Op 26 oktober 2023 verstuurden demissionair Minister De Jonge (BZK) en staatssecretaris Van Huffelen (Koninkrijksrelaties en Digitalisering) een Kamerbrief over de verheldering van het juridisch kader over online onderzoek door gemeenten in het kader van de openbare orde en veiligheid.

Gemeenten hebben geen expliciete wettelijke grondslag om persoonsgegevens te verwerken in het kader van online onderzoek, maar mogen wel onder bepaalde voorwaarden doen. Dit zijn volgens de Kamerbrief:

• Een aanleiding, gelegen in een concrete ordeverstoring of de dreiging daarvan.
• De noodzaak om die specifieke persoonsgegevens te verwerken en rechtvaardiging van de inbreuk op grondrechten (proportionaliteit & subsidiariteit).
• Naleving andere AVG-beginselen zoals rechtmatigheid, behoorlijkheid en transparantie, doelbinding, dataminimalisatie, juistheid en actualiteit, integriteit en vertrouwelijkheid, opslagbeperking.

Als daarbij een geringe inbreuk wordt gemaakt op de persoonlijke levenssfeer dan zou dat altijd zijn toegestaan en bij een grote inbreuk is dat nooit toegestaan. Daartussen in moet de focus worden verlegd naar ‘situaties naar specifieke personen’ en een afweging worden gemaakt. Gemeenten moeten een protocol opstellen hoe daarmee moet worden omgegaan en daarvoor is dan weer een handreiking gemaakt.  

De minister en staatssecretaris adviseren terughoudendheid ten aanzien en aanzien van het gebruik van zogenoemde internetmonitoringstools. Gezien de hoeveelheid persoonsgegevens die door de inzet van deze producten doorgaans wordt verwerkt, resulteert dit in de meeste gevallen waarin deze worden toegepast in het kunnen verkrijgen van een volledig beeld van bepaalde aspecten van het privéleven van personen. De verkrijgende organisatie, zoals een gemeente, draagt daarbij een eigen verwerkingsverantwoordelijkheid ten opzichte van de ontvangen persoonsgegevens.

Volgens de Landsadvocaat (.pdf) heeft de politie ruimere bevoegdheden onder het gezag van de minister online onderzoek te verrichten. De politie zal de politiegegevens, die zij middels een dergelijk online onderzoek heeft verkregen, op grond van de Wet politiegegevens (‘Wpg’) mogen verstrekken aan de burgemeester indien die gegevens relevant en noodzakelijk zijn voor de handhaving van de openbare orde. Dat is in de praktijk ook een veelgebruikte route. Daarnaast zien zij meer juridische ruimte voor het zelfstandig verrichten van online onderzoek door een gemeentelijk ambtenaar, voor zover het online onderzoek wordt verricht ten behoeve van de voorbereiding c.q. motivering van een besluit in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (‘Awb’) dat strekt ter bescherming van de openbare orde.

Samen met de Kamerbrief zijn ook andere interessante documenten gepubliceerd, zoals het juridisch kader, een handreiking voor gemeenten, een gepubliceerde ‘second opinion’ van de Landsadvocaat en (nogal juridische) antwoorden op ‘veelgestelde vragen’.