity and reliability of digital evidence, and therefore the opportunity for the defence to challenge digital forensics expertise, depends on the selected digital forensic process, methods, and tools for each forensic task. There must be sufficient documentation and possibilities to challenge the reliability of evidence. At the same time, we point out that Sky ECC messages are rarely the only source of evidence used to convict individuals of crimes. Oftentimes, additional sources of evidence are available, such as data production orders directed at telecommunication service providers to gather subscriber and location data, data production orders to gather passenger name records, seizing a suspect’s cryptophone, correlating the nicknames of suspects from other sources of evidence to Sky ECC messages, and, of course, obtaining testimonials or even confessions from suspects. Taken together, this may be factored in when assessing the reliability of evidence.

With regard to access to datasets, we reiterated that all information that is deemed relevant in a particular case and that can be used against the suspect in a criminal case (the tertiary dataset), should be disclosed to the suspect. In addition, the defence should have sufficient facilities (an ‘effective opportunity’) to access and analyse the data. The defence can request and should motivate why they require further access to the secondary dataset. When the Public Prosecution Service denies access to the data, it must motivate this refusal, for example by referring to ongoing (other) criminal investigations or the risk of reprisals for individuals who are also part of the dataset.

Exclusion of evidence

In general, the ECtHR keeps aloof when it comes to the assessment of evidence, as this is rather a task for the national judges, especially assessing the admissibility or weight of specific pieces of evidence. In other words, the ECtHR provides for a large margin of appreciation on this matter by national judges. Nevertheless, some overall observations should be made.

In our article we first point out that the ECtHR has repeatedly found that evidence obtained through a violation of the right to privacy does not necessarily amount to a violation of the right to a fair trial. Hence, privacy violations should not lead to the exclusion of evidence and could have little to no impact on ongoing and future possible criminal cases. However, it is uncertain this will remain so, due to case law of the Court of Justice of the European Union.

Second, violations of the right to a fair trial may have serious consequences for the outcome of an investigation. Not only can evidence be excluded from the procedure, e.g., when evidence is not reliable, but a violation of the right to a fair trial can also render the procedure as a whole inadmissible or lead to the acquittal of suspects, e.g., when the defendant has not had proper access to the evidence.

Conclusion

The Sky ECC operation illustrates a law enforcement practice in which intelligence and criminal investigations have become intricately intertwined, potentially spawning hundreds, if not thousands, of criminal cases from a single activity involving bulk data collection.

We posit that Sky ECC may serve as a precursor to future operations in which law enforcement authorities target similar ‘grey infrastructures’, employing investigative techniques such as the seizure of servers, hacking, or the interception of communications, or all of these at the same time. However, law enforcement authorities must tread carefully on the fine line between intelligence gathering and criminal investigation. There is a danger that the main objective becomes a fishing expedition, because the sought-after data may be a treasure trove for other criminal investigations, but not sufficiently related to the investigation at hand. There is also the risk of a slippery slope, as it is unclear what proportion of criminal activity makes an infrastructure exactly ‘grey’ and thereby a potential target for law enforcement agencies.

When regulating data-driven investigations, the main take-away of our analysis relating to the right to privacy is that a warrant authorising the acquisition of the data is not a sufficient safeguard. The ECtHR requires that data protection regulations are also applied and overseen by independent and effective oversight bodies. Criminal procedural law, which regulates the collection of data, and data protection law, which regulates the processing of data, are connected and intertwined.We also emphasise that violations of the right to a fair trial may have serious consequences for criminal proceedings, since they may lead to the exclusion of evidence. Therefore, we anticipate an ongoing discourse on the transparency and reliability concerns in operations like Sky ECC.

Jan-Jaap Oerlemans & Sofie Royer

This is a cross-post from sofieroyer.be and Montaigne Centre Blog.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht oktober 2023

26 oktober 202325 oktober 2023jjoerlemans Een reactie plaatsen

Eerste veroordeling naar aanleiding van de Exclu-operatie

Op 9 oktober 2023 heeft de rechtbank Overijssel voor het eerst een uitspraak (ECLI:NL:RBOVE:2023:3929) gedaan naar aanleiding van de operatie naar de cryptotelefoon ‘Exclu’.

De rechtbank vermeld dat op 28 april 2022 onder gezag van het Landelijk Parket op grond van artikel 126o Sv – in samenwerking met Duitsland – een opsporingsonderzoek is gestart onder de naam ‘26Lytham’. In artikel 126o Sv staat de hackbevoegdheid vermeld die de politie onder leiding van het OM mag inzetten in opsporingsonderzoeken naar misdrijven die worden gepleegd of beraamd in georganiseerd verband. Het onderzoek richtte zich op gebruikers van de versleutelde communicatie onder het merk Exclu.

In de uitspraak staat duidelijk de aanleiding van het opsporingsonderzoek. Het onderzoek Lytham26 heeft geleid tot het aantreffen van een ‘hit’ aan de hand van het gebruik van een vastgestelde zoeksleutel, namelijk het woord ‘stemp’ van ‘stempel’. Het was verbalisanten ambtshalve bekend dat blokken cocaïne worden voorzien van een logo die er met een stempel in wordt gedrukt. Binnen de communicatie omtrent blokken cocaïne wordt vaak het logo gebruikt om aan te duiden over welke blokken het gaat. Ook bleek dat een afbeelding gelijkend op een blok cocaïne werd verzonden door de gebruiker van het Exclu-account.

Daarop is een nader onderzoek ingesteld naar (onder meer) deze gebruiker. Tijdens dit onderzoek ontstond het vermoeden dat Exclu-account betrokken was bij de handel in cocaïne, gelet op de gesprekken die werden gevoerd met meerdere tegencontacten. De door dit opsporingsonderzoek verkregen informatie heeft geleid tot de verdenking dat sprake was van een criminele drugsorganisatie waaraan verdachte onder een alias deelnam.

De uitspraak bevat ook interessante overwegingen over de identificatie van de verdachte. De verdachte is vervolgens geïdentificeerd aan de hand van zijn IP-adres. Uit nader onderzoek van de chats die zijn verstuurd door Exclu-ID bleek dat het account veelvuldig gebruikt maakte van een vast IP-adres. Uit de opgevraagde gegevens uit het ‘CIOT-systeem’ was dit IP-adres gekoppeld aan het adres waar de verdachte destijds stond ingeschreven. Over de identificatie van de verdachte overweegt de rechtbank verder dat de verdachte een Exclu-app op zijn telefoon had geïnstalleerd en dat bijvoorbeeld details in foto’s met drugs overeenkwamen met details in de woning van de verdachte (een badkamertegel).

De rechtbank concludeert dat uit de Exclu-chats blijkt dat verdachte met anderen heeft gecommuniceerd over de voorraad cocaïne, de aflevering van cocaïne en de hoeveelheid geld die daarmee werd verdiend. De woning van de verdachte werd gebruikt als een zogeheten ‘stash’-locatie, een soort doorsluispand waar verdovende middelen en geld worden gebracht, bewaard en weggebracht. Ook was hij zelf betrokken bij het afleveren van drugs en beheerde hij het geld.

De rechtbank veroordeelt de 38-jarige verdachte tot een gevangenisstraf van vijf jaar voor het medeplegen van het opzettelijk handelen in harddrugs.

7 jaar cel voor illegale handel met cryptovaluta en drugsdelicten

De rechtbank Oost-Brabant heeft op 15 september 2023 een 42-jarige man veroordeeld (ECLI:NL:RBOBR:2023:4543) voor witwassen door middel van handel in cryptocurrency, valsheid in geschrifte en enkele drugsdelicten. Hij verhandelde illegaal in cryptovaluta van in totaal ruim 11 miljoen dollar (!) en regelde onder andere drugstransporten met XTC.

De verdachte werd in maart 2020 aangehouden in het kader van een ander drugs- en witwasonderzoek. Bij het doorzoeken van zijn woning trof de politie in het plafond van de badkamer verschillende notitieboekjes aan. Daar trof de politie ‘mnenomic phrases’ aan. Een mnenomic phrase is een herstelzin of woordenreeks, bestaande uit 12 tot 24 woorden, voor het openen of herstellen van een cryptovaluta wallet. Deze woordenreeks is vergelijkbaar met de pincode van een bankrekening en betreft een zeer persoonlijke code. Alleen deze code verschaft toegang tot een desbetreffende cryptovaluta wallet. Een van de bij verdachte aangetroffen mnenomic phrases (hierna ook wel private key) verschaft toegang tot een wallet met cryptovaluta ter waarde van ruim $3,5 miljoen. Hieruit kwam vast te staan dat hij tussen januari 2017 en maart 2022 als tussenpersoon cryptovaluta over de hele wereld verhandelde.

In totaal vonden in een periode van vijf jaar, 780 transacties plaats op de tenlastegelegde cryptovaluta wallets van diverse cryptovaluta met een totale inkomende waarde van ruim $11 miljoen. Per transactie ontving de verdachte een zeer hoge commissie, namelijk 4 tot 6 procent van het verhandelde bedrag. Een gebruikelijke werkwijze was dat grote sommen contact geld aan de verdachte werden overhandigd, en hij dit cash geld vervolgens omzette in cryptovaluta. Daarnaast had verdachte geen wetenschap van de identiteit van de personen met wie hij handelde. In de chatgesprekken wordt gebruik gemaakt van ‘codenamen’, ook door verdachte, en voor de overdacht van gelden, wordt gebruik gemaakt van een nummer/token waardoor de identiteit van de betrokken personen niet bekend wordt. De verdachte heeft geen administratie van zijn transacties bijgehouden, ondanks dat dit vaak over zeer grote bedragen per transactie gaat.

Daar komt bij dat er één van de cryptowallets transacties hebben plaatsgevonden waarvan bijna de helft van de transacties afkomstig is van een ‘darknet’ respectievelijk van ‘mixing’, aldus de rechtbank. Dit wordt volgens de rechtbank als middel gebruikt om potentieel identificeerbare of ‘besmette’ cryptovaluta met andere te mengen om de oorspronkelijke bron te verhullen. De verdachte had zelf in die periode nauwelijks legale inkomsten of vermogen. Vanaf 2018 ontving hij geen salaris meer en zijn bankrekening werd grotendeels gevoed door onverklaarbare contante stortingen. Daarnaast past zijn uitgavepatroon niet bij de legale inkomsten van de verdachte. Zo trof de politie een behoorlijke hoeveelheid luxegoederen aan in zijn woning, maakte hij regelmatig vliegreizen en kocht hij onroerend goed in Spanje met contant geld. Hij kon voor dit alles geen plausibele verklaring geven. Dit alles tezamen betekent dat de verdachte zich jarenlang schuldig maakte aan gewoontewitwassen.

Veroordeling voor online handelsfraude

De rechtbank Rotterdam veroordeelde (ECLI:NL:RBROT:2023:6492) op 13 juli 2023 een verdachte voor grootschalige en langdurige online handelsfraude door middel van verschillende webshops en het witwassen van geldbedragen (mede) afkomstig uit die online handelsfraude. Aan de verdachte is online handelsfraude als bedoeld in artikel 326e Sr ten laste gelegd. Hier is nog weinig jurisprudentie over en daarom het signaleren waard.

Van online handelsfraude is kort gezegd sprake als de verdachte een beroep of gewoonte maakt van het via het internet verkopen van goederen of diensten tegen betaling met het oogmerk om zonder volledige levering van die goederen de betaling te ontvangen.

De rechtbank overweegt dat de verdachte met behulp van de in de tenlastelegging genoemde websites, luxe kleding, schoenen en accessoires heeft aangeboden met het oogmerk om geld te ontvangen, terwijl hij wist dat hij niet kon leveren. Uitzendingen van Opgelicht?! hebben er mede toe geleid dat de politie onderzoek is gaan doen. Op de zitting is veel te doen geweest over de hoeveelheid klanten die aangiften hebben gedaan. De raadsman heeft terecht opgemerkt dat het dossier soms slordig is en dat hij niet kan controleren of de lijsten en tabellen in het dossier kloppen. Maar de rechtbank heeft geen reden om te twijfelen aan de overzichten van de aangiften en de klachten die zijn gemaakt door de politie, waaruit blijkt dat tussen 13 juni 2019 en 15 juni 2020 in totaal ongeveer 115 keer aangifte is gedaan tegen de verdachte terwijl daarnaast 56 en 27 personen tegenover de politie hebben verklaard niets of verkeerde goederen te hebben ontvangen na een bestelling bij een van de websites op de tenlastelegging. Met de raadsman heeft de rechtbank vastgesteld dat in de gehele ten laste gelegde periode de verdachte waarschijnlijk ruim 850 verkopen heeft gedaan.

Verder gaan de door de verdachte overgelegde screenshots en ‘track and trace’-codes over bestellingen van kleding en schoenen en over leveringen. Dit wekt op zijn minst de indruk van handelsactiviteiten. Ten slotte zijn er acht ‘moneytransfers’ verricht. Anders dan de officier van justitie heeft gesteld, maakt dit aannemelijk dat de verdachte dan misschien niet de beste internetondernemer is geweest, maar wel dat er gedurende een zekere periode daadwerkelijk sprake is geweest van reguliere online handel.

Om het feit van artikel 326e Sr te begaan is het geen noodzakelijke voorwaarde dat de koper heeft betaald. Het gaat erom dat de verdachte goederen aanbiedt met het oogmerk om de betaling te ontvangen terwijl hij weet, in de zin van onvoorwaardelijk opzet, dat hij niet kan leveren. Dat moment doet zich naar het oordeel van de rechtbank in elk geval voor telkens als de verdachte na 17 september 2019 goederen aanbiedt en een koper vervolgens een bestelling plaatst op een van de websites van de verdachte.

De rechtbank overweegt nog dat media-aandacht, door onder andere het programma Oplichting?!, een negatieve impact op de verdachte en zijn privéleven heeft gehad, maar niet in die mate dat dit tot strafvermindering zou moeten leiden. Terecht heeft de raadsman bezwaar gemaakt tegen het vastleggen van de aanhouding van een verdachte op (bewegend) beeld. Immers, niet onmiddellijk duidelijk is welk (publiek) belang daarmee wordt gediend. Bij het faciliteren van het filmen en vervolgens uitzenden van dergelijke politieacties is dan ook voorzichtigheid en terughoudendheid geboden.

Naar het oordeel van de rechtbank is door de verdediging echter onvoldoende geconcretiseerd dat en hoe door het filmen en vervolgens uitzenden van de aanhouding van de verdachte en de verdere media-aandacht voor de zaak het recht op een eerlijk proces in het gedrang zou zijn gekomen. Niet gebleken is dat het recht op een eerlijk proces van de verdachte bij deze rechtbank en meer in het bijzonder de onschuldpresumptie daadwerkelijk is aangetast. De rechtbank legt de verdachte twee jaar gevangenisstraf op.

Meer duidelijkheid over de Exclu-operatie

22 oktober 20233 maart 2024jjoerlemans 1 reactie

Exclu is een type cryptotelefoon, die het mogelijk maakt berichten, foto’s, notities, gesproken memo’s, chatconversaties en video’s met andere Exclu-gebruikers uit te wisselen. Exclu had volgens een persbericht van Openbaar Ministerie naar schatting 3000 gebruikers, waarvan 750 Nederlandstaligen.

De politie en het Openbaar Ministerie konden vijf maanden de berichten van Exclu-gebruikers meelezen. Hierbij waren onder meer zeven politie-eenheden, de FIOD en Rijksrecherche betrokken. Op vrijdag 3 februari 2023 is de berichtendienst ontmanteld. Daarbij vonden 79 doorzoekingen plaats, werden 200 telefoon in beslag genomen en vonden 42 aanhoudingen plaats in onder meer Nederland, Duitsland en België. Onder de aangehouden personen zijn zowel gebruikers, als ook eigenaren en beheerders van de dienst Exclu.

Cyberbunker

In mediaberichten (zoals in het Parool) is verder te lezen dat Exclu rond 2015 is ontwikkeld door Herman Johan X.. De Nederlandse ict’er runt in Duitsland een computercentrum in een voormalige Navo-bunker (‘Cyberbunker’ genoemd). In het artikel van het Parool is te lezen dat toen de datakabel van de server in september 2022 werd verwisseld, de politie vijf maanden de berichten kon meelezen.

Dit achtergrondartikel over cyberbunker van Tweakers.net is ook lezenwaardig. Daar is in te lezen dat X. door de Duitse rechtbank is veroordeeld tot vijf jaar en negen maanden gevangenisstraf wegens het vormen van en deelnemen aan een criminele organisatie waar hij aan het hoofd stond. De rechtbank oordeelde dat X en medeverdachten zich niet schuldig hadden gemaakt aan medeplichtigheid aan de strafbare feiten die zijn gepleegd op de illegale marktplaatsen die op de servers in de bunker werden gehost. Inmiddels is volgens Der Spiegel een nieuw strafbaar feit aan het Duitse wetboek van strafrecht toegevoegd, die gaat over ‘strafrechtelijke aansprakelijkheid voor het exploiteren van criminele handelsplatforms op internet’. Het is een strafbaar feit om ‘een handelsplatform op internet te exploiteren dat tot doel heeft het plegen van illegale handelingen mogelijk te maken of te bevorderen’.

Onderzoek ’26Samber’ en ’26Lytham’

De cryptophone-onderzoeken met betrekking tot Exclu hebben de namen ‘26Samber’ en ‘26Lytham’. Het onderzoek 26Samber, dat startte in september 2020, richt zich op de eigenaren en beheerders van de cryptocommunicatiedienst. De aanbieders van deze dienst worden ervan verdacht dat ze als criminele organisatie andere criminelen faciliteren. Het Duitse Landeskriminalamt (LKA) Rheinland-Pfalz startte in juni 2020 ook een onderzoek naar Exclu. In het persbericht staat hierover: ‘in goede samenwerking kon Nederland in Duitsland onderzoek doen met oog op het verkrijgen van bewijsmateriaal voor haar onderzoek’. In het persbericht van Eurojust is te lezen dat een server in Duitsland stond.

Het onderzoek 26Lytham is op 28 april 2022 gestart en richt zich op de gebruikers van Exclu van wie wordt vermoed dat zij in georganiseerd verband misdrijven plegen. In de eerste veroordeling (ECLI:NL:RBOVE:2023:3929) naar aanleiding van de Exclu-operatie van de rechtbank Overijssel is te lezen dat in het onderzoek 26Lytham een onderzoek op grond van artikel 126o Sv is ingezet. Dit betreft een opsporingsonderzoek naar de betrokkenheid naar misdrijven die worden gepleegd in georganiseerd verband.

In een beslissing van een rechter-commissaris van de rechtbank Den Haag (ECLI:NL:RBDHA:2023:20104) is te lezen dat de server van Exclu in Duitsland stond, dat de data in Duitsland zijn verzameld (onderschept) en vervolgens naar Nederland zijn toegezonden. Daarbij wordt verwezen naar een proces-verbaal, waarin staat: “Het onderzoek Lytham is uitgevoerd in samenwerking met Duitsland. Grondslag voor deze gezamenlijke uitvoering vormt het EOB van 22 juli 2022 en de daaropvolgende EOB’s”.

De verdediging wenst in deze zaak de Duitse rechterlijke toestemming c.q. machtiging te ontvangen, voor alle zeven EOB’s die naar Duitsland zijn verstuurd in verband met de in Nederland afgegeven machtigingen. Maar de rechter-commissaris overweegt dat het (internationale of interstatelijke) vertrouwensbeginsel verzet zich ertegen dat deze stukken worden betrokken in de rechtmatigheidstoetsing door de rechtbank. Daarmee is sprake van een situatie zoals beschreven door de Hoge Raad in de prejudiciële beslissing (ECLI:NL:HR:2023:913): het verzoek tot het voegen van stukken bij de processtukken houdt verband met (de onderbouwing van) een verweer op een punt waarover de Nederlandse strafrechter geen oordeel toekomt.

Hackbevoegdheid

In het persbericht van de politie is te lezen dat de dienst Exclu is ontmanteld en de data is verkregen door ‘het toepassen van specialistische kennis en expertise op het gebied van technologie en cybercriminaliteit’ en door het inzetten van de hackbevoegdheid. Daarnaast heeft de recherche ook traditionele opsporingsmethoden ingezet om gebruikers van de app met succes te kunnen identificeren.

Er is weinig jurisprudentie waar wordt ingegaan op de toepassing en rechtmatigheid van de hackbevoegdheid.

Geheimhouders

In het persbericht van Exclu staat ditmaal expliciet een oproep aan geheimhouders om zich te melden:

“Gebruikers van Exclu die zich kunnen beroepen op het wettelijk verschoningsrecht, zoals advocaten, notarissen, artsen of geestelijken, kunnen dit melden. Zij dienen hun gebruikersgegevens te delen met de politie via geheimhouders@OM.nl. De politie zal dit controleren en indien gegrond, de gegevens verwijderen. Op dit moment kan niemand meer gebruikmaken van de diensten van Exclu.”

Deze blog wordt geüpdatet als nieuwe informatie over de operatie via de rechtspraak bekend wordt. Op 3 maart 2023 is deze blog voor het laatst geüpdatet.

Antwoorden Hoge Raad op prejudiciële vragen in de EncroChat- en SkyECC-zaken

6 oktober 20235 november 2023jjoerlemans 2 reacties

Op 13 juni 2023 antwoordde (ECLI:NL:HR:2023:913) de Hoge Raad de prejudiciële vragen over EncroChat en SkyECC. Voor het Nederlands Juristenblad (NJB) hebben Bart Schermer en ik een artikel (.pdf) geschreven waarin wij de antwoorden op deze vragen analyseren.

In dit blogbericht delen wij onze belangrijkste conclusies.

Interstatelijk vertrouwensbeginsel

De antwoorden van de Hoge Raad met betrekking tot het interstatelijke vertrouwensbeginsel zijn over het geheel genomen niet verassend. De Hoge Raad maakt (wederom) duidelijk dat het niet behoort tot de taak van de Nederlandse strafrechter om de rechtmatigheid van de uitvoer van het buitenlandse onderzoek te toetsen.

Nederlandse rechters moeten dus uitgaan van de rechtmatigheid van het verzamelde bewijs in Frankrijk in de EncroChat en SkyECC-zaken. Wanneer in Frankrijk onherroepelijk vast komt te staan dat het onderzoek niet in overeenstemming met de daarvoor geldende rechtsregels is verricht, dan kan de Nederlandse rechter daar op grond van het Nederlandse strafprocesrecht consequenties aan verbinden. Gezien de stand van zaken op dit moment, zal dit niet snel gebeuren.

Recht op een eerlijk proces

De Hoge Raad oordeelt ook dat het uitgangspunt is dat het dat het door de buitenlandse autoriteiten verkregen materiaal betrouwbaar moet worden geacht. Als er echter concrete aanwijzingen voor het tegendeel bestaan, dan is de rechter gehouden de betrouwbaarheid van die resultaten te onderzoeken. Die aanwijzingen kunnen voortkomen uit een speciﬁek verweer.

Wij plaatsen hierbij de kanttekening dat een verweer op dit punt voor de verdediging lastig is te onderbouwen, omdat deze (indirect) ook betrekking hebben op de toetsing van de rechtmatigheid van het Franse onderzoek waar het interstatelijke vertrouwensbeginsel aan in de weg staat. De ‘Catch 22’ die de verdediging ervaart wordt helaas voor hen niet opgelost door de Hoge Raad.

Wij wijzen erop dat de overwegingen omtrent het interstatelijke vertrouwensbeginsel betrekking hebben op de verzameling van de gegevens door en onder verantwoordelijkheid van buitenlandse autoriteiten. Echter, het interstatelijk vertrouwensbeginsel houdt op bij de Nederlandse grens.

Verweer op de verdere verwerking (analyse) van de gegevens

Advocaten kunnen dus verweer voeren op deze verdere verwerking van gegevens en de betrouwbaarheid van de ruwe data zelf en de daarop verrichte analyses ter discussie stellen. Met andere woorden: hoewel de verzameling van het bewijs niet te controleren valt, valt het verdere gebruik van het bewijs dat wél. Voor zover daartoe aanleiding is, bijvoorbeeld omdat de verdediging ontkent dat het digitale bewijs betrekking heeft op de cliënt, moet de verdediging hierop effectief verweer kunnen voeren.

De analyse van de gegevens in Nederland, waarbij ook gebruik wordt gemaakt van algoritmen en AI, staat volledig open ter toetsing aan het recht op een eerlijk proces. Als daartoe aanleiding is, moet de verdediging uitleg krijgen hoe het resultaat van die verdere gegevenswerking – het bewijs – tot stand is gekomen en daar verweer op kunnen voeren. Onzes inziens ligt op dit punt nog ruimte voor verweren en jurisprudentievorming.

Jan-Jaap Oerlemans & Bart Schermer