Posted on 15/12/2017 op Oerlemansblog

Binnen een korte tijd zijn interessante stukken verschenen over online drugshandel en het witwassen met bitcoins. Europol legt in een rapport uitgebreid uit hoe online drugsmarkten eruit zien, hoe deze werken en welke problemen zij tegenkomen bij de opsporing en bestrijding ervan. Daarnaast zijn in november in Nederland enkele interessante uitspraken verschenen. In deze blogpost geef ik een overzicht van deze stukken.

Europol rapport ‘Drugs and the darknet’

Het rapport ‘Drugs and the darknet’ biedt veel informatie en belangrijke inzichten over online drugshandel, dat zich voornamelijk afspeelt via internetmarktplaatsen die via Tor bereikbaar zijn. In het rapport wordt met veel openheid uitgelegd hoe online drugsmarkten werken en welke drugsmarkten actief zijn geweest. Daarbij wordt bijvoorbeeld uitgebreid ingegaan op de drugsmarkt AlphaBay, dat op enig moment naar schatting 28% van gehele omzet op online drugshandel voor zijn rekening nam. Grote operaties waarbij dark markets offline zijn gehaald, hebben volgens Europol disruptie veroorzaakt op de drugsmarkten. Tegelijkertijd is duidelijk dat de drugshandelaren en kopers daarop tegenmaatregelen nemen, zoals het tegengaan van monitoring van online marktplaatsen door het toepassen van versleuteling en het vereiste van verschillende sleutels in te voeren voor het autoriseren van bitcointransacties. Europol verwacht dat de online drugsmarkten voorlopig blijven groeien door de anonimiteit die het Tor netwerk biedt, de mogelijkheden om versleuteld te communiceren, de mogelijkheden om te betalen in cryptocurrencies zoals Bitcoin (en in toenemende mate Monero en ZCash). In het rapport wordt opgemerkt dat de politiedienst een goed beeld heeft van de Westerse drugsmarkten, maar vooralsnog (te) weinig zich heeft op online drugsmarkten met een niet-Engelse voertaal, zoals Russisch.

Duitsland, Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben het grootste aandeel met betrekking tot het aanbod van drugs binnen de Europese Unie via de darknet markets. Nederlandse verkopers staan bekend om hun aanbod van MDMA, dat vaak van goede kwaliteit is. Europol geeft aan dat de dataretentie-zaak van het Hof van Justitie van de Europese Unie grote problemen veroorzaakt in cybercrime-onderzoeken naar online drugshandel, omdat de gegevens bij internet access providers niet verplicht beschikbaar worden gemaakt voor opsporingsinstanties. Ook levert de toepassing van ‘carrier-grade NAT’ technologie bij mobiele internet dienstverleners grote problemen op, omdat sommige aanbieders hun eigen klanten en netwerkverkeer van die klanten op hun netwerk niet meer kunnen identificeren door de gebruikte poorten niet te loggen en aangezochte IP-adressen niet vast te leggen. Carrier-grade NAT is een technologie waarbij verschillende internetgebruikers gebruik kunnen maken van hetzelfde IP-adres. De techniek wordt door 95% van de mobiele telecomaanbieders gebruikt en bijna 50% van de internet service providers wereldwijd. De toename in het gebruik van encryptie (bijvoorbeeld door het gebruik van het PGP-sleutels) en het gebruik van anonimiseringsdiensten voor bitcoins (met zogenaamde ‘bitcoin-mixing diensten’ of ‘tumblers’) daagt ook de opsporing uit.

In het rapport wordt tevens (wederom) aangegeven dat de jurisdictieproblemen in opsporingsonderzoeken naar cybercrime groot zijn. De problemen doen zich voor vanwege verschillende strafbaarstellingen, verschillende voorwaarden voor de inzet van bevoegdheden, problemen met betrekking tot de lokalisering van computers op het darkweb en een gebrek aan eenduidigheid over het uitvoeren van digitaal forensisch onderzoek. Het ‘European Investigation Order’, dat een nieuw instrument biedt voor een meer directe vorm van rechtshulp binnen de EU, biedt volgens Europol onvoldoende mogelijkheden om effectief bewijs over de grenzen te verzamelen. Vanwege de vereiste specialistische kennis die is vereist en grensoverschrijdende aard van de criminaliteit heeft Europol een speciaal ‘darknet team’ opgericht. Zij raadt aan dat andere Lidstaten ook dergelijke teams oprichten. In het rapport wordt ten slotte opgemerkt dat de Europese Commissie in het begin 2018 een voorstel zal doen voor een ‘nieuw juridisch instrument’ om elektronisch bewijs te vergaren.

Veroordelingen voor online drugshandel en witwassen

De rechtbank Rotterdam heeft op 8 november 2017 (ECLI:NL:RBROT:2017:8988 en ECLI:NL:RBROT:2017:8989) verschillende verdachten veroordeeld voor het witwassen met bitcoins die afkomstig zijn uit drugshandel via het darkweb. In de uitspraken wordt uitgebreid besproken over de manier waarop de bitcoins zijn witgewassen. De verdachten waren in deze zaak bitcoinhandelaren die bitcoins inwisselen tegen contant geld, zodat de anonimiteit van klanten gewaarborgd bleef. Met deze omzetting is de criminele herkomst van de bitcoins verhuld. De verdachte heeft de beschikking gehad over diverse bitcoinwallets (een soort digitale portemonnees). In die wallets zijn bitcoins gestort vanuit onder meer ‘MiddleEarthMarketplace’, ‘AgoraMarket’ en ‘NucleusMarket’, allen (illegale) marktplaatsen op het dark web. In een andere uitspraak van de rechtbank Rotterdam op dezelfde dag (ECLI:NL:RBROT:2017:8989), wordt daarbij opgemerkt dat het een relevante factor voor het aanmerken van witwassen is dat de verdachte ervoor heeft gekozen om de bitcoins om te wisselen voor contanten bij een bitcoinhandelaar die zijn klanten anonimiteit garandeert en hiervoor een veel hogere commissie vraagt (5-7%) dan bij de reguliere wisselkantoren. Dit zou duiden op wetenschap van de criminele herkomst van de bitcoins bij de verdachte.

De rechtbank Midden-Nederland heeft op 17 november 2017 (ECLI:NL:RBMNE:2017:5217 en ECLI:NL:RBMNE:2017:5219) tevens twee verdachten flinke straffen (tot zes jaar gevangenisstraf) opgelegd voor de drugshandel via het dark web van tientallen kilo’s harddrugs (met name MDMA). Zij verstopten daarbij de drugs in pindakaaspotten en wenskaarten en verstuurden dit per post naar klanten over de hele wereld. Een van de verdachte is ook veroordeeld voor het witwassen van bitcoins. Interessant is hoe in de uitspraak wordt uitgelegd hoe de opsporing in zijn werking ging. Het benodigde is bewijs is onder andere vergaard op basis van de reviews en gevoerde alias (nickname) van de verdachte op een online drugsmarket dat alleen via het Tor-systeem toegankelijk is. Ook de ‘selfies’ op de iPhone van de verdachte met drugspakketjes en de unieke PGP-sleutel waarmee de verdachte versleuteld communiceerde heeft, hebben een belangrijke rol in de bewijsvoering gespeeld. Ten slotte bleek uit de ‘error reports’ op de laptop van de verdachte dat hij heeft ingelogd op de darkmarkts en succesvol drugs heeft verkocht en werden etiketten met het afleveradres op de laptop gevonden.

Een andere verdachte is tevens door de Rechtbank Midden-Nederland op 17 november 2017 veroordeeld (ECLI:NL:RBMNE:2017:5716) voor het witwassen van bitcoins. Deze verdachte kocht 20.000 bitcoins in met destijds een waarde van 5 miljoen euro, waarvan bleek dat een groot deel daarvan door derden op het darknet is verdiend. In de uitspraak wordt zeer gedetailleerd ingegaan op het gebruik van een zogenaamde ‘bitcoin mixer’, waarbij bitcoins bij elkaar worden gebracht en opnieuw aan de klanten van de diensten worden verstrekt waardoor de bitcoins anoniemer zijn. De verdachte maakte in deze casus gebruik van de Bitcoin mixingdienst ‘Bitcoin fog’. Uit de verklaringen blijkt dat de bitcoins daarna zijn omgezet in contanten via handelaren die adverteerde op de website localbitcoins.net en een ander via het wisselkantoor Bitconic. Deze handelingen worden de rechtbank gezien als een verhullingshandeling, zoals vereist is voor witwassen. De rechtbank is na een analyse door een deskundige overtuigd dat alle bitcoins die van darknet markets afkomstig zijn, een criminele herkomst hebben. Ten behoeve van de bewijsvoering wijst de rechtbank ook op een vermenging van een grote hoeveelheid uit darknet market afkomstige bitcoins met een bitcoins met een mogelijk wel legale herkomst. Het gehele verzilverde bedrag aan bitcoins wordt om deze reden als van misdrijf afkomstig aangemerkt. De verdachte moet dan wel wetenschap hebben of redelijkerwijs vermoeden dat de uit de bitcoinhandel afkomstige geldbedragen die op zijn rekening werden verzilverd van enig misdrijf afkomstig waren. De rechtbank is van mening dat dit het geval was voor een bedrag van € 1.651.044,96. In de uitspraak wordt tot slot opgemerkt dat ‘beslag is gelegd op de saldo van de bitcoinadressen’ in de drie bitcoinportemonnees op laptops van de verdachten. Daarbij werden bitcoins overgemaakt naar het bitcoinadres van het Openbaar Ministerie.