Posted on 28/05/2019

In de gemeente Amsterdam mag woonruimte niet meer dan 30 dagen per jaar mag worden verhuurd. Ter handhaving van dit beleid legt de gemeente met behulp van zogenoemde ‘scraping’-technieken elke dag de advertenties en reviews op de advertenties op AirBnB vast. Deze informatie uit ‘open bron’ vormt mogelijk bewijsmateriaal in handhavingsacties. Uit onder andere deze zaak (ECLI:NL:RBAMS:2018:4442) blijkt dat bewoners een last onder dwangsom opgelegd kunnen krijgen als zij – blijkend uit de advertentie en de reviews op AirBnB – de regels uit de Huisvestingsverordening overtreden.

De gemeente Amsterdam is zeker niet het enige bestuursorgaan dat informatie op internet verzamelt ten behoeve van de uitvoering. Zo wordt in het kader van de sociale zekerheid veelvuldig op sociale media en online handelsplatformen als ‘Marktplaats’ gezocht naar informatie die op mogelijke fraude wijst. Op sociale media verschijnen bijvoorbeeld posts die op mogelijke samenleving tussen personen kunnen wijzen, zoals “bij de liefde van mijn leven ingetrokken” (zie bijvoorbeeld ECLI:NL:RBDHA:2016:8215) en kan bij een groot aantal advertenties voor goederen of diensten op Marktplaats het vermoeden rijzen dat er verzwegen inkomsten zijn (zie bijvoorbeeld ECLI:NL:CRVB:2015:979).

Ook in het vreemdelingerecht duikt het gebruik van sociale media steeds vaker op. Posts op de tijdlijn van Facebook of de activiteiten op LinkedIn blijken inzicht te verschaffen in de politieke of religieuze activiteiten (ECLI:NL:RBDHA:2017:6180), de seksuele oriëntatie (ECLI:NL:RBDHA:2014:10266) of in de mogelijkheden om vakanties in het buitenland door te brengen, zonder problemen met de autoriteiten te ondervinden (ECLI:NL:RBDHA:2017:7852). Deze informatie kan van belang zijn voor bijvoorbeeld een beslissing over het verlenen van een verblijfsvergunning. Andere opvallende zaken die soms de publiciteit haalden, is bijvoorbeeld de sluiting van de Amsterdamse sexclub Bianca, (mede) vanwege anonieme recensies op hookers.nl (ECLI:NL:RVS:2013:792) en de grootschalige Facebookanalyse die de gemeente Amsterdam uitvoerde om meer grip te krijgen op overlastgevende hangjongeren.

Artikel

In ons artikel (.pdf) in het NJB heb ik samen met Ymre Schuursmans onderzocht in hoeverre openbronnenonderzoek op internet binnen het bestuursrechtelijk kader toelaatbaar is. Binnen het strafrecht en de Wiv 2017 worden nieuwe bevoegdheden geïntroduceerd voor ‘stelselmatig openbronnenonderzoek’, terwijl binnen het bestuursrecht dergelijke plannen ontbreken. Wij analyseren de achtergrond van dit verschil in regulering en bezien of normen en waarborgen uit het strafvorderlijk domein toepasbaar zijn in het bestuursrecht, teneinde de grondrechten van betrokkenen (beter) te beschermen.

Conclusie

In het artikel concluderen wij dat openbronnenonderzoek binnen het bestuursrecht mogelijk is op grond van de algemene onderzoeksplicht in artikel 3:2 Awb. De ernst van de privacy-inmenging bij openbronnenonderzoek verschilt echter van geval tot geval. Met het voorbeeld van de inzet van scrapers uit de inleiding in het achterhoofd, wordt volgens ons door de rechtbank te weinig gemotiveerd akkoord gegaan.

Onze aanbeveling is om in beleid en rechtspraak (en mogelijk in een bijzondere wet, zoals de Participatiewet) een nadere invulling te geven voor stelselmatig openbronnenonderzoek binnen het bestuursrecht. Dat moet duidelijk maken voor welke doelen en onder welke voorwaarden openbronnenonderzoek door bestuursorganen plaatsvindt.

Dergelijk beleid en meer rechtspraak vergroot de voorzienbaarheid van de toepassing van het instrument voor de burger en dwingt bepaalde waarborgen af. Daarbij valt te denken aan een nadere invulling van de proportionaliteitstoets in de toezichtfase (art. 5:13 Awb), het stellen van eisen aan de verslaglegging, het stellen van grenzen aan de duur van het onderzoek, het bepalen van een bewaartermijn van gegevens en de wijze waarop wordt omgegaan met de informatieplicht uit de AVG. Het protocol internetrechercheren voor gemeenten (.pdf) biedt een eerste invulling van deze waarborgen.