Auteur jjoerlemans

Rapporten en trends in AI en criminaliteit 2024-2025          

jjoerlemans

In de afgelopen twee jaar zijn diverse rapporten verschenen van Europol (iOCTA (2024, 2025), SOCTA 2025, AI and Policing), de Politie (over AI en fraude), samen met het Openbaar Ministerie (eerste jaarbeeld), de UNODC (rapport), de AIVD (over AI en cybersecurity), het NCSC NL (o.a. het Cybersecuritybeeld Nederland 2025) en NCSC UK (onderdeel van GHCQ) over de invloed van AI op (cyber)criminaliteit en cybersecurity.

Het valt mij in de rapporten op dat op basis van incidenten soms grote conclusies worden getrokken. Toch is het belangrijk om de gesignaleerde trends op een rij te zetten. In deze blog vat ik daarom een aantal van die ontwikkelingen samen. De vijf trends heb ik zelf geselecteerd. Na het lezen heb ik voor deze tekst gebruik gemaakt van Copilot Researcher en Notebook LM. Een automatisch gegenereerde podcast is hieronder te beluisteren.

1.    Verlagen van drempels voor criminaliteit en de versterking van cyberaanvallen

Criminelen zetten AI in om cyberaanvallen sneller, groter en effectiever te maken. Het Britse National Cyber Security Centre (NCSC), onderdeel van GCHQ, waarschuwde in 2024 dat AI de omvang en impact van cyberaanvallen vrijwel zeker zal vergroten in de nabije toekomst. Dit komt doordat AI de benodigde technische kennis verlaagt en aanvallen automatiseert. Zie ook de tabel op The near-term impact of AI on the cyber threat – NCSC.GOV.UK.

Door generatieve AI kunnen ook onervaren of minder technisch onderlegde daders geavanceerde aanvallen uitvoeren. AI-modellen genereren bijvoorbeeld phishing-teksten en malwarecode waardoor de drempel voor nieuwe cybercriminelen daalt. Fraude en kindermisbruik worden vaak expliciet genoemd als domeinen die “bijzonder waarschijnlijk” door AI-gebruik zullen intensiveren. Europol signaleerde al in 2020 dat AI kan worden ingezet voor slimme wachtwoordkrakers, CAPTCHA-bots en gerichte social-engineeringaanvallen. Deze voorspellingen zien we nu werkelijkheid worden, met steeds geavanceerdere phishingaanvallen en door AI gegenereerde malware.

Daarnaast ontstaan illegale diensten waarbij cybercriminelen generatieve AI als betaalde dienst aanbieden. Volgens NCSC UK, de Organised Crime Agency (NCA) en Europol ontwikkelen kwaadwillenden eigen AI-tools en verkopen zij ‘GenAI-as-a-service’. Deze trend sluit aan bij de eerder gesignaleerde “vermarkting” van cybercrime-tools (zoals ransomware-as-a-service) in Europol-rapporten. Ook het UNODC-rapport uit 2024 signaleert dit fenomeen voor fraude en oplichting.

De beschikbaarheid van dergelijke tools, ook in kwaadaardige varianten op het dark web zonder ‘guardrails’, verlaagt de drempel voor cyberactoren zonder diepgaande technische vaardigheden. Criminelen gebruiken LLM’s om scripts te ontwikkelen voor phishingmails of websites voor gegevensdiefstal. Het groeiende ‘phishing-as-a-service’-aanbod weerspiegelt de automatisering van deze aanvalsvector.

2.    Georganiseerde criminaliteit en AI

Veel van bovenstaande ontwikkelingen komen samen in de georganiseerde misdaad. Het SOCTA-rapport 2025 stelt dat criminelen AI als “onderdeel van hun gereedschapskist” beginnen te gebruiken. Klassieke activiteiten zoals drugshandel convergeren met cybercriminaliteit. Grote criminele groepen investeren in online fraude en datadiefstal naast hun traditionele handel. Zie eerder ook deze samenvatting van het SOCTA-rapport. 

Europol signaleert ook vermenging met statelijke actoren. Criminele netwerken kunnen gegevens stelen voor staten door in te breken in beveiligde systemen. Deze informatie kan worden gebruikt voor spionage, economische voordelen of chantage. Daarnaast spelen deze netwerken een sleutelrol in desinformatiecampagnes, waarbij nepaccounts, trollen en gemanipuleerde nieuwscontent worden ingezet om democratische instellingen te ondermijnen.

Criminele organisaties misbruiken corruptie om vervolging te vermijden, onder meer door het omkopen van politie en justitie. Digitale trends versterken dit fenomeen: corrupte contacten worden online geworven, betalingen verlopen via cryptovaluta, en personen met toegang tot digitale systemen zijn belangrijke doelwitten. Netwerken gebruiken versleutelde communicatieplatforms zoals EncroChat en Sky ECC, maar ook reguliere apps om te rekruteren, handelen en betalingen te regelen.

Geweld wordt steeds vaker als dienst aangeboden (‘violence-as-a-service’), gefaciliteerd door online platforms en versleutelde communicatie. Jongeren worden actief gerekruteerd voor cyberaanvallen, drugshandel en als geldezel, vaak via sociale media en met verleidelijke tactieken zoals gamificatie. Technologie speelt ook een rol in traditionele misdrijven: online werving voor mensenhandel, wapensmokkel en illegale streamingdiensten. AI en 3D-printing vergroten de toegang tot vuurwapens en maken productie van vervalste medicijnen mogelijk. Digitale piraterij en online verkoop van illegale geneesmiddelen blijven groeien, ondersteund door anonimiserings- en cryptotechnieken.

Ook de UNODC signaleert hoe online gokken, grootschalige oplichting en witwassen van cryptocurrencies samenkomen in één ecosysteem, aangejaagd door AI-tools. Dit leidt tot een “criminele dienstverleningseconomie”, waarin phishingkits, valse documenten en AI-gegenereerde propaganda worden verhandeld. De VN noemt Zuidoost-Azië een proeftuin voor AI-gedreven criminaliteit. Scam-centra rekruteren jonge mensen onder valse voorwendselen en dwingen hen om samen met AI-systemen slachtoffers op te lichten. AI automatiseert een groot deel van het werk, terwijl mensen geloofwaardige interacties onderhouden.

Ook de AIVD constateerde in 2024 (‘Versterkte dreigingen in een wereld vol kunstmatige intelligentie’ .pdf) dat AI door iedereen kan worden gebruikt voor het maken van malware en phishingberichten, wat de dreiging door niet-statelijke actoren vergroot. Het SOCTA-rapport noemt ook hoe criminele organisaties door staten worden ingezet voor sabotage van kritieke infrastructuur, informatiediefstal en cyberaanvallen. Een van de belangrijkste manieren waarop zij bijdragen, is via ransomware-aanvallen op kritieke infrastructuur, bedrijven en overheidsinstanties. Deze aanvallen genereren niet alleen financiële inkomsten – vaak via cryptovaluta – maar dienen ook om tegenstanders te ontwrichten door essentiële diensten lam te leggen, chaos te creëren en het vertrouwen van het publiek te ondermijnen.

Een concreet voorbeeld is de cyberaanval op de Nationale Politie in september 2024 door de waarschijnlijk staatsgesteunde Russische groep LAUNDRY BEAR (zie deze advisory report .pdf).

LAUNDRY BEAR richt zich, net als andere Russische cyberdreigingsactoren, voornamelijk op landen die lid zijn van de EU of NAVO. De groep valt vooral organisaties aan die relevant zijn voor de Russische oorlogsinspanningen in Oekraïne, zoals defensieministeries, krijgsmachtonderdelen, defensiebedrijven en EU-instellingen. Ook ministeries van Buitenlandse Zaken en andere overheidsorganisaties behoren tot de doelwitten. Naast Europa zijn er aanvallen waargenomen in Oost- en Centraal-Azië. In 2024 voerde LAUNDRY BEAR aanvallen uit op defensiecontractanten, luchtvaartbedrijven en hightech ondernemingen, waarschijnlijk om gevoelige informatie te verkrijgen over wapenproductie en leveringen aan Oekraïne. De groep lijkt kennis te hebben van militaire productieprocessen en probeert technologieën te bemachtigen die door sancties moeilijk toegankelijk zijn.

Naast militaire en overheidsdoelen richt LAUNDRY BEAR zich ook op civiele organisaties en commerciële bedrijven, vooral in de IT- en digitale dienstensector. Deze netwerken bieden vaak indirecte toegang tot overheidsinformatie, waardoor ze aantrekkelijk zijn voor spionage. Verder zijn aanvallen vastgesteld op NGO’s, politieke partijen, media, onderwijsinstellingen en kritieke infrastructuur, vrijwel zeker met spionagedoeleinden. In vergelijking met andere Russische actoren heeft LAUNDRY BEAR een hoge succesgraad. De meest getroffen sectoren zijn: overheidsorganisaties, defensie en defensiecontractanten, IT- en digitale diensten, sociale en culturele organisaties, onderwijs en kritieke infrastructuur.

3.    AI in fraude en oplichting

Criminelen misbruiken deepfakevideo’s, -audio en -afbeeldingen om vertrouwen te winnen of druk uit te oefenen. Europol waarschuwde in 2022 dat deepfakes een “standaardtool voor georganiseerde misdaad” dreigen te worden. Voorbeelden zijn CEO-fraude (waarbij een vervalste stem of video van een leidinggevende ondergeschikten instrueert geld over te maken), vervalsing van bewijs en productie van niet-consensueel seksueel materiaal.

LLM’s versnellen aanvalsvoorbereiding door automatisch grote hoeveelheden informatie over doelwitten te verzamelen. Ze genereren foutloze phishingmails in meerdere talen en imiteren schrijfstijlen, wat spearphishing veel geloofwaardiger maakt.

Een concrete toepassing is het creëren van synthetische identiteiten met AI. Criminelen gebruiken AI-gegenereerde gezichten en stemmen om zich voor te doen als betrouwbare derden – bijvoorbeeld als helpdeskmedewerker, bankmedewerker of bekende van het slachtoffer. Voice cloning (het klonen van stemmen) is dermate geavanceerd dat in enkele gevallen in 2023–2024 bedrijfsmedewerkers zijn opgelicht door een telefoontje dat klonk als hun directeur, waarin om een spoedoverboeking werd gevraagd. Uit het UNODC-rapport blijkt ook dat ze geloofwaardige valse identiteitsdocumenten of profielfoto’s genereren om verificaties te omzeilen. Dit omvat bijvoorbeeld AI-gedreven ‘identity masking’, waarbij online profileren automatisch worden gerouleerd, deepfake-video’s worden gebruikt tijdens illegale transacties, of het foppen van biometrische toegangscontroles.

Dankzij AI kunnen fraudeurs hun aanpak beter afstemmen op hun doelwitten. Tools kunnen enorme datasets doorzoeken (OSINT) en patronen herkennen om bijvoorbeeld overtuigende persoonlijke babbels of op maat gemaakte phishing-mails te genereren. De Nederlandse politie verwacht dat social engineering-aanvallen de komende jaren verder verfijnd en grootschaliger worden door AI. In het Fenomeenbeeld Online Fraude 2024 wordt expliciet vermeld dat de trend van steeds gerichtere benadering van slachtoffers “vermoedelijk zal versnellen onder invloed van kunstmatige intelligentie”.

Uit een andere analyse van het United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC 2024) blijkt dat criminele fraudenetwerken in Zuidoost-Azië op grote schaal AI inzetten om slachtoffers wereldwijd te bereiken. De onderzoekers zagen een stijging van meer dan 600% van deepfake-content op criminele fora in de eerste helft van 2024 vergeleken met eerdere periodes. Zij combineren bijvoorbeeld gescripte chatbots met deepfake-profielen om geloofwaardige gesprekken te voeren in meerdere talen.

4.    AI en seksuele uitbuiting

Een van de meest verontrustende ontwikkelingen sinds 2023 is het gebruik van AI voor het produceren van seksueel materiaal van minderjarigen (ook wel: materiaal van seksueel misbruik van kinderen (CSAM).

Sinds 2023 neemt het gebruik van AI voor het produceren van seksueel materiaal van minderjarigen sterk toe. Politie en opsporingsinstanties zien een duidelijke stijging van AI-gegenereerde afbeeldingen en video’s van kindermisbruik. In Nederland meldde de politie in 2024 dat dit materiaal “steeds vaker opduikt” in onderzoeken. Rechercheurs besteden veel tijd aan het vaststellen of een afbeelding echt is of door AI is gemaakt, wat capaciteit wegneemt van het bestrijden van daadwerkelijk misbruik.

Europol bevestigt deze trend in het iOCTA-rapport 2024: volledig synthetische of door AI gemanipuleerde CSAM vormt een opkomende dreiging.

iOCTA rapport van 2024 op Europees niveau: volledig synthetische of door AI gemanipuleerde CSAM komt steeds vaker voor. ‘Operation Cumberland’ illustreert dit: wereldwijd werden ~270 kopers geïdentificeerd en diverse arrestaties verricht. De Nederlandse politie voerde met vier geïdentificeerde kopers waarschuwingsgesprekken om herhaling te voorkomen.

Nederlandse en internationale politiediensten maken daarbij geen onderscheid in echte of met AI gegenereerde CSAM.  Dit is niet alleen omdat de impact (normalisering van misbruikfantasieën) ernstig is, maar ook omdat voor de training van zulke AI vaak echte misbruikbeelden worden gebruikt.

5.    Prompt injection attacks

De NCSC UK legt uit dat ‘prompt injection’ een relatief nieuwe kwetsbaarheid is in generatieve AI-toepassingen (ontstaan in 2022). Het treedt op wanneer ontwikkelaars eigen instructies combineren met onbetrouwbare inhoud in één prompt en aannemen dat er een duidelijke scheiding bestaat tussen ‘wat de app vraagt’ en externe data.

In werkelijkheid maken LLM’s geen onderscheid tussen data en instructies; ze voorspellen simpelweg het volgende token. Hierdoor kan een aanvaller via indirecte prompt injection – bijvoorbeeld door verborgen tekst in een CV – het model ongewenste acties laten uitvoeren. Dit maakt prompt injection fundamenteel anders dan klassieke kwetsbaarheden zoals SQL-injectie, waarbij mitigaties zoals parameterized queries effectief zijn.

De NCSC adviseert om prompt injection niet te zien als code-injectie, maar als exploitatie van een ‘inherently confusable deputy’. Ontwikkelaars moeten systemen zo ontwerpen dat ze geen privileges blindelings doorgeven aan LLM’s. Dit betekent: toegang tot gevoelige tools beperken, deterministische beveiligingslagen toepassen en invoer, uitvoer en mislukte API-calls monitoren. Volledige preventie lijkt onhaalbaar, maar het verkleinen van kans en impact is essentieel. Zonder maatregelen dreigt prompt injection dezelfde golf van incidenten te veroorzaken als SQL-injectie in het verleden.

Cybersecuritybeeld Nederland 2025

jjoerlemans

Bron: infographic gegenereerd met Notebook LM op basis van de samenvatting

Op 26 november 2025 is het Cybersecuritybeeld Nederland 2025 (CSBN 2025 .pdf) gepubliceerd. Deze blog bevat een samenvatting van het rapport, waarbij gebruik is gemaakt van Notebook LM.

Het CSBN 2025 is uitgebracht onder de titel “Riskante mix in een onvoorspelbare wereld”. Dit wordt in het rapport meteen aan het begin als volgt verduidelijkt door erop te wijzen dat er Nederland meerdere organisaties doelwit waren van de Chinese statelijke actor Salt Typhoon, de Russische actor Laundry Bear een cyberaanval uitvoer op de Nationale Politie, Noord-Koreaanse hackers digitale valuta buitmaakten bij (onder andere) Nederlandse organisaties en werd Nederland voor het eerst slachtoffer werd van cybersabotage door een Russische staatsgesteunde groepering.

Alhoewel incidenten in Nederland niet hebben geleid tot maatschappelijke ontwrichting of significante impact op de nationale veiligheid, hadden verschillende incidenten wel die potentie, aldus het CSBN.

De toon is gezet!

Voorbeelden van nationale cybersecurity-incidenten

Ik bespreek eerst de cyberaanvallen op de Politie en het OM uit p. 18-23 van het rapport. Daarbij valt op dat er nog steeds relatief weinig informatie wordt gegeven. Daarom heb ik dat zelf maar antwoorden op Kamervragen erbij gezocht.

Had het CSBN de cybersecurity-incidenten bij de Politie en het OM niet centraal moeten zetten in plaats van aanvallen op de telecomsector? En waarom zijn er geen Kamervragen gesteld over het bericht over cybersabotage in Nederland? De begeleidende Kamerbrief bij het rapport bevat met name een opsomming van geplande wet- en regelgeving (deels ter implementatie van EU richtlijnen).

Politie

Eind september 2024 werd de politie slachtoffer van een hack waarbij contactgegevens van politiemedewerkers zijn buitgemaakt. Hierbij verkregen hackers toegang tot de gegevens van alle politiemedewerkers via de global address list en in sommige gevallen werden ook privégegevens buitgemaakt.

In antwoord op Kamervragen over het bericht “Politiehack van 62.000 medewerkers is gevaarlijk: naam agent is handelswaar” gaf de Minister van Justitie en Veiligheid aan de politie over de hack werd geïnformeerd door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Daarop werden maatregelen getroffen, die zijn afgestemd op het huidige beeld, namelijk dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten het zeer waarschijnlijk achten dat een statelijke actor verantwoordelijk is voor het cyberincident bij de politie en dat de daders vermoedelijk gebruik hebben gemaakt van een zogenoemde pass-the-cookie-aanval. Het betreft onder meer ICT-maatregelen en maatregelen op het vlak van bewustwording, bijvoorbeeld een oproep tot extra waakzaamheid van politiemedewerkers op phishingmails en verdachte telefoontjes en berichten. Tevens monitort de politie of de buitgemaakte gegevens elders verschijnen. Tot slot blijft de politie alert op mogelijk nieuwe aanvallen. Daartoe monitort de politie haar systemen continu.

In mei 2025 maakten de inlichtingendiensten bekend dat de Russische groep ‘Laundry Bear’ verantwoordelijk was voor de aanval. Naast de aanval op de Nationale Politie werden wereldwijd ook andere organisaties door deze groep aangevallen, waaronder in Nederland.

Openbaar Ministerie

Op donderdag 17 juli 2025 ontkoppelde het Openbaar Ministerie de systemen van het internet naar aanleiding van een waarschuwing over kwetsbaarheden in Citrix NetScaler. Hierdoor moest het OM overstappen op noodprocedures om werkzaamheden voort te zetten. In het CSBN staat dit wat eufemistisch vermeld: “Dit zorgde voor hinder in de strafrechtketen, waarbij in sommige zaken ook direct vertraging ontstond.”

In het rapport is alleen te lezen dat “onbevoegden” toegang hebben verkregen tot de Citrix NetScaler-systemen van het OM. Er is tot op heden niet vastgesteld dat er gegevens zijn gemanipuleerd of weggehaald. Vreemd is ook dat er staat: “Ook bij de Dienst Justitiële Inrichtingen vond onderzoek plaats naar aanleiding van misbruik van de kwetsbaarheden”, zonder nadere toelichting. Het NCSC stelde dat meerdere kritieke Nederlandse organisaties succesvol zijn aangevallen via een van de Citrix-kwetsbaarheden en dat één van de kwetsbaarheden al ruim voor publieke bekendmaking werd misbruikt.

In een Kamerbrief uit augustus 2025 staat concreter dat “in de periode dat het OM geheel offline was er geen enkele informatie gedigitaliseerd (en soms geautomatiseerd) van en naar het OM worden gestuurd. Het OM en partners in en rondom de strafrechtketen hebben werkprocessen vastgesteld om proces(stukken) per post, fysiek of door andere organisaties dan het OM aan te leveren”. In deze brief staat ook dat erbij DJI en andere organisatie naar aanleiding van nader ondezoek ‘geen signaal gekomen van mogelijk misbruik in de achterliggende IT-omgevingen’. In de brief staan ook andere belangrijke nevengevolgen beschreven. Het ontbreken van informatie vanuit het OM voor de Justitiële Informatiedienst (Justid) ten behoeve van het Justitiële Documentatie Systeem (JDS) wordt bijvoorbeeld als “prangend knelpunt” benoemd. Het JDS is het officiële register waarin wordt bijgehouden wie op welk moment werd verdacht van een strafbaar feit en de afloop daarvan (sepot, vrijspraak of veroordeling). Het ontbreken van actuele gegevens van het OM in het JDS heeft tot gevolg dat partners in en rondom de strafrechtketen, burgers, gemeenten en lidstaten geen actuele informatie vanuit het OM ontvangen. Het OM en partners hebben werkafspraken gemaakt om de risico’s hiervan te mitigeren, maar deze risico’s zijn (nog) niet geheel uitgesloten. 

Begin augustus sloot het OM systemen stapsgewijs weer aan op het internet. In november 2025 berichtte de Minister van Justitie en Veiligheid (eindelijk) dat er ‘inmiddels een eerste technisch en forensisch onderzoek uitgevoerd. Tot op heden zijn er geen aanwijzingen dat data (strafvorderlijk of anderszins) is gemanipuleerd of weggehaald. Er wordt nog nader strafrechtelijk onderzoek gedaan. Over het lopende strafrechtelijke onderzoek kan ik geen mededelingen doen. Er zijn maatregelen genomen om risico’s zoals hernieuwd misbruik van systemen en het risico op datamanipulatie te mitigeren. Inmiddels is het OM weer online.’ Ook wordt er een onafhankelijke commissie ingesteld die de ICT-inbraak onderzoekt, waarbij expliciet gekeken wordt hoe toekomstige beveiligingsincidenten voorkomen kunnen worden.

Hack Clinical Diagnostics (Eurofins):

Nadat Bevolkingsonderzoek Nederland melding maakte van een datalek, maakte Clinical Diagnostics (Eurofins) in augustus 2025 bekend dat gevoelige patiëntgegevens zijn gestolen van zorgverleners die onderzoek hebben laten uitvoeren bij het laboratorium. Dit gebeurde tijdens een ransomware-aanval in juli.

De organisatie Bevolkingsonderzoek Nederland informeerde 941.000 personen dat hun data mogelijk is buitgemaakt. Het datalek reikt echter verder dan deze organisatie: ook gegevens van onderzoeken voor andere zorginstellingen, zoals ziekenhuizen en huisartsen, zijn getroffen. Cybercriminelen claimden 300 GB aan data te hebben gestolen, waarvan een deel online verscheen. Uit een analyse van RTL Nieuws bleek dat het gaat om namen, adressen, geboortedata, burgerservicenummers en informatie over onderzoeksuitslagen. Ook adviezen naar aanleiding van onderzoeken zijn buitgemaakt. Onder de gegevens bevinden zich ook data van politici, gedetineerden, tbs’ers en vrouwen in blijf-van-mijn-lijfhuizen.

De hackersgroep eiste losgeld en dreigde de gestolen gegevens te publiceren. Later volgde een tweede eis, met de dreiging om alle data openbaar te maken omdat afspraken niet zouden zijn nagekomen, maar deze eis werd later ingetrokken. Clinical Diagnostics zou in eerste instantie losgeld hebben betaald om verdere datalekken te voorkomen, maar het bedrag is onbekend. In een Kamerbrief van 1 september 2025 is meer te lezen over de hack. Het advies voor de mensen die een brief van Bevolkingsonderzoek Nederland hebben gekregen dat hun gegevens onderdeel zijn geweest van de hack bij het laboratorium, is en blijft om extra alert te zijn op vreemd gebruik van de persoonlijke gegevens. Het gaat dan met name om nepmail, neptelefoontjes, vreemde sms-berichten of misbruik van persoonsgegevens (identiteitsfraude). Op de website van de Rijksoverheid wordt meer informatie gegeven hoe deze situaties herkend kunnen worden en hoe hiervan melding gedaan kan worden. De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zijn inmiddels beide een onderzoek gestart.

Op 19 november 2025 verscheen een antwoord op Kamervragen van staatssecretaris Tielen. In de brief staat dat het Openbaar Ministerie onderzoek doet naar de hack. Ook zijn lab inmiddels zijn nagenoeg alle benaderde laboratoria toegevoegd aan een ‘scanningsdienst’ van Z-CERT, waarmee continu gemonitord wordt op bekende kwetsbaarheden op de systemen van deze laboratoria die benaderbaar zijn via het internet. De resultaten worden aan de laboratoria teruggekoppeld, zodat zij waar nodig maatregelen kunnen treffen.

De MIVD stelde vast dat Nederland in 2024 voor het eerst slachtoffer was van moedwillige cybersabotage door een Russische staatsgesteunde groepering, gericht op het digitale bedieningssysteem van een openbare faciliteit. Dit werd op 22 april 2025 bekend (zie bijv. dit bericht op Nu.nl) gemaakt, maar ik heb daarover geen Kamervragen kunnen vinden.

De MIVD waarschuwde in mei 2025 voor een spionagecampagne van APT28 (waarschijnlijk Russische staatshackers), gericht tegen Oekraïne en NAVO-landen. De Nederlandse krijgsmacht, ministeries en het bedrijfsleven zijn direct en indirect doelwit geweest van deze cyberspionagepogingen.

Ransomware

In 2024 hebben het NCSC, de Politie, het Openbaar Ministerie, Cyberveilig Nederland en cybersecuritybedrijven maandelijks informatie over ransomware-incidenten uitgewisseld in het kader van project ‘Melissa’. Uit die gegevens blijkt dat er in 2024 minimaal 121 unieke ransomware-incidenten in Nederland zijn geweest. Van deze incidenten zijn 76 bekend via aangiften en 20 via incident response bedrijven.

Uit een analyse van de ransomware-aanvallen in 2024 blijkt dat cybercriminelen geen nieuwe technieken gebruiken om ransomware in te zetten.

In 2024 ontving de Autoriteit Persoonsgegevens 1.430 unieke datalekmeldingen van cyberaanvallen, waarvan er 853 zijn onderzocht. Van de onderzochte aanvallen ging het in 112 gevallen (13 procent) om ransomware. Bij minimaal 53 procent van die ransomware-aanvallen werden gegevens gestolen.

Voorbeelden van internationale cybersecurity-incidenten

Hieronder geef ik enkele voorbeelden van aanvallen uit het buitenland, zoals beschreven in het rapport (p. 23-26).

In oktober 2024 zijn Europese overheden en militaire organisaties doelwit geweest van phishingaanvallen die door Google worden toegeschreven aan een aan Rusland gelieerde actor, aangeduid als UNC5837. De campagne maakte gebruik van ondertekende .rdp-bestandsbijlagen om Remote Desktop Protocol (RDP)-verbindingen tot stand te brengen vanaf de computers van de slachtoffers.

In 2024 werd bekend dat Chinese hackers van de groep Salt Typhoon minimaal een jaar lang toegang hebben gehad tot de netwerken van diverse telecomproviders. Volgens Amerikaanse autoriteiten zou het om meerdere Amerikaanse telecombedrijven gaan, waaronder T-Mobile, Verizon, AT&T en Lumen Technologies. De hackers zouden zo bij gespreksgegevens van prominente politici zijn gekomen. CISA en de FBI hebben bevestigd dat de hackers toegang hebben gehad tot privécommunicatie van een ‘gelimiteerd aantal’ mensen. Daarnaast stellen media op basis van anonieme bronnen dat de hackers toegang hebben gehad tot het afluisterplatform van de Amerikaanse overheid en verzoekgegevens van wetshandhavingsinstanties en telefoongesprekken van klanten gestolen. De campagne zou mogelijk al 1 tot 2 jaar lopen. Er is niet met zekerheid vastgesteld of de hackers uit het systeem zijn verwijderd.

Eind december 2024 heeft Denemarken gemeld dat pro-Russische hackers een Deens waterzuiveringsbedrijf hebben aangevallen, waardoor klanten enkele uren zonder water zaten. Een van de pijpleidingen is gebarsten door een verhoogde waterdruk.

In januari 2025 werd bekend dat na een hack bij Gravy Analytics (een commerciële datahandelaar) locatiegegevens van mogelijk miljoenen mensen zijn gelekt. Online claimde iemand bij de inbraak een dataset van 17TB aan data te hebben gestolen. In de dataset zouden locatiegegevens van gebruikers van honderden populaire apps (zoals Candy Crush, FlightRadar, Grindr en Tinder) verzameld zijn. De hacker dreigde de data openbaar te maken als het bedrijf het gevraagde losgeld niet zou betalen.

In februari 2025 meldde het Canadese Centrum voor Cybersecurity dat er bij meerdere Canadese telecommunicatiebedrijven activiteit van kwaadwillenden is geweest, specifiek van de Chinese cyberactor Salt Typhoon. De Canadese overheid meldde dat de systemen zijn gecompromitteerd via een bekende Cisco-kwetsbaarheid. Om welke telecommunicatiebedrijven het precies gaat, werd niet gespecificeerd.

In maart 2025 is bij een hack op de cryptobeurs Bybit bijna 1,5 miljard dollar aan digitale munten gestolen. Dit maakt het de grootste cryptodiefstal ooit. De aanval is door verschillende onderzoekers en de Amerikaanse autoriteiten toegeschreven aan Noord-Koreaanse hackers. Experts van verschillende bedrijven stelden al snel dat de Lazarus-hackers minstens 300 miljoen dollar wit hebben weten te wassen.

In april 2025 heeft de Waalse overheid zichzelf losgekoppeld van het internet nadat ze een grootschalige “gesofisticeerde en gerichte inbraak” hadden vastgesteld in het IT-systeem. De aanvaller, een onbekende partij, zou zich hebben gericht op een kwetsbare plek in de systemen van de Waalse overheid. Om te voorkomen dat de aanval tot (verdere) impact zou leiden, is besloten om de systemen los te koppelen van het internet, waardoor meerdere administratieve diensten offline waren.

Pro-Russische hackers zitten volgens de Noorse autoriteiten waarschijnlijk achter de vermoedelijke sabotage bij een dam in het Noorse Bremanger. Bij die sabotage-aanval werd de waterstroom beïnvloed. De hackers kregen toegang tot een digitaal systeem dat op afstand een van de kleppen van de dam bestuurt en openden deze om de waterstroom te vergroten. De klep stond ongeveer vier uur open en in totaal liepen er miljoenen liters water weg, maar dit vormde geen gevaar voor de omgeving.

Op 23 juli 2025 waren de mobiele 4G- en 5G-netwerken van Luxemburg meer dan drie uur onbereikbaar. Grote delen van de bevolking konden de hulpdiensten niet bellen omdat het 2G-noodsysteem overbelast raakte. Ook internettoegang en elektronisch bankieren waren niet mogelijk. Volgens overheidsverklaringen aan het parlement werd de uitval veroorzaakt door een cyberaanval. Deze aanval zou opzettelijk verstorend zijn geweest en niet een poging om het telecomnetwerk te compromitteren.

Verwevenheid tussen staten en georganiseerde criminaliteit

Het CSBN stelt dat statelijke actoren cyberaanvallen inzetten om hun politieke, militaire en/of economische doelen te bereiken. Door een offensief cyberprogramma op te zetten, kunnen statelijke actoren (heimelijk) hun belangen behartigen zonder de juridische drempel van gewapend conflict te overschrijden. Ten aanzien van pro-Russische hacktivisten zien de MIVD en AIVD dat vanaf eind 2023 de risicobereidheid van deze groeperingen toeneemt bij het ontplooien van offensieve cybercapaciteiten tegen westerse landen. Alle door hen onderzochte pro-Russische hacktivistische groeperingen worden in zekere mate gesteund door de Russische overheid.

Voor China geldt dat er een nauwe verwevenheid bestaat tussen inlichtingen- en veiligheidsdiensten, kennisinstellingen en bedrijven. Chinese bedrijven leveren bijvoorbeeld aanvalsinfrastructuur of malware, en kennisinstellingen doen onderzoek naar kwetsbaarheden in edge devices. Hierdoor zijn Chinese actoren structureel succesvol in het hacken van onder meer westerse overheden en bedrijven.

In de afgelopen rapportageperiode werd voor het eerst bekend dat een middelgroot beursgenoteerd Chinees bedrijf direct betrokken is geweest bij het uitvoeren van cyberoperaties. Voorheen waren weliswaar diverse andere Chinese bedrijven geïdentificeerd die zelf offensieve cyberoperaties uitvoeren, maar daarbij ging het om frontorganisaties van Chinese inlichtingen- en veiligheidsdiensten of relatief kleine en obscure bedrijven.

Noord-Korea is een voorbeeld van een statelijke actor die technieken en aanvallen inzet die normaliter worden geassocieerd met niet-statelijke actoren. Alhoewel een gedeelte van Noord-Koreaanse cyberaanvallen gericht is op spionage, is een groot deel ook gericht op financieel gewin. Een financieel motief wordt over het algemeen geassocieerd met criminele cyberactoren, waarbij de cryptosector een geliefd doelwit is.

In de afgelopen rapportageperiode is gebleken dat zowel Rusland als China voorbereidingshandelingen voor digitale sabotage hebben ondernomen. Deze handelingen hebben tot op heden geen ontwrichtende impact gehad in Nederland.

De MIVD stelt dat Rusland inmiddels een grotere risicobereidheid toont, die zich manifesteert via meer brutale, agressieve of provocatieve activiteiten in zowel het fysieke als het cyberdomein.

Infographic dreigingen CSBN 2025

Met Notebook LM is deze infographic gegeneerd over de dreigingen uit het CSBN 2025 ten aanzien van Nederland en omringende landen.

De originele tabel met de verwevenheid tussen statelijke en niet-statelijke actoren staat hieronder:

Bron: CSBN 2025, p. 31.

Bijzondere aandacht voor de Telecomsector

Hieronder volgen enkele interessante passages uit het CSBN ten aanzien van de telecomsector (p. 35-37).

De grootschalige en vergaande cybercampagne in de Verenigde Staten laat zien dat de dreiging richting de telecomsector reëel is. Ook een aantal kleine Nederlandse internet service- en hosting providers was doelwit van Salt Typhoon. Volgens de AIVD en de MIVD is toegang verkregen tot routers van deze aanbieders, maar dat de aanvallers voor zover bekend niet verder zijn doorgedrongen in de interne netwerken. Een mogelijke verklaring daarvoor is dat de Nederlandse doelwitten niet dezelfde mate van aandacht kregen van de hackers. De FBI heeft aangegeven dat Salt Typhoon meer dan 200 bedrijven in 80 landen heeft aangevallen.

Het CSBN nuanceert dat de situatie in de VS niet één-op-één te vertalen is naar de situatie in Nederland. De infrastructuur van de telecomsector in de VS is, in tegenstelling tot veel Europese landen en zeker tot Nederland, verouderd en bestaat volgens de voorzitter van de Senaatscommissie van inlichtingen uit een “brei van aan elkaar geplakte netwerken”. Maar hoewel de Nederlandse situatie niet overeenkomt met die in de VS, kennen ook vitale sectoren in Nederland risico’s door een grote afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers en een toenemende complexiteit van de infrastructuur.

Voor zowel criminele als statelijke actoren is de telecomsector onder andere interessant omdat de sector enorme hoeveelheden persoonsgegevens verwerkt, waaronder gespreksgegevens, locatiegegevens, klantgegevens en internetverkeer. Toegang tot deze gegevens kan door statelijke actoren misbruikt worden om personen te volgen, te monitoren en te beïnvloeden, zoals leden van diasporagemeenschappen, activisten of dissidenten. De sector is ook interessant voor statelijke actoren vanwege de opties voor spionage. Hacks op telecommunicatieproviders behoren volgens de AIVD tot de meest waardevolle inlichtingenposities voor hen.

Door spionage kan data worden verworven en kennis worden opgedaan over de infrastructuur, wat enerzijds een spionagedoel kan dienen, maar anderzijds ook gebruikt kan worden als verkenning van de netwerken. Een dergelijke verkenning kan onderdeel zijn van (voorbereidingshandelingen voor latere) sabotage. Voorbereidingshandelingen stellen actoren in staat om sabotageacties met weinig tot geen waarschuwing uit te voeren.

Voor cybercriminelen zijn vooral de grote hoeveelheden persoonsgegevens die in de sector worden verwerkt interessant. Deze gegevens kunnen gestolen en doorverkocht worden, of gebruikt (als opstap) voor een toekomstige aanval. Zoals voor alle vitale sectoren geldt, is de telecomsector een aantrekkelijk doelwit voor cybercriminelen omdat continuïteit van groot belang is.

Verschillen tussen het CSBN 2025 en voorgaande rapporten

Met Notebook LM zijn de verschillen met voorgaande rapporten nagegaan. Ik heb daaruit drie geselecteerd (de analyse ten aanzien van specifiek de telecomsector is ook nieuw en hierboven te lezen).

1. Eerste waargenomen cybersabotage door statelijke actoren

Het CSBN 2025 onderscheidt zich nadrukkelijk door de constatering van de eerste succesvolle moedwillige cybersabotage op Nederlands grondgebied door een statelijke actor.

  • CSBN 2025: De MIVD bevestigde dat Nederland in 2024 slachtoffer was van moedwillige cybersabotage door een Russische staatsgesteunde groepering, gericht op het digitale bedieningssysteem van een openbare faciliteit.
  • Voorgaande jaren (bijv. CSBN 2021/2022): in eerdere rapporten was sabotage door statelijke actoren vooral een risico of een waargenomen activiteit in het buitenland. Zo vermeldde het CSBN 2021 expliciet dat gerichte aanvallen op vitale processen nog niet in Nederland waren waargenomen, hoewel ze wel elders voorkwamen. In CSBN 2022 werd gesproken over Nederland als doelwit van voorbereidingshandelingen voor sabotage. Het constateren van daadwerkelijke, succesvolle en opzettelijke sabotage binnen Nederland is een fundamentele en serieuze verschuiving.

2. Formele opname en duiding van Generatieve AI

Hoofdstuk 5 beschrijft dat generatieve AI de bestaande dreigingen voor digitale veiligheid versterkt en gaat in op hoe Large Language Models (LLM’s) zowel offensief als defensief kunnen worden ingezet.

  • Voorgaande jaren: hoewel eerdere rapporten wel melding maakten van nieuwe technologische invloeden (zoals kwantumtechnologie in CSBN 2023), was een concrete en uitgewerkte analyse van de bedreiging door Generatieve AI/LLM’s nog niet zo prominent aanwezig. Het CSBN 2023 vermeldde kort een NCSC-publicatie (maart 2023) over de risico’s van ChatGPT, maar de formalisering tot een strategisch hoofdstuk in 2025 benadrukt de verhoogde urgentie en invloed van deze technologie.

3. Directe benoeming van het langdurige falen van de rijksoverheid

Het CSBN 2025 geeft een bijzonder scherpe en expliciete kritiek op de langdurige ontoereikendheid van cybersecuritymaatregelen binnen de Rijksoverheid.

  • CSBN 2025: het rapport stelt dat maatregelen bij veel organisaties binnen de Rijksoverheid al langere tijd ontoereikend zijn en niet voldoen aan de zelf voorgeschreven informatiebeveiligingsrichtlijnen. Dit leidt tot een vals gevoel van veiligheid en maakt het onmogelijk om te concluderen dat overheidsorganisaties niet gecompromitteerd zijn.
  • Voorgaande jaren: hoewel eerdere rapporten ook kritisch waren over de Rijksoverheid (bijv. CSBN 2019 en CSBN 2020 over onvoldoende weerbaarheid en het niet op orde hebben van beveiliging), toonde CSBN 2022 nog een lichte opgaande lijn in de informatiebeveiliging, ondanks overblijvende tekortkomingen. De nadruk in CSBN 2025 op de langdurige ontoereikendheid en de daaruit voortvloeiende onzekerheid over de integriteit van de systemen is een zware waarschuwing.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht november 2025

jjoerlemans

Bron: afbeelding automatisch gegenereerd door WordPress.com

Nieuw arrest Hoge Raad over onderzoek aan smartphones

Op 9 september 2025 heeft de Hoge Raad een nieuw arrest gewezen (ECLI:NL:HR:2025:1247) over onderzoek aan smartphones.

De Hoge Raad herhaalt de relevante overwegingen uit HR 8 maart 2025, ECLI:NL:HR:2025:409 (zie ook mijn annotatie) over de eisen die moeten worden gesteld aan onderzoek aan elektronische gegevensdragers en geautomatiseerde werken, waaronder smartphones.

De raadsman betoogde kortgezegd dat een ernstige inbreuk plaatsvond, omdat de inhoud van de volledige telefoon is verwerkt: 44.000 foto’s, sociale media (waaronder Facebook) en notities. Dat niet van alle gegevens kennis is genomen doet niet ter terzake, omdat er sprake is van een verwerking van gegevens in de zin van het Unierecht.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden stelt vast dat de politie bij de verdachte smartphones heeft aangetroffen. Deze zijn met toestemming van de officier van justitie “doorzocht”. Daarbij is gezocht naar voor het strafrechtelijk onderzoek relevante informatie, zoals zaken die te maken hebben met handel in verdovende middelen, crimineel samenwerkingsverband en witwassen, alsmede gegevens die de gebruiker van de telefoons konden identificeren.

Het doel van het “uitlezen” van de telefoons was het verzamelen van informatie over de gebruikers van de telefoons en het onderzoek naar strafbare feiten, eventuele medeverdachten en mogelijke witwassen. Volgens het hof heeft de politie bij het zoeken in de telefoons uitsluitend gekeken naar zaken die verband hielden met dit onderzoek. Er is volgens het hof ‘geen onderzoek verricht naar ‘privé gevoelige’ informatie’. Wanneer dergelijke gegevens werden aangetroffen, heeft de verbalisant de betreffende app of het gesprek onmiddellijk afgesloten. De verbalisant gebruikte zoektermen die te maken hadden met de aard van het onderzoek.

Het Hof Arnhem-Leeuwarden oordeelde dat de algemene bevoegdheid van opsporingsambtenaren, neergelegd in art. 94 jo. art. 95 en 96 Sv, voldoende legitimatie bood voor dit onderzoek aan de smartphones van de verdachte en dat geen toestemming van een rechter-commissaris (RC) nodig was, “nu er geen min of meer compleet beeld is verkregen van zijn privéleven”. Dit is in het licht van wat hiervoor is vastgesteld en van wat door de verdediging in hoger beroep naar voren is gebracht, volgens de Hoge Raad onvoldoende gemotiveerd. 

Uit die vaststellingen volgt immers niet dat het onderzoek aan de smartphones beperkt is gebleven tot onderzoek dat slechts strekte tot het identificeren van de gebruiker, of tot bijvoorbeeld onderzoek dat een opsporingsambtenaar in het kader van zijn taakuitoefening deed waarbij hij de bij de verdachte aangetroffen smartphones heeft bekeken en daarbij slechts enkele beperkte waarnemingen heeft gedaan over het feitelijk gebruik daarvan op dat moment of direct daaraan voorafgaand, bijvoorbeeld door na te gaan welke contacten de gebruiker van een telefoon kort tevoren had gelegd. Ook blijkt daaruit niet dat zich hier “spoedeisend geval” voordeed, zoals als uitzondering in HR 8 maart 2025, ECLI:NL:HR:2025:409 was geformuleerd.

De Hoge Raad vernietigt de uitspraak van het hof, maar uitsluitend wat betreft de beslissingen over het in de zaak tenlastegelegde en de strafoplegging en wijst de zaak terug naar het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, zodat de zaak ten aanzien daarvan opnieuw wordt berecht en afgedaan.

Veroordeling in hoger beroep i.v.m. Genesis Market

Het Hof Den Haag heeft op 23 september 2025 in hoger beroep een arrest gewezen (ECLI:NL:GHDHA:2025:1996) met betrekking tot een verkoper van de ‘datamarkt’ Genesis Market.

De verdachte heeft gedurende meer dan twee jaar bots gekocht van Genesis Market, waardoor hij toegang kreeg tot inloggegevens van anderen, waaronder gebruikersnamen en wachtwoorden. Deze gegevens gebruikte hij om bij verschillende webshops op accounts van derden in te loggen en producten te bestellen onder hun naam en ten koste van hen. Dit handelen is bewezen verklaard als het verwerven en voorhanden hebben van niet-openbare gegevens, terwijl de verdachte redelijkerwijs had moeten vermoeden dat deze door misdrijf waren verkregen (art. 139g Sr), het ontvangen, zich verschaffen en voorhanden hebben van gegevens waarvan hij weet dat zij bestemd zijn tot het plegen van een in art. 231b Sr omschreven misdrijf (art. 234 Sr), misbruik van identificerende persoonskenmerken door met behulp daarvan op naam van 34 personen met voornoemde persoonsgegevens bestellingen bij webwinkels te doen (art. 231b Sr) en computervredebreuk door gebruik te maken van door misdrijf verkregen combinaties van gebruikersnamen en/of e-mailadressen en/of bijbehorende wachtwoorden, tot het gebruik waarvan verdachte niet gerechtigd was (art. 138ab Sr).

Het gerechtshof legt een hogere gevangenisstraf op dan de rechtbank. In eerste aanleg werd de verdachte veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf, waarvan acht maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren. Het Hof Den Haag legt een gevangenisstraf van drie jaar op. Deze verhoging is gemotiveerd door de lange periode waarin de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan de bewezen feiten, het aantal bots en slachtoffers, het leed en de onzekerheid die zijn handelen veroorzaakte bij slachtoffers die ontdekten dat hun (inlog-)gegevens in verkeerde handen waren gevallen. Daarnaast weegt mee de achteloosheid en geslepenheid waarmee de verdachte te werk ging, alsmede het feit dat hij al eerder voor relatief veel vermogensdelicten is veroordeeld. Tot slot merkt het hof op dat zij de inschatting van de reclassering met betrekking tot een laag recidiverisico – mede gezien het strafblad van de verdachte – niet deelt.

Veroordeling van darkweb vendor ‘Team Sonic’

De rechtbank Oost-Brabant heeft op 25 juli 2024 (ECLI:NL:RBOBR:2025:4704) een verdachte veroordeeld tot een gevangenisstraf van 9 jaar en 8 maanden. De verdachte was een online verkoper van harddrugs, voornamelijk amfetamine en MDMA. De organisatie verwerkte dagelijks bestellingen via verschillende darkmarkets, waarbij klanten betaalden met cryptovaluta zoals Bitcoin en Monero. De verdachte en – bij diens afwezigheid vanwege detentie – zijn echtgenote hadden een sturende rol in de organisatie.

Het opsporingsonderzoek startte op basis van artikel 126dd van het Wetboek van Strafvordering (Sv) verstrekte EncroChat- en SkyECC-berichten. Uit deze berichten bleek dat niet-geïdentificeerde verdachten zich gezamenlijk bezighielden met de export en verkoop van verdovende middelen, met name amfetamine en MDMA, via het darkweb door middel van postpakketten. Zij traden op als de ‘vendor’ (leverancier) ‘Team Sonic’ en verkochten vanaf maart 2020 grootschalig harddrugs uit lijst I van de Opiumwet aan klanten in het buitenland.

Het onderzoek, gebaseerd op de cryptoberichten en andere informatie zoals gegevens van darknets, richtte zich op de periode 2020 tot en met mei 2022 en betrof historische bevindingen (de ‘terugkijk-fase’). In deze fase werden negen pakketten onderschept in Oostenrijk, Finland, Hongarije, Denemarken en Duitsland die rechtstreeks te herleiden waren tot de cryptogesprekken. Alle pakketten bevatten amfetamine en xtc-pillen.

Ook na mei 2022, tijdens de ‘live-fase’, werd het team onderzocht. Deze fase bestond onder meer uit (stelselmatige) observaties, analyses van bakengegevens onder voertuigen van verdachten en analyse van mast- en telecomgegevens van hun telefoons. Uit deze bevindingen bleek dat de organisatie gebruik maakte van verschillende inpaklocaties. De verdovende middelen werden verborgen in normale postzendingen en via legale postbedrijven verzonden. De bestellingen werden verpakt in een deklading van honden- of kattenvoer. De pakketten werden steeds vanuit Limburg met de auto naar Duitsland gebracht en aldaar gepost bij Duitse postkantoren of (onbemande) pakketpunten, veelal van DHL, om vervolgens via de reguliere poststroom naar afnemers in heel Europa te worden verzonden.

Het bedrijf had verschillende ‘medewerkers’ die betrokken waren bij de verwerking en verzending van bestellingen. In totaal werden 8347 verkopen geregistreerd op veertien (geanonimiseerde) darkwebmarkten. De organisatie maakte gebruik van fictieve afzenders en specifieke verpakkingsmaterialen (zoals piepschuimvlokken en stickers) om hun activiteiten te camoufleren. Op 29 november 2022, de ‘actiedag’, werden een groot aantal verdachten aangehouden, woningen en inpak- en opslaglocaties doorzocht, en goederen in beslag genomen, waaronder bij de verdachte een jammer, een vuurwapen, vier schietpennen en munitie. Op een aangetroffen USB-stick werden bijvoorbeeld 133 afbeeldingen van verdovende middelen gevonden, waarbij bijna elke afbeelding het product met een poppetje van het karakter Sonic toonde.

Naar het oordeel van de rechtbank kan uit de bewijsmiddelen worden afgeleid dat sprake was van een crimineel samenwerkingsverband dat online drugshandel als oogmerk had. De verdachte is veroordeeld voor het medeplegen van de export, de verkoop, het bewerken en het verwerken van hoeveelheden amfetamine en MDMA, deelname aan een criminele drugsorganisatie, het medeplegen van het opzettelijk aanwezig hebben van hoeveelheden harddrugs op verschillende inpak- en opslaglocaties die aan de organisatie gelinkt zijn (de handelsvoorraad), en het opzettelijk voorhanden hebben van wapens en munitie.

Annotatie bij Contrafraternelle de la presse judiciaire e.a. t. Frankrijk 

jjoerlemans

Bron: afbeelding gecreëerd met WordPress AI en de (automatische) prompt: “Create a high-resolution, highly detailed image featuring a symbolic representation of judicial oversight within national intelligence services. Incorporate the French flag subtly in the background to emphasize the context of the legal case.”

Inleiding

Op het eerste gezicht lijkt de zaak Contrafraternelle de la presse judiciaire e.a. t. Frankrijk (ECLI:CE:ECHR:2024:1210DEC004952615) geen annotatie te verdienen. Het betreft namelijk grotendeels een niet-ontvankelijkheidsbeslissing van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).

Toch hebben Mireille Hagens en ik een annotatie bij deze zaak geschreven, die in open access beschikbaar is op EHRC-Updates.nl. In deze zaak gaat het EHRM namelijk uitgebreid in op het Franse toezichtstelsel op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, en in het bijzonder op de vraag of een effectief rechtsmiddel (de ‘remedy’) wordt geboden.

Toezicht en klachtbehandeling in Frankrijk

Frankrijk kent een bijzonder toezichtstelsel, omdat de toets vooraf bij de inzet van sommige bevoegdheden, het toezicht tijdens de gegevensverwerking, en het toezicht achteraf (door middel van inspecties) en de behandeling van klachten, allemaal plaatsvinden door dezelfde toezichthouder: de Commission nationale de contrôle des techniques de renseignement (zie ook de informatieve website cnctr.fr)). Daarnaast speelt de Franse hoogste bestuursrechter, de Conseil d’État, een belangrijke rol. Deze fungeert als specialistische rechter en beroepsinstantie na de behandeling van klachten bij de CNCTR. In mijn recente rapport (.pdf) heb ik het Franse toezichtstelsel uitgebreider beschreven.

Conclusie annotatie

In ons uitgebreide commentaar leggen wij uit waarom het EHRM het Franse toezichtstelsel niet in strijd acht met de artikelen 6 en 13 EVRM. Deze zaak bood ook aanleiding om te onderzoeken of het Nederlandse stelsel nog voldoet aan de EHRM-vereisten die in deze uitspraak zijn geformuleerd. Die vraag is actueel geworden naar aanleiding van de regeringsplannen om mogelijk de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) en de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) samen te voegen.

Kort gezegd menen wij dat het huidige Nederlandse toezichtstelsel voldoet aan de EHRM-vereisten. Wel is het mogelijk de Nederlandse klachtenprocedure eventueel te versterken door inspiratie te halen uit het Franse systeem met als kenmerk de stevige rol voor de (hoogste) bestuursrechter. Daarmee sluiten wij ook aan bij het recente advies van de Raad van State over klachtbehandeling in de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten

Het toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten staat in Nederland op een kruispunt. De komende herziening van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten biedt de kans om belangrijke keuzes te maken. De verwachting is dat de (nieuwe?) regering begin 2026 een wetsvoorstel voor een nieuwe Wiv aan de Tweede Kamer aanbiedt (zie de Stand van Zakenbrief van 17 juni 2025). Dit is daarom het moment om na te denken over de toekomst van het toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht september 2025

jjoerlemans

Bron: AI gegenereerde afbeelding met WordPress op basis van de automatische prompt: “Create a highly detailed, sharp-focus featured image for a blog post about cybercrime and fraud targeting elderly victims.”

Veroordeling voor oplichting van (hoog)bejaarde slachtoffers

Een 26-jarige man is op 13 augustus 2025 door de rechtbank Amsterdam veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2025:5926) voor oplichting van (hoog)bejaarde slachtoffers. De verdachte heeft, samen met anderen, wachtwoorden en inloggegevens ontfutselt door websites van de ING, ABN AMRO, PostNL en MijnOverheid na te maken. Vervolgens bezochten zij slachtoffers thuis om hun vertrouwen te winnen en ID-bewijzen te kopiëren. De gegevens werden via de nepwebsites verzameld en automatisch als Telegram-bericht toegezonden aan het Telegramaccount van de verdachte via een telegram-bot. Daarnaast was de verdachte “administrator” van een Telegramgroep, waar hij een bot activeerde die persoonsgegevens en bankinloggegevens van potentiële slachtoffers doorstuurde. De verdachte fungeerde als tussenpersoon met een aansturende rol in de groep: hij verstrekte middelen en liet anderen bulk-e-mails versturen met links naar phishingpagina’s. Hij gaf zijn handlangers instructies om een door hem beheerd phishingpanel te gebruiken of buitgemaakte slachtoffergegevens door te sturen naar zichzelf. Bovendien liet de verdachte de phishingpanels door anderen ontwikkelen en online zetten. De binnengekomen gegevens werden beoordeeld op correctheid, bank (ING) en leeftijd van de slachtoffers om te bepalen wie benaderd moest worden voor een telefoongesprek of huisbezoek. In de uitspraak staat uitgebreid omschreven hoe dit in zijn werk ging.

Modus operandi oplichting

Potentiële slachtoffers werden – zeer waarschijnlijk- als eerste benaderd via een valse e-mail uit naam van ‘Mijn Overheid’ Belastingsamenwerking Gemeenten en Waterschappen. Deze e-mail kenmerkte zich door een aantal unieke specifieke tekstfragmenten.

  • De hyperlinks in de e-mail verwezen naar een valse website of verkorte link die automatisch doorverwijst naar de phishingpagina.
  • Om de ING Bankieren app te activeren is een gebruikersnaam en wachtwoord nodig, deze worden niet uitgevraagd in deze phishingsites. Het was dan ook de vraag hoe de fraudeurs aan de gebruikersnaam en wachtwoord informatie waren gekomen bij de benadeelde ING slachtoffers.
  • Nadat slachtoffers gegevens hadden achtergelaten via de e-mail en/of andere phishingwebsites, werden ze fysiek benaderd door een fraudeur die zich voordeed als medewerker van PostNL of een andere pakketdienst. De fraudeur kwam aan de deur in verband met een zogenaamde aangetekende brief waarvoor identificatie noodzakelijk was. Het slachtoffer moest zich legitimeren, waarna de fraudeur een foto maakte van het legitimatiebewijs. In werkelijkheid gebruikte de fraudeur het legitimatiebewijs om een ING Bankieren app-activatie uit te voeren op zijn eigen toestel.
  • De fraudeur overhandigde vervolgens de ‘aangetekende’ brief, die in sommige gevallen waardeloze loterijbonnen bevatte.
  • Na vertrek had de fraudeur toegang tot het ING-account van het slachtoffer en dus ook tot diens producten bij ING.
  • In de meeste gevallen werd na een aantal dagen het adres gewijzigd naar een adres aan de [adres 8] of [adres 5] te Amsterdam, waarna een creditcard aangevraagd.
  • Na het versturen van de aangavraagde creditcard werd deze vermoedelijk gehengeld uit de brievenbus op het bezorgadres.
  • De fraudeur gebruikte vervolgens de creditcard voor geldopnames en fysieke aankopen.

Verdenking en bewijs uit inbeslaggenomen iPhone

De verdenking ontstond door restinformatie van een ander onderzoek, waaruit bleek dat de verdachte zich vermoedelijk bezighield met het oplichten en bestelen van oudere mensen en zogeheten ‘leadslijsten’ in bezit had. Naar aanleiding hiervan werd op 7 november 2023 het opsporingsonderzoek Percis gestart, gericht op witwasgedragingen van de verdachte. Uit onderzoek bleek dat hij tussen 1 januari 2017 en 12 november 2024 geldbedragen ontving op diverse bankrekeningen, zonder dat er inkomen uit werk of bedrijf bij de overheid was geregistreerd. Op 12 november 2024 vond een doorzoeking plaats in zijn woning in Amsterdam. Bij binnenkomst gooide de verdachte een telefoon naar buiten, die werd opgevangen door een verbalisant en in beslag genomen (een iPhone 13).

Na aanhouding bleek dat de iPhone 13 onder andere een grote hoeveelheid leadslijsten bevatte met persoonsgegevens van personen voornamelijk geboren voor 1950, evenals bestanden van phishingpanels. Het betrof 81 lijsten met in totaal meer dan een miljoen (1.178.119) unieke persoonsgegevens. De bestandsnamen waren bijvoorbeeld “abn kika l.xlsx”, “energie lesds.xlsx”, “ABN LIJST NEW GEFILTERD.xlsx”. Deze bestanden bevatten NAW-gegevens, geboortejaar, telefoonnummers, e-mailadressen en bankrekeningnummers van leden of klanten van bedrijven/banken.

Uit de iPhone 13 bleek ook dat de verdachte zich mogelijk schuldig had gemaakt aan ticketfraude (art. 326e Sr). Op de telefoon werden een Instagram-account en diverse Google-accounts met bijbehorende gmail-accounts gevonden, die gebruikt waren voor de verkoop van festivaltickets op social media kanalen. Na betaling door kopers werden deze tickets niet geleverd.

Veroordeling

De rechtbank acht de verdachte schuldig aan heling van gegevens (art. 139g Sr), het voorhanden hebben van phishing panels (art. 139d lid 2 Sr), computervredebreuk (art. 138ab Sr), medeplegen aan diefstal (art. 310 en 311 lid 1 sub 5 Sr) en oplichting (art. 326 Sr) en witwassen (art. 420bis Sr). De verdachte heeft in totaal € 277.758,16 ontvangen op zijn bank- en bitcoinrekeningen door stortingen en overboekingen, waarbij de herkomst van deze geldbedragen onbekend is.

De verdachte is veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 48 maanden, waarvan zes maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar.

Veroordeling voor delen van kennis terroristisch misdrijf via TikTok

De rechtbank Den Haag heeft op 21 juli 2025 een 19-jarige man veroordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2025:13029) voor het verwerven en delen van kennis voor het plegen van een terroristisch misdrijf.

Uit het opsporingsonderzoek bleek dat de verdachte online uitgebreide informatie heeft ingewonnen over onder meer het toebrengen van zwaar lichamelijk letsel, het maken van explosieven en het omzeilen van explosievendetectie. Ook was hij in het bezit van jihadistisch propagandamateriaal. Daarnaast besprak de verdachte met anderen de straf die andersgelovigen volgens zijn interpretatie van de islam verdienden en probeerde hij hen te overtuigen van de juistheid van deze interpretatie. Hij voerde via Telegram gesprekken over mogelijke doelwitten of locaties voor een aanslag, waarbij hij suggereerde dat hij bereid was anderen om het leven te brengen. Tot slot deelde hij op TikTok video’s die aanzetten tot gewelddadige jihadistische strijd.

Aan de hand van de context van deze uitlatingen constateert de rechtbank dat de verdachte een jihadistisch gedachtegoed aanhing, dat zijn gewelddadige uitlatingen gemeende frustraties en verwensingen bevatten en dat hij zich aan het oriënteren was of hij met gewelddadigheden zijn geloofsbelijdenis zou kunnen dienen. De rechtbank is van oordeel dat hieruit blijkt dat de verdachte geradicaliseerd was en verwerpelijke uitlatingen heeft gedaan, maar ziet onvoldoende aanwijzingen om te concluderen dat deze handelingen – ook niet in onderlinge samenhang bezien – aan te merken zijn als voorbereidingshandelingen voor het plegen van moorden of brandstichtingen met een terroristisch motief. De verdachte wordt daarvan vrijgesproken. Wel heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan het verwerven en delen van kennis bestemd tot het plegen van een terroristisch misdrijf en de verspreiding van video’s die opruien tot een terroristisch misdrijf.

De rechtbank is van oordeel dat de verdachte met het inwinnen van informatie en het voeren van gesprekken over jihadisme, zoals hiervoor is besproken, kennis heeft verworven en gedeeld die bestemd is tot het plegen van een terroristisch misdrijf van opruiing in de zin van artikel 132 Sr is in elk geval sprake als in het openbaar rechtstreeks wordt aangespoord tot strafbaar handelen waarbij het in dit geval moet gaan om opruiing tot een terroristisch misdrijf. Ook beïnvloeding op indirecte wijze kan opruiend zijn, namelijk als met bepaalde uitingen wordt beoogd de geesten rijp te maken voor strafbaar handelen. Het uiten van grote waardering voor de strijd van terreurgroepen en de bewondering voor diegenen die aan de zijde van die terreurgroepen meevechten, impliceert dat meedoen navolging verdient en kan daarom als opruiend worden aangemerkt. Ook het verheerlijken van een martelaarsdood in die strijd is een uiting van een zodanig intense bewondering dat die op zichzelf ook aanzet tot navolging.

De rechtbank concludeert dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan het openbaar tentoonstellen van afbeeldingen (in video’s) die opruien tot een terroristisch misdrijf. De verdachte betwistte niet de video’s op zijn publieke TikTok-account te hebben geplaatst. De vraag is vervolgens of deze uitlatingen aanzetten tot een terroristisch misdrijf. Uit politieonderzoek blijkt dat het overgrote deel van de video’s jihadisme verheerlijken en oproepen tot gewelddadige strijd tegen andersgelovigen. Gelet op de expliciet gewelddadige inhoud van de video’s en het (bovenstaande) jihadistische gedachtegoed van de verdachte, acht de rechtbank bewezen dat de video’s aanzetten tot het – indien nodig met geweld – verspreiden van (jihadistisch-) islamitisch gedachtegoed. De verdachte wist dat de video’s deze boodschap droegen en plaatste ze met die intentie. Het misdrijf waartoe wordt opgeroepen, kwalificeert als een terroristisch misdrijf omdat het geweld zou worden gepleegd met het oogmerk om (een deel van) de bevolking ernstige vrees aan te jagen of de fundamentele structuren van een land ernstig te ontwrichten.

De verdachte wordt veroordeeld voor een jaar gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk een proeftijd van twee jaar. De rechtbank overweegt daarbij dat aanslagen op openbare plekken de bedreigen de democratische rechtsstaat en de internationale gemeenschap bedreigen. Dergelijke acties wakkeren dan ook veel angst aan binnen de maatschappij en zijn onverenigbaar met de democratische en rechtsstatelijke principes waarop de Nederlandse samenleving is gefundeerd.

Veroordeling voor drugshandel met bewijs uit ANØM-operatie

Op 17 maart 2022 startte de Dienst Landelijke Recherche (cluster synthetische drugs) het strafrechtelijk onderzoek 26Swinton. Uit cryptodata van de communicatiedienst ANØM.one (bekend van onderzoek 26Eagles) kwamen personen naar voren die betrokken zouden zijn bij drie drugslabs: in Heerlen, Sint-Oedenrode en Dinteloord.

De advocaat van de verdachte vraagt om de ANØM-data uit te sluiten als bewijs. Volgens de verdediging is zowel het onderscheppen als het verwerken van deze data onrechtmatig. In het vonnis bespreekt de rechtbank eerst de verweren over de rechtmatigheid van het verkrijgen en verwerken van ANØM-data en ten slotte de verdenkingen per zaaksdossier. Zie het bericht ‘Meer duidelijkheid over de ANOM-operatie’ voor details over de operatie. Kenmerkend is aan de cryptcommunicatiedienst ANØM is dat deze telefoons met versleutelde communicatiedienst door Amerikaanse en opsporingsdiensten in omloop zijn gebracht, daarna zijn afgeluisterd en de onderschepte gegevens van 530 telefoons zijn gedeeld met Nederlandse opsporingsautoriteiten.

In de onderhavige zaak stelt de rechtbank dat de ANØM-toestellen ‘doelbewust en veelvuldig’ door de verdachten gebruikt om strafbare feiten mee te plegen en de opsporing daarvan door justitie te frustreren. De ANØM-accounts van de verdachten kunnen allemaal worden gekoppeld aan concrete, ernstige. Gelet op de wijze waarop de ANØM-cryptocommunicatiedienst door de verdachten is gebruikt, beschouwt de rechtbank ANØM in deze zaak als niets anders dan een ‘instrument om criminele activiteiten toe te dekken’. De rechtbank Oost-Brabant overweegt dat de richtlijn ter bescherming van persoonsgegevens ‘nooit zijn bedoeld om criminele activiteiten toe te dekken en de opsporing daarvan doelbewust te frustreren’. Daarom is de rechtbank van oordeel dat ‘voor zover in de marge van deze gesprekken al privacygevoelige gegevens zijn genoemd, deze gegevens geen privacybescherming verdienen’. In het verlengde hiervan oordeelt de rechtbank dat er geen door artikel 31 van de EOB-richtlijn te beschermen rechten van gebruikers van ANØM-toestellen in het geding zijn.

Vervolgens stelt de rechtbank vast dat op grond van de feiten en omstandigheden, in onderlinge samenhang bezien, de verdachten de beschikking hebben gehad over een of meerdere ANØM-accounts en daarmee berichten zijn verstuurd. De rechtbank merkt op dat de ontsleutelde berichten, die in (bijlagen bij) de processen-verbaal in het politiedossier zijn opgenomen, schriftelijke bescheiden zijn, meer in het bijzonder andere geschriften die voor het bewijs kunnen worden gebruikt in verband met de inhoud van andere bewijsmiddelen (artikel 344 lid 1 sub 5 Wetboek van Strafvordering). Daarnaast zijn er meerdere (reeds opgeruimde) drugslaboratoria aangetroffen. Via ANØM zijn afbeeldingen verstuurd die de inhoud van de chatberichten ondersteunen en die te herleiden zijn naar deze locaties. Ten slotte wordt de inhoud van de afzonderlijke chatgesprekken door de inhoud van andere chatgesprekken (tussen andere gebruikers) ondersteund. Vervolgens wordt voor elk van de locaties nagegaan welke strafbare feiten bewezen kunnen worden. Hieronder volgt een samenvatting van de locatie uit het eerste zaaksdossier (Heerlen).

De rechtbank stelt vast dat op het adres in Heerlen een locatie bestond voor de productie van amfetamine (JJO: “meth”)). Het lab is opgezet door [medeverdachte 7] en [medeverdachte 1], die hierin investeerden. Ook [verdachte] en [medeverdachte 2] hebben financieel bijgedragen en samen stuurden zij [medeverdachte 4] als kok naar het lab. Zij hielden zich op de hoogte van de voortgang en werkten nauw samen met [medeverdachte 7]. Daarnaast hebben [medeverdachte 13] en [medeverdachte 8] als koks in het lab gewerkt.

Uit communicatie via ANØM blijkt dat de verdachten bewust en intensief samenwerkten. Zij wisten van het bestaan en het doel van de locatie en leverden ieder een essentiële bijdrage aan de productie van BMK en amfetamine. Daarmee is sprake van medeplegen. Niet voor alle verdachten geldt dezelfde pleegperiode, maar de rechtbank ziet geen reden om deze in te korten, omdat de feiten binnen de ten laste gelegde periode hebben plaatsgevonden.

Op basis van de bewijsmiddelen acht de rechtbank wettig en overtuigend bewezen dat de verdachten zich schuldig hebben gemaakt aan het medeplegen van de productie en het vervoeren van 100 liter amfetamine, het medeplegen van voorbereidingshandelingen en het aanwezig hebben van die hoeveelheid. De productie, voorbereidingshandelingen en aanwezigheid worden gezien als één samenhangende daad. Daarnaast is bewezen dat voorbereidingen zijn getroffen voor een nieuwe batch.

Om te kunnen spreken van een criminele organisatie als bedoeld in artikel 11b van de Opiumwet is blijkens de jurisprudentie vereist dat sprake is van een gestructureerd samenwerkingsverband tussen twee of meer personen, met een zekere duurzaamheid en structuur en een bepaalde organisatiegraad. Het oogmerk van de criminele organisatie dient te zijn gericht op het plegen van misdrijven uit de Opiumwet. Gelet op de bewijsmiddelen uit alle zaaksdossiers en al hetgeen hiervoor is overwogen, is de rechtbank van oordeel dat wettig en overtuigend is bewezen dat de verdachten in de ten laste gelegde periode deel hebben uitgemaakt van een criminele organisatie die zich bezighield met het plegen van misdrijven als bedoeld in artikel 10, derde en vierde lid en 10a eerste lid van de Opiumwet. 

In de onderhavige zaak was de verdachte een leider van een criminele organisatie dat was gericht op het plegen van drugsmisdrijven. Hij is veroordeeld tot een gevangenisstraf van 9 jaar en een geldboete van 103.000 euro.

Digitaal bewijs en vuurwerkbommen

Op 25 juli 2025 heeft de rechtbank Den Haag een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2025:13570) voor het medeplegen tot het ontploffing brengen van vuurwerkbommen en voorbereidingshandelingen daartoe. De overwegingen over het digitaal bewijs zijn in dat kader interessant voor deze rubriek.

De verdachte heeft in opdracht van een ander meerdere vuurwerkbommen gemaakt, doorverkocht aan anderen en is schuldig aan het medeplegen van voorbereidingshandelingen voor het teweegbrengen van ontploffingen bij een woning. De rechtbank stelt vast dat de verdachte een betekenisvolle rol heeft gehad door minderjarigen via Snapchat aan te sturen om de explosieven te plaatsen en hen naar de plaats delict te rijden. Uit de instructies die de verdachte aan de minderjarigen gaf, is op te maken dat het de bedoeling was om de explosieven tot ontploffing te brengen.

Uit de bewijsmiddelen bleek dat het Snapchataccount van de verdachte is aangemaakt op een IP-adres dat te koppelen is aan de woning van de verdachte. Daarnaast is het telefoonnummer dat gebruikt was voor de verificatie van de Snapchataccount op twee gecontroleerde momenten meegereisd met de verdachte. Verder heeft de rechtbank geen enkele aanwijzing om te veronderstellen dat iemand anders de gebruiker van de account was. De verklaring van de verdachte komt er feitelijk op neer dat hij zijn telefoon heeft uitgeleend aan een anders wiens telefoon leeg was en dat die ander vervolgens op de telefoon van de verdachte de Snapchataccount heeft aangemaakt en gebruikt. Alleen al op zichzelf bezien is deze verklaring onaannemelijk.

Landeck-verweer

De verdediging voert aan dat het onderzoek naar de telefoons van de verdachte zonder voorafgaande rechterlijke toetsing heeft plaatsgevonden. Er wordt in het dossier veelvuldig gerefereerd aan foto’s en filmpjes die zijn aangetroffen in die telefoons. In de visie van de verdediging kan niet worden volstaan met de constatering dat sprake is van een vormverzuim, maar dient de informatie uit die telefoons te worden uitgesloten van het bewijs, dan wel dient het vormverzuim in strafverminderende zin te worden meegewogen in de strafmaat.

De rechtbank stelt vast dat tijdens het voorbereidend onderzoek met voorafgaande toestemming van de officier van justitie onderzoek is gedaan aan de telefoons van de verdachte. Dit is niet in lijn met het arrest van het Hof van Justitie van 4 oktober 2024 in de zaak CG tegen Bezirkshauptmannschaft Landeck (C-548/21, ECLI:EU:C:2024:830) (JJO: zie ook mijn annotatie over het Hoge Raad arrest n.a.v. de Landeck-uitspraak). Er ontbreekt immers een voorafgaande toestemming van een rechter-commissaris. Daarom is sprake van een onherstelbaar vormverzuim in het voorbereidend onderzoek. De verdediging heeft echter niet duidelijk en gemotiveerd aangegeven aan de hand van welke factoren tot de in artikel 359a Sv omschreven rechtsgevolgen moet worden gekomen. Alleen daarom al faalt het verweer, volgens de rechtbank. Ook is volgens de rechtbank niet duidelijk geworden welk nadeel de verdachte precies heeft ondervonden. Verder overweegt de rechtbank dat het in deze zaak gaat om meerdere verdenkingen van ernstige strafbare feiten, waarbij telefoons een belangrijke rol hebben gespeeld. Indien in deze zaak wel vooraf toestemming aan de rechter-commissaris was gevraagd voor onderzoek aan die telefoons, dan zou de rechter-commissaris die toestemming zonder nadere beperkingen hebben gegeven. Al met al volstaat de rechtbank met de constatering dat in het voorbereidend onderzoek sprake is geweest van een vormverzuim.

Reisbewegingen

Uit de telefoongegevens van medeverdachte 1 en de verdachte blijkt dat hun telefoons op dezelfde momenten op 27 februari 2024 reisbewegingen naar Rotterdam en vervolgens naar Den Haag maakten. Uit de telefoongegevens van medeverdachte 1 is verder gebleken dat medeverdachte 1 en de verdachte tijdens het incident op de plaats delict hebben gebeld via Snapchat. Gelet op het voorgaande is de rechtbank van oordeel dat de verdachte een coördinerende rol heeft gehad bij de poging tot het teweegbrengen van een ontploffing, door niet alleen de vuurwerkbom te maken, maar ook door medeverdachte 1 en medeverdachte 2 naar de plaats delict te vervoeren en aan hen instructies te geven door hen op Snapchat voor te bereiden op wat er van hen verwacht werd en hen in de auto toe te spreken over wat zij moesten doen. Vervolgens moesten medeverdachte 1 en medeverdachte 2 voortdurend contact houden met de verdachte tijdens het plegen van het delict. Uit een inbeslaggenomen telefoon (iPhone 6) uit de auto van een verdachte bleek dat de telefoon door de verdachte was gekocht en gebruikt, en dat daarop schermafbeeldingen stonden van de route naar het adres van het delict.

Veroordeling

De rechtbank overweegt met betrekking tot de strafmaat dat het plegen van aanslagen met explosieven is in zijn algemeenheid een groot en toenemend maatschappelijk probleem dat leidt tot gevoelens van angst en grote onveiligheid in de samenleving en in het bijzonder voor de bewoners van de woning waarvoor een explosief wordt neergelegd. Dat de pogingen een grote impact hebben gemaakt op de bewoners, is ter terechtzitting in een slachtofferverklaring en het uitgeoefende spreekrecht indringend uiteengezet.

De verdachte is veroordeeld tot acht jaar gevangenisstraf en tot verschillende schadevergoedingen.

Enkele hoofdstukken Basisboek Cybercriminaliteit (tweede editie) in open access

jjoerlemans

Enkele hoofdstukken uit de tweede editie van het Basisboek Cybercriminaliteit stel ik, na afloop van de embargoperiode van één jaar, nu in open access beschikbaar. Het gaat om de hoofdstukken ‘Verschijningsvormen van cybercriminaliteit in enge zin’ (.pdf), Verschijningsvormen van gedigitaliseerde criminaliteit (.pdf) en ‘Cybercriminaliteit en opsporing’ (.pdf).

In de tweede druk hebben we gekozen voor twee afzonderlijke hoofdstukken over cybercriminaliteit: één voor elke categorie. Onderaan deze pagina staat de inhoudsopgave van de hoofdstukken, voor een indruk krijgt van de behandelde onderwerpen.

Het studieboek wordt veel gebruikt in criminologie- en strafrechtopleidingen aan verschillende Nederlandse universiteiten en hogescholen. Heeft u vragen of opmerkingen over het boek, of wilt u wijzen op een onvolkomenheid? Dan hoor ik dat graag per e-mail (zie mijn medewerkerspagina).

De overige hoofdstukken in het boek behandelen onder andere criminologische theorieën en cybercriminaliteit, daders en slachtoffers van cybercriminaliteit, en interventiestrategieën. Deze hoofdstukken zijn niet open access beschikbaar, maar het volledige boek is onder andere verkrijgbaar via Boom.nl.

Inhoudsopgaven hoofdstukken

Hoofdstuk 3 – Verschijningsvormen van cybercriminaliteit in enge zin

Jan-Jaap Oerlemans, Wytske van der Wagen & Marleen Weulen Kranenbarg

3.1 Inleiding

3.2 Strafbaarstelling van cybercriminaliteit in enge zin

3.3 Hacken (computervredebreuk)

3.3.1 Strafbaarstelling

3.3.2 Ethisch hacken

3.4 Malware

3.4.1 Info-stealers

3.4.2 Ransomware

3.4.3 Banking malware

3.4.4 Strafbaarstelling

3.5 Botnet

3.5.1 Strafbaarstelling

3.6 Ddos-aanval

3.6.1 Strafbaarstelling

3.7 De rol van social engineering bij cybercriminaliteit

3.8 Toekomstige ontwikkelingen

3.8.1 Meer invloed van statelijke actoren

3.8.2 Het Internet der Dingen

3.9 Tot besluit

3.10 Discussievragen

3.11 Kernbegrippen

Citeerwijze:

Hoofdstuk 4 – Verschijningsvormen van gedigitaliseerde criminaliteit

Jan-Jaap Oerlemans, Anne de Hingh & Wytske van der Wagen

4.1 Inleiding

4.2 De verschillende lagen van het internet: het clear, deep en dark web

4.3 Online handelsplaatsen

4.3.1 Handelsplaatsen op het clear web

4.3.2 Handelsplaatsen op het dark web

4.3.3 Handelsplaatsen op communicatie-apps

4.3.4 Strafbaarstelling

4.4 Witwassen met virtuele valuta

4.4.1 Regulering

4.4.2 Strafbaarstelling

4.5 Internetoplichting

4.5.1 Strafbaarstelling

4.6 Online zedendelicten

4.6.1 Beeldmateriaal van seksueel misbruik van minderjarigen

4.6.2 Sexting

4.6.3 Misbruik van seksueel beeldmateriaal

4.6.4 Sextortion

4.6.5 Online grooming en sexchatten

4.7 Online uitingsdelicten

4.7.1 Uitingsdelicten en de vrijheid van meningsuiting

4.7.2 Strafbaarstelling van uitingen

4.7.3 Het verwijderen van strafbaar materiaal

4.8 Toekomstige ontwikkelingen

4.8.1 AI en gedigitaliseerde criminaliteit

4.8.2 Criminaliteit in virtual reality- en mixed reality werelden

4.9 Tot besluit

4.10 Discussievragen

4.11 Kernbegrippen

Citeerwijze:

Hoofdstuk 9 – Cybercriminaliteit en opsporing

Jan-Jaap Oerlemans & Mojdeh Kobari

9.1 Inleiding 287

9.2 Het opsporingsonderzoek en de normering van opsporingsmethoden

9.2.1 De organisatie van opsporing naar cybercriminaliteit in Nederland

9.2.2 De politie

9.2.3 Openbaar Ministerie

9.2.4 Rechterlijke macht

9.2.5 Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel en de IRT-affaire

9.2.6 Stelsel van normering van bijzondere opsporingsbevoegdheden

9.3  Het IP-adres als digitaal spoor

9.3.1 Het opsporingsproces bij een IP-adres als spoor

9.3.2 Het vorderen van gegevens

9.3.3 Digitaal bewijs en onderzoek op gegevensdragers

9.3.4 Regels voor de inbeslagname en onderzoek op gegevensdragers

9.3.5 De netwerkzoeking

9.4 Opsporingsmethoden en de uitdaging van anonimiteit

9.4.1 Anonimiseringstechnieken

9.4.2 Publiek toegankelijke bronnen

9.4.3 Undercoverbevoegdheden

9.5 Opsporingsmethoden en de uitdaging van versleuteling

9.5.1 Versleuteling in opslag

9.5.2 Versleuteling in transport

9.5.3 De hackbevoegdheid

9.6 Jurisdictie en grensoverschrijdende digitale opsporing

9.6.1 Wetgevende jurisdictie

9.6.2 Handhavingsjurisdictie en rechtshulp

9.6.3 Unilaterale digitale opsporing

9.7 Verstoring en de brede bestrijding van cybercriminaliteit

9.8 Tot besluit

9.9 Discussievragen

9.10 Kernbegrippen

Citeerwijze:

  • J.J. Oerlemans & M. Kobari, ‘Cybercriminaliteit en opsporing’, p. 287-343 in: W. van der Wagen, J.J. Oerlemans & M. Weulen Kranenbarg (red.), Basisboek cybercriminaliteit, Den Haag: Boom 2024.

Three Chapters ‘Essentials in Cybercrime’ available in open access

jjoerlemans

The chapters ‘Types of cyber-dependent crime and their criminalisation’ (.pdf), Types of cyber-enabled crime and their criminalisation (.pdf), and ‘Cybercrime investigations’ (.pdf)) are now available in open access.

In this second edition, we chose to address cyber-dependent and cyber-enabled crime in separate chapters, allowing for more detailed discussion of both categories. A new section has been added on online expression offenses, with a particular focus on European legislation—an important topic that was missing from the previous edition. Additionally, recent developments such as generative AI and Large Language Models are given significant attention.

Other chapters are not available in open access, but cover a range of topics including cybercrime offenders, victims, criminal networks, criminological theories, and intervention strategies. The full book is available for purchase via Boom.nl.

Table of contents:

Chapter 3 – Types of cyber-dependent crime and their criminalisation

Jan-Jaap Oerlemans, Wytske van der Wagen & Marleen Weulen Kranenbarg

3.1 Introduction

3.2 Cyber-dependent crime and its criminalisation

3.3 Computer hacking

3.3.1 Criminalisation

3.3.2 Ethical hacking

3.4 Malware

3.4.1 Info-stealers

3.4.2 Ransomware

3.4.3 Banking malware

3.4.4 Criminalisation

3.5 Botnet

3.5.1 Criminalisation

3.6 Ddos attack

3.6.1 Criminalisation

3.7 The role of social engineering in cybercrime

3.7.1 Six principles of persuasion

3.8 Future developments

3.8.1 Greater influence of state actors

3.8.2 The Internet of Things

3.9 To conclude

3.10 Discussion questions

3.11 Key concepts

Please cite as:

  • Oerlemans J.., Wagen W. van der & Weulen Kranenbarg M. (2024), Types of cyber-dependent crime and their criminalisation. In: Wagen W. van der, Oerlemans J. & Weulen Kranenbarg M. (Eds.), Essentials in cybercrime: a criminological overview for education and practice. The Hague: Eleven. 63-95.

Chapter 4 – Types of cyber-enabled crime and their criminalisation

Jan-Jaap Oerlemans, Anne de HIngh & Wytske van der Wagen

4.1 Introduction

4.2 The clear, the deep and the dark web

4.3 Online criminal marketplaces

4.3.1 Criminal marketplaces on the clear web

4.3.2 Darknet markets

4.3.3 Marketplaces on communication apps

4.3.4 Criminalisation

4.4 Money laundering with virtual currency

4.4.1 Regulation

4.4.2 Criminalisation

4.5 Online fraud

4.5.1 Criminalisation

4.6 Online sexual offences

4.6.1 Images of sexual abuse of minors

4.6.2 Sexting

4.6.3 Abuse of sexual imagery (‘revenge porn’)

4.6.4 Sextortion

4.6.5 Online grooming and sex chatting

4.7 Online expression offences

4.7.1 Freedom of expression vs. criminalisation

4.7.2 Criminalisation of online expressions

4.7.3 Removing illegal content

4.8 Future developments

4.8.1 AI and cyber-enabled crime

4.8.2 Crime in virtual reality and mixed reality worlds

4.9 To conclude

4.10 Discussion questions

4.11 Key concepts

Please cite as:

  • Oerlemans J., Hingh A.E. de & Wagen W. van der (2024), Types of cyber-enabled crime and their criminalisation. In: Wagen W. van der, Oerlemans J. & Weulen Kranenbarg M. (Eds.), Essentials in cybercrime: a criminological overview for education and practice. The Hague: Eleven. 97-144.

Chapter 9 – Cybercrime investigations

Jan-Jaap Oerlemans & Maša Galič

9.1 Introduction

9.2 Digital investigations and criminal procedure law

9.2.1 Regulating investigative methods

9.2.2 Jurisdiction and cybercrime

9.2.3 Mutual legal assistance

9.3 IP addresses as digital leads

9.3.1 Data production and preservation orders

9.3.2 Seizing and analysing data on computers

9.3.3 Network computer searches

9.4 The challenge of anonymity

9.4.1 Anonymisation techniques

9.4.2 Open-source investigations

9.4.3 Online undercover operations

9.5 The challenge of encryption

9.5.1 Encryption in storage

9.5.2 Encryption in transit

9.5.3 Hacking as an investigative method

9.6 Disrupting cybercrime

9.7 To conclude

9.8 Discussion questions

9.9 Key concepts

10 Interventions for cyber offenders

Please cite as: Oerlemans J. & Galiç M. (2024), Cybercrime investigations. In: Wagen W. van der, Oerlemans J. & Weulen Kranenbarg M. (Eds.), Essentials in cybercrime: a criminological overview for education and practice. The Hague: Eleven. 257-315.

Annotatie bij het arrest van de Hoge Raad over gegevensdragers

jjoerlemans

Bron: WordPress. Automatisch gegenereerd met prompt: “Create a featured image for a blog post discussing the recent High Court ruling on data carriers, focusing on the theme of legal analysis and technology.”

De Hoge Raad stelt naar aanleiding van de zaak Landeck (HvJ EU 4 oktober 2024, C-548/21, ECLI:EU:C:2024:830 (CG t. Bezirkshauptmannschaft Landeck)) zijn eigen rechtspraak bij over het onderzoek op gegevensdragers. In mijn annotatie (.pdf) (gepubliceerd in Computerrecht 2025/90) bespreek ik achtereenvolgens de aanleiding van het arrest HR 18 maart 2025, ECLI:NL:HR:2025:409, schets ik de ontwikkeling ten aanzien van de Smartphone-arresten van de Hoge Raad, en analyseer ik de belangrijkste overwegingen uit het arrest. Hieronder volgt een verkorte versie van de annotatie.  

Ontwikkeling Smartphone-arresten

Het onderhavige arrest van de Hoge Raad betreft de cassatie op een arrest van het Hof Den Haag, waarin de raadsheren stelden dat als het voorzienbaar is dat als op voorhand is te voorzien dat een min of meer compleet beeld kan worden verkregen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de gebruiker van die gegevensdrager, de rechter-commissaris moet overwegen beperkingen aan dat onderzoek te verbinden. Het ging daarmee verder dan de Hoge Raad in eerdere jurisprudentie over het onderzoek aan gegevensdragers had geoordeeld. In een ander arrest overwoog het Hof Den Haag iets heel anders (ECLI:NL:GHDHA:2023:324), namelijk dat uit het (eerste Smartphone)-arrest van de Hoge Raad van 4 april 2017 (ECLI:NL:HR:2017:584) zou volgen dat de doorzoekings- en inbeslagnemingsbevoegdheden van de rechter-commissaris mede de bevoegdheid inhouden om de gegevens op de gegevensdrager ongeclausuleerd te onderzoeken. 

De Hoge Raad verwijst naar eerdere jurisprudentie en merkt op dat voor de waarheidsvinding onderzoek mag worden gedaan aan in beslag genomen voorwerpen – waaronder in computers opgeslagen gegevens – teneinde gegevens voor het strafrechtelijk onderzoek ter beschikking te krijgen. In de bekende ‘Smartphone-arresten’, stelde de Hoge Raad eerder dat voor stelselmatig onderzoek aan ‘elektronische gegevensdragers’ en ‘geautomatiseerde werken’ (hierna: gegevensdragers) een bevel van een officier van justitie of machtiging van een rechter-commissaris noodzakelijk is. Stelselmatigheid betekende in deze context dat ‘een min of meer compleet beeld is verkregen van bepaalde aspecten van het persoonlijk leven van de gebruiker van de gegevensdrager of het geautomatiseerde werk’ wordt verkregen.  

Bijstelling Smartphone-jurisprudentie

De Hoge Raad doet een krachtige bijstelling van de geformuleerde norm uit de voorgaande Smartphone-arresten. Het ‘stelselmatigheidscriterium’ wordt namelijk losgelaten. In plaats daarvan noemt het bepaalde typen gegevens op een gegevensdrager, waarbij toegang tot die gegevens kunnen leiden tot een ernstige of bijzonder ernstige inbreuk op het recht op privacy en de bescherming van persoonsgegevens van de betrokkene. Daar is sprake van als op voorhand is te voorzien dat door het onderzoek aan de smartphone (of andere elektronische gegevensdrager of geautomatiseerd werk) inzicht wordt verkregen in verkeers- en locatiegegevens, of in andersoortige gegevens (zoals foto’s, de browsergeschiedenis, de inhoud van via die smartphone uitgewisselde communicatie, en gevoelige gegevens). Het sluit daarbij aan op de typen gegevens die ook door het HvJ EU in de Landeck-uitspraak worden genoemd. Als de politie en justitie in zo’n geval onderzoek willen verrichten aan inbeslaggenomen elektronische gegevensdragers en geautomatiseerde werken, dan is voor dat onderzoek – behalve in spoedeisende gevallen – een voorafgaande toetsing door de rechter-commissaris vereist. Daarbij neemt de Hoge Raad in aanmerking dat het openbaar ministerie niet kan worden aangemerkt als een onafhankelijk bestuursorgaan. De verdachte zal in het algemeen van deze gronden op de hoogte komen als de stukken die op het onderzoek betrekking hebben, bij de processtukken worden gevoegd.

Daarbij gelden de volgende procedureregels. De officier van justitie kan een vordering sturen tot het verkrijgen van een machtiging van de rechter-commissaris voor het verrichten van het onderzoek aan de betreffende gegevensdrager. In geval van dringende noodzaak kan de machtiging van de rechter-commissaris mondeling worden gegeven. In dat geval stelt de rechter-commissaris de machtiging binnen drie dagen op schrift. Als de officier van justitie een machtiging van de rechter-commissaris vordert, moet in deze vordering voldoende concreet worden omschreven welk onderzoek aan de gegevensdrager zal worden verricht en hoe dit onderzoek zal worden uitgevoerd. Bij het verlenen van een machtiging voor het gevorderde onderzoek kan de rechter-commissaris zo nodig nadere eisen stellen aan het te verrichten onderzoek.

De Hoge Raad stelt dat onderzoek aan gegevensdragers ook een beperkte inmenging in de grondrechten van de gebruiker kan meebrengen, afhankelijk van de keuzes en de inrichting van de aard van het te verrichten onderzoek. De bevoegdheden van opsporingsambtenaren zoals neergelegd in artikel 94 in samenhang met artikel 95 en 96 Sv en in artikel 141 en 148 lid 1 Sv bieden een toereikende grondslag voor een onderzoek aan voorwerpen – waaronder ook elektronische gegevensdragers en geautomatiseerde werken – als de met dat onderzoek samenhangende inbreuk op de persoonlijke levenssfeer als beperkt kan worden beschouwd. De wet vereist in zo’n geval geen voorafgaande rechterlijke toetsing of tussenkomst van de officier van justitie. De Hoge Raad noemt daarbij twee situaties waarbij daar sprake van kan zijn: 1. onderzoek dat slechts strekt tot het identificeren van de gebruiker; en 2. Het bekijken van een aangetroffen gegevensdrager bij een verdachte, waarbij ‘enkele beperkte waarnemingen’ worden gedaan over ‘het feitelijk gebruik daarvan op dat moment of direct daaraan voorafgaand’. Als nadere toelichting wordt dan genoemd dat het kan gaan om welke contacten de gebruiker van een telefoon kort tevoren heeft gelegd.

De Hoge Raad bevestigd ook dat de rechter-commissaris gehouden is een instructie te geven welk onderzoek moet plaatsvinden en hoe dit onderzoek moet worden uitgevoerd. De rechter-commissaris kan beperkingen aanbrengen bij het te verrichten onderzoek. Het Hof Den Haag gaf meer concrete suggesties mee. Beperkingen kunnen worden aangebracht ten aanzien van het aantal te onderzoeken gegevensdragers, van de te onderzoeken gegevens (zoals afbeeldingen, communicatie, internetgedrag, et cetera), of van de periode waarbinnen de te onderzoeken gegevens zijn gegenereerd of op de betreffende elektronische gegevensdrager zijn terechtgekomen. Ook kan volgens het hof worden gekozen voor fasering van toegestane onderzoekshandelingen, waarbij de rechter-commissaris tussentijds beslist tot uitbreiding of (verdere) beperking van het toegestane onderzoek. De Hoge Raad noemt verder dat door het onderzoek geautomatiseerd uit te voeren met behulp van een technisch hulpmiddel (forensische software) en door schriftelijke vastlegging van de uitkomsten van dat onderzoek, de inrichting en omvang van het onderzoek duidelijk kan worden. Dit kan bijdragen aan het waarborgen dat geen grotere inbreuk wordt gemaakt op de persoonlijke levenssfeer van de gebruiker dan noodzakelijk is.

Nabeschouwing

De Hoge Raad meent zelf dat het Landeck-arrest met zich meebrengt dat het onderzoek aan gegevensdragers op een “enigszins andere manier moet worden genormeerd”. Dat is nogal eufemistisch, omdat de praktijk helemaal anders moet. Veel vaker dan voorheen moet nu een machtiging van een rechter-commissaris worden verkregen bij onderzoek op gegevensdragers, omdat het al snel voorzienbaar is dat een ernstige inbreuk op het privéleven van een persoon kan plaatsvinden. In het recente verleden werd in de lagere rechtspraak bijvoorbeeld nog het kennisnemen van ‘enkele foto’s’ of ‘enige Whatsapp-berichten’ gezien als een ‘beperkte privacy-inbreuk’ (Zie bijvoorbeeld HR 10 juli 2018, ECLI:NL:HR:2018:1121 (foto’s in een fotogalerij op een smartphone), Hof Arnhem-Leeuwarden 14 juli 2017, ECLI:NL:GHARL:2017:6069 (afbeeldingen op een SD-kaart), Hof Arnhem-Leeuwarden 3 november 2023, ECLI:NL:GHARL:2023:9312 (sms en Whatsapp verkeer), en Rb. Rotterdam 17 april 2024, ECLI:NL:RBROT:2024:3887 (openstaand Whatsapp-gesprek)). Vanwege de nieuwe categorieën van de inhoud van communicatie en foto’s, worden deze handelingen nu gezien als een ernstige privacy-inbreuk, waarvoor voortaan toestemming van de rechter-commissaris noodzakelijk is. Bovendien is het onderzoek aan gegevens niet standaard ongeclausuleerd; nu moet worden uitgelegd op welke wijze het onderzoek moet worden uitgevoerd.

De Hoge Raad maakt, in navolging van de conclusie van Advocaat Generaal Harteveld, een wat vreemde vergelijking met de dataretentie-zaak La Quadrature du Net II (zie ook HvJ EU 30 april 2024, C-470/21, ECLI:EU:C:2024:370 (La Quadrature du Net e.a. II), EHRC-Updates.nl, m.nt. J.J. Oerlemans & M. Hagens). Uit deze dataretentie-uitspraak zou namelijk zijn af te leiden dat onderzoek aan gegevensdragers ook een beperkte inmenging in de grondrechten van de gebruiker kan meebrengen, afhankelijk van de keuzes en de inrichting van de aard van het te verrichten onderzoek. Het opvragen van gebruikersgegevens bij een elektronische communicatiedienst laat zich echter lastig vergelijken met onderzoek aan smartphones. In Landeck wordt niet gerept over een beperkte privacy-inbreuk, maar overweegt het HvJ EU wel dat de ernst van de inmenging met het recht op privacy en het recht op bescherming van persoonsgegevens (onder andere) afhangt van ‘de aard en de gevoeligheid van de gegevens’ waartoe de bevoegde politiediensten zich toegang kunnen verschaffen. In het geschetste scenario van een beperkte privacy-inmenging door de Hoge Raad, is het lastig na te gaan of de opsporingsambtenaar zich ook aan het beperkte onderzoek houdt.

De Hoge Raad acht het noodzakelijk dat in de aanvraag van de officier van justitie of de machtiging van de rechter-commissaris voor onderzoek aan de gegevensdrager beschreven staat welk onderzoek moet plaatsvinden, en hoe dit onderzoek moet worden uitgevoerd. Dat neemt niet weg dat er in de praktijk nog steeds sprake kan zijn van een tamelijk breed onderzoek op apparaten, zeker als niet vooraf duidelijk is welke informatie zal worden aangetroffen, terwijl deze gegevens mogelijk wel relevant kunnen zijn voor het opsporingsonderzoek. De suggestie van het Hof Den Haag van gefaseerde onderzoekshandelingen – evenals beperkingen in het aantal te onderzoeken gegevensdragers, de te onderzoeken gegevens, of de periode waarbinnen de te onderzoeken gegevens zijn gegenereerd – zou de evenredigheid van een dergelijk onderzoek kunnen waarborgen.

In de literatuur is vooral de vraag opgeworpen of het arrest ertoe leidt dat bij het maken van een kopie (een ‘image’) van een gegevensdrager, zoals een smartphone, een machtiging van een rechter-commissaris is vereist. Ik sluit mij aan bij Taylor Parkins-Ozephius & Van Toor dat het maken van een image doorgaans een onderzoekshandeling is waarvoor een machtiging van een rechter-commissaris is vereist, omdat op voorhand redelijk is te voorzien dat een ernstige privacy-inbreuk zal plaatsvinden vanwege de verkeers- en locatiegegevens en gevoelige gegevens die zich op deze apparaten bevinden. In het bevel of in de machtiging moet vervolgens worden gemotiveerd op welke wijze het onderzoek zal plaatsvinden en waarom dat proportioneel is.

Aanpassen van wetgeving

Op 1 april 2025 heeft de Tweede Kamer ingestemd met boek 2 van het nieuwe Wetboek van Strafvordering over het opsporingsonderzoek. Artikel 2.7.38 van dit nieuwe Wetboek van Strafvordering bevat echter nog de driedeling n.a.v. de oude Smartphone-arresten. Deze driedeling is nu door de Hoge Raad vervangen door de tweedeling (de beperkte en ernstige privacy-inbreuk), met veel meer concrete categorieën van persoonsgegevens i.p.v. het criterium van ‘stelselmatigheid’ om te bepalen dat sprake is van een ernstige privacy-inbreuk. Naar aanleiding van het onderhavige arrest zal dit artikel daarom moeten worden aangepast.

Daarnaast is het belangrijk na te gaan welke consequenties het arrest moet hebben voor andere bevoegdheden (en de voorgestelde regelingen in het nieuwe Wetboek van Strafvordering) met betrekking tot het onderzoek op gegevensdragers. In het bijzonder denk ik aan de bevoegdheid tot het doorzoeken van een plaats ter vastlegging van gegevens op deze plaats die op een gegevensdrager zijn opgeslagen of vastgelegd (art. 125i Sv) en aan de netwerkzoeking in art. 125j Sv. Het ligt voor de hand hierbij hetzelfde criterium aan te leggen voor het bepalen van een ernstige privacy-inbreuk en dezelfde procedurele waarborg aan te leggen van voorafgaande toestemming van een onafhankelijke autoriteit. Zoals ik eerder in mijn annotatie met Anna Berlee bij HR 5 april 2022, ECLI:NL:HR:2022:475, Computerrecht 2022/186 heb aangegeven zou de wetgever daarbij ook een nieuwe autoriteit kunnen overwegen, in plaats van deze voorafgaande machtiging bij de rechter-commissaris te beleggen. In de tussentijd moet de praktijk geïnstrueerd worden over deze nieuwe normering voor onderzoek aan gegevensdragers. Vermoedelijk levert het een stevige verzwaring van het takenpakket van de rechter-commissaris, gezien het feit dat smartphones en andere gegevensdragers een dankbare bron aan bewijs in strafzaken lijken te zijn.

Publicatie rapport ‘Toezicht op buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten’

jjoerlemans

Van januari 2025 tot en met juli 2025 heb ik gewerkt aan een rapport over ‘Toezicht op buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten’ (.pdf). In opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Defensie bracht ik het toetsings- en toezichtstelsel op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in kaart van Denemarken, Zweden, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Mijn buitenpromovenda Naomi Stal werkte met name aan het hoofdstuk over het Verenigd Koninkrijk.

De aanleiding voor dit onderzoek is dat deze informatie mogelijk gebruikt kan worden bij de aangekondigde wijziging van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (meest recent nog genoemd in deze Kamerbrief van 17 juni 2025). In deze blog benoem ik de belangrijkste onderzoeksresultaten en licht ik toe welke bevindingen tot meer discussie (zouden moeten) leiden.

Luister eventueel ook naar de onderstaande (automatisch gegenereerde) podcasts of bekijk het rapport:

Podcast (in English, 22-minute version, with more attention to the ECtHR case law)

Podcast (in English, short 6-minute version, focusing on the main research results)

Onderzoeksresultaten

Kort gezegd heb ik eerst een normatief kader opgesteld om de toetsingsmechanismen en het toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in de genoemde landen in kaart te brengen. Daarbij bouwde ik voort op eerder werk van mijzelf en anderen over de vereisten voor toezicht op de inzet van bulkinterceptie. Dit kader werkt goed voor de onderzochte landen, omdat in elk van deze landen bulkinterceptie wordt uitgevoerd door nationale SIGINT-organisaties en elk land het EVRM heeft geratificeerd. Behalve Denemarken heeft ook elk land het gemoderniseerde gegevensbeschermingsverdrag Conventie 108+ ondertekend, dat óók van toepassing is op het inlichtingen- en defensiedomein.

Het toezichtmodel (zie Figuur 1 hieronder) gebruik ik vervolgens om het toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in Denemarken, Zweden, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk te beschrijven.

Figuur 1: Het stelsel van toezicht ten aanzien van bulkinterceptie

(bron: J.J. Oerlemans, ‘Toezicht op buitenlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten’, Universiteit Leiden 2025, p. 28)

Toezicht vooraf (ex ante)

De meeste landen hebben een onafhankelijke instantie of rechter die toestemming moet geven voor de inzet van bulkinterceptie, zoals is vereist in de ex ante-fase door het EHRM.

In Zweden voert een specialistische rechtbank een rechtmatigheidstoets uit op aanvragen voor bulkinterceptie. Kenmerkend is dat er in Zweden ook een speciaal aangestelde ‘privacyfunctionaris’ betrokken is bij dit oordeel, om de privacybelangen van betrokkenen te beschermen. Een wetsvoorstel uit 2025 moet ook in Denemarken voorzien in een voorafgaande toets door een dergelijk ‘Inlichtingenhof’. Dat ontbreekt vooralsnog in Denemarken.

Doorlopend toezicht (ex durante)

In elk van de onderzochte landen is een specialistische toezichthouder aanwezig die de rechtmatigheid van gegevensverwerkingen controleert. De toezichthouders in Denemarken, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk beschrijven in detail hoe zij deze ex durante-controle uitvoeren, met name door middel van geautomatiseerde controlesystemen en controle van logging via inspecties. In Frankrijk is zelfs een speciale organisatie opgericht om de specialistische toezichthouder CNCTR te faciliteren bij de toegang tot en ‘online controles’ van de systemen van de Franse inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Toezicht achteraf (ex post)

Elk van de onderzochte landen kent een specialistische toezichthouder voor het ex post-toezicht op inlichtingen- en veiligheidsdiensten, inclusief hun bulkinterceptieactiviteiten. Deze toezichthouders publiceren hun onderzoeksresultaten in een jaarrapport. Daarbij valt op dat niet elke toezichthouder bij het constateren van onrechtmatigheden bindende beslissingen kan nemen. 

Naar aanleiding van de uitspraak Centrum för Rättvisa e.a. zijn er veel ontwikkelingen in wet- en regelgeving om verzoekers een effectief rechtsmiddel te bieden via een klachtregeling. De invulling daarvan – via een afdeling bij de toezichthouder of een speciale rechtbank – verschilt per land.

Frankrijk is het enige land waar de toets vooraf op de inzet van vergaande bevoegdheden, het toezicht tijdens en achteraf, én de behandeling van klachten zijn ondergebracht bij één en dezelfde specialistische toezichthouder op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. In de beslissing Association Confraternelle de la Presse Judiciare et Autres achtte het EHRM dit stelsel niet problematisch en vond het de hoger beroepsfunctie van de Conseil d’État belangrijk en goed in elkaar zitten.

In deze blog licht ik verder alleen het ex post toezicht op bulkinterceptie in Denemarken uit. De ex post-toezichtsfase in Denemarken kent aanzienlijke beperkingen. Deense wet- en regelgeving bevat geen gedetailleerde regeling voor bulkinterceptie, en de toezichthouder TET heeft geen toegang tot de ruwe gegevens die met SIGINT worden verzameld. Bovendien richt de huidige taakstelling van TET zich op de rechtmatigheid van gegevensverwerkingen van particulieren en rechtspersonen die in Denemarken verblijven. De verantwoordelijke minister van een inlichtingen- en veiligheidsdienst (FE) heeft het laatste woord over wetsinterpretaties, wat vragen oproept over onafhankelijkheid.

Een wetsvoorstel uit 2025 moet daar verandering in brengen. De toezichthouder TET zou daarbij een breder toezichtmandaat krijgen, een voorafgaande toetsing voor bulkinterceptie wordt georganiseerd, en het toezicht wordt versterkt met een ‘College van toezicht op de inzagerechten’, met bindende bevoegdheden waartegen geen beroep mogelijk is bij de rechter.

Discussie

Het rapport brengt de toetsingsmechanismen en toezichtstelsels van de genoemde landen in kaart. Het maakt dus geen vergelijking met Nederland en bevat geen waardering of evaluatie van de stelsels in andere landen. Dat betekent echter niet dat er geen lessen uit kunnen worden getrokken. Ik nodig dan ook andere onderzoekers uit om de resultaten te benutten.

Nederland staat namelijk aan de vooravond van een wijziging van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, met aanpassingen in het toezichtstelsel. Daarbij kan inspiratie worden geput uit hoe deze stelsels in andere landen zijn ingericht.

Maar let wel op, zoals zo vaak geldt: the devil is in the details, en bepaalde onderzoeksresultaten verdienen nadere beschouwing. In het rapport heb ik dat slechts beperkt gedaan. Ik noem ter afsluiting enkele opvallende resultaten per land.

Zoals hierboven al aangegeven, voldoet Denemarken kortgezegd niet aan de EHRM-vereisten uit Big Brother Watch e.a.. Een recent wetsvoorstel moet dat deels repareren, maar introduceert ook bredere bevoegdheden met betrekking tot ‘bulkverzameling’ (bulkdatasets). Ook in Zweden loopt een wetsvoorstel dat de inlichtingen- en veiligheidsdiensten meer ruimte moet geven voor de verzameling en verwerking van gegevens uit bulkdatasets. In Nederland is dat onderwerp deels geregeld in de Tijdelijke Cyberwet, die op 1 juli 2024 in werking is getreden.

Van Zweden vond ik het verder opvallend dat het Nationaal Cybersecurity Centrum, net als in veel andere landen, verantwoordelijk is voor de bescherming van vitale infrastructuren en daarvoor tot op zekere hoogte internetverkeer mag monitoren. Maar er is geen specifieke wet- en regelgeving of toezicht op deze activiteiten geregeld. Verrassend is dat in Denemarken de toezichthouder TET juist wél jaarlijks moet rapporteren over de activiteiten van het NCSC. Het toezicht op nationale cybersecuritycentra noem ik dan ook als een van de mogelijkheden voor vervolgonderzoek naar aanleiding van het rapport. Alhoewel NCSC’s geen inlichtingen- of veiligheidsdienst zijn, heb ik deze wel voor elk land beschreven.

Frankrijk beschikt over gedetailleerde wet- en regelgeving en biedt (op papier) een duidelijk en effectief rechtsmiddel aan personen die menen dat inlichtingen- en veiligheidsdiensten mogelijk onrechtmatig hebben gehandeld. Opvallend is echter dat de toezichthouder CNCTR – met overigens de zeer informatieve website CNCTR.fr – géén toezicht houdt op de gegevensuitwisseling door de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Dat wijkt af van de praktijk in andere landen.

Het toezichtstelsel in het Verenigd Koninkrijk is eveneens interessant, met voorafgaande toetsing én doorlopend en ex post toezicht door IPCO. De wet- en regelgeving voor bulkinterceptie en toezicht is gelaagd en complex, en ziet er op papier goed uit. Tegelijkertijd werd duidelijk dat IPCO toezicht moet houden op meer dan 600 organisaties in het Verenigd Koninkrijk. De aandacht moet dan wel sterk verdeeld worden…

Ik hoop van harte dat ook andere onderzoekers kunnen voortbouwen op deze onderzoeksresultaten. Wellicht is het ook leuk en zinvol om andere landen via het model van toezicht op bulkinterceptie in kaart te brengen. Zelf hoop ik het model ook in toekomstig onderzoek nog te gebruiken. Voor nu wens ik iedereen een fijne zomer toe!

Cybercrime jurisprudentieoverzicht juli 2025

jjoerlemans

Bron: deze afbeelding is door WordPress gegenereerd. (automatische) Prompt: “Create a detailed and high-resolution featured image for a blog post about a legal ruling by the Hoge Raad concerning the filtering of confidential communications related to cybercrime. The main subject should showcase a courtroom scene with a gavel and legal documents, symbolizing the judicial process. Include subtle elements like digital data imagery in the background to represent cybercrime context. Use dramatic lighting, casting shadows to evoke a serious tone, and incorporate a blend of modern and traditional styles to reflect the intersection of law and technology. Ensure the image is highly detailed with sharp focus on the gavel and documents, creating a strong visual impact.”

Hoge Raad arrest over filtering van geheimhouderscommunicatie

Op 15 april 2025 heeft de Hoge Raad een arrest (ECLI:NL:HR:2025:578) gewezen over het filteren van geheimhouderscommunicatie. n dit geval betrof het een beklag (ex art. 98.4 jo 552a Sv) op beslag op digitale gegevensdragers wegens verdenking van omkoping en andere delicten bij een ziekenhuis. De rechter-commissaris had beslist dat 1727 bestanden, die door de rechter-commissaris als geheimhoudersinformatie zijn aangemerkt, “uitgegrijsd”, en dat de overige bestanden aan het onderzoeksteam van de politie werden verstrekt.

De klager heeft aangevoerd dat de analyse met de analysetool ‘NUIX’ van 1328 bestanden een groot aantal hits opleverde. De klager had deze analysetool gebruikt in plaats van de hem bij de bestanden door de FIOD toegezonden analysetool ‘QView’. Onbewust en onbedoeld is, is door de gebruikmaking van een andere analysetool door de klager de toegang tot alle uitgegrijsde gegevens verkregen. Op deze wijze zouden ook de leden van het onderzoeksteam toch toegang tot de uitgegrijsde gegevens kunnen verkrijgen. Dit maakt dat, volgens de klager, het huidige filterproces niet voldoet aan daaraan door de Hoge Raad gestelde waarborgen, zoals die gelden voor verschoningsgerechtigde data. Deze verschoningsgerechtigde data dienen, naar de klager stelt, te worden vernietigd of zodanig uitgegrijsd dat zij daadwerkelijk ontoegankelijk zijn voor het onderzoeksteam.

De belangrijkste rechtsoverwegingen van de Hoge Raad worden hieronder genoemd.

Juridisch kader

De Hoge Raad overweegt in r.o. 3.2 over het juridisch kader het volgende. Artikel 98 Sv bevat een regeling die ertoe strekt dat bij inbeslagneming van voorwerpen het (professionele) verschoningsrecht wordt gerespecteerd. Het is de rechter-commissaris die beslist of inbeslagneming is toegestaan (artikel 98 leden 1 en 3 Sv). Deze beslissing legt de rechter-commissaris neer in een beschikking. Deze procedure geldt ook als een plaats wordt doorzocht met als doel de vastlegging van gegevens die op deze plaats zijn opgeslagen of vastgelegd (artikel 125i in samenhang met artikel 98 Sv). Tegen de beschikking van de rechter-commissaris staat beklag open voor de verschoningsgerechtigde. Dit beklag richt zich tegen de beslissing van de rechter-commissaris dat de inbeslagneming – of, als het gaat om de vastlegging van gegevens, de vastlegging en/of kennisneming van die gegevens – is toegestaan. Hiertoe moet een klaagschrift worden ingediend bij het gerecht in feitelijke aanleg waarvoor de zaak wordt vervolgd (artikel 98 lid 4 Sv). Op dit beklag is artikel 552a Sv van toepassing. Dit betekent dat op het beklag wordt beslist door de raadkamer van het betreffende gerecht (Vgl. HR 1 november 2024, ECLI:NL:HR:2024:1560, rechtsoverweging 3.3.1).

Selectie van gegevens

Het beklag als bedoeld in artikel 98 lid 4 in samenhang met artikel 552a Sv is in beginsel alleen gericht tegen de beschikking van de rechter-commissaris waarin is beslist dat de inbeslagneming dan wel de vastlegging en/of kennisneming is toegestaan. In het geval dat selectie van de (digitale) stukken en gegevens noodzakelijk is gebleken, kan ook de manier waarop de selectie heeft plaatsgevonden in de beoordeling van het beklag worden betrokken. Daarbij gaat het in het bijzonder om de vraag of bij de selectie onder leiding van de rechter-commissaris het verschoningsrecht van de klager voldoende is gewaarborgd. (Vgl. HR 12 maart 2024, ECLI:NL:HR:2024:314, rechtsoverweging 2.4 en HR 1 november 2024, ECLI:NL:HR:2024:1560, rechtsoverweging 3.4.4)

Als de inbeslagneming betrekking heeft op een grote hoeveelheid (digitale) stukken of gegevens, terwijl bijvoorbeeld volgens de beslagene bepaalde stukken of gegevens onder het verschoningsrecht van geheimhouders vallen, ligt het doorgaans in de rede dat onder leiding van de rechter-commissaris een selectie wordt gemaakt tussen (digitale) stukken of gegevens die wel en die niet onder het verschoningsrecht kunnen vallen (r.o. 3.3). Daarbij kan bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van een – al dan niet door de beslagene te verstrekken – lijst met zoektermen die betrekking hebben op het deel van het materiaal waarover het verschoningsrecht zich mogelijk uitstrekt, zoals namen en e-mailadressen of termen die specifiek kunnen duiden op het voorwerp van het ingeroepen verschoningsrecht (vgl. HR 16 juni 2020, ECLI:NL:HR:2020:1048).

Als – zoals in dit geval – sprake is van (een forensische kopie van) een gegevensdrager met daarop gegevens die deels wel en deels niet onder het verschoningsrecht vallen, kan de door of onder verantwoordelijkheid van de rechter-commissaris te verrichten filtering ertoe leiden dat de rechter-commissaris beslist dat de gegevens die onder het verschoningsrecht vallen worden vernietigd, waarna de gegevensdrager – nadat de beschikking van de rechter-commissaris onherroepelijk is geworden – kan worden overgedragen aan de politie.

Het openbaar ministerie draagt de verantwoordelijkheid voor de door de rechter-commissaris bevolen vernietiging van de gegevens (r.o. 3.4). Van zo’n vernietiging van gegevens is ook sprake als die gegevens niet meer kenbaar zijn door bewerking van de gegevensdrager of de digitale voorziening waarmee de gegevens raadpleegbaar zijn, waarbij de gekozen werkwijze zo moet zijn ingericht dat is verzekerd dat die gegevens geen deel uitmaken van de processtukken en dat daarop in het verdere verloop van het strafproces geen acht wordt geslagen (vgl., over de vernietiging als bedoeld in artikel 126aa lid 2 Sv, HR 20 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1257). Om in een voorkomend geval rechterlijke controle mogelijk te maken op de manier van vernietiging in het licht van het onder 3.4.1 vermelde vereiste, moet van de vernietiging voldoende nauwkeurig verslag worden gedaan in een proces-verbaal. In het bijzonder moet in het proces-verbaal inzicht worden gegeven in de manier waarop is gewaarborgd dat personen die op enigerlei wijze bij het opsporingsonderzoek betrokken (zullen) zijn op geen enkele wijze toegang kunnen krijgen tot de betreffende gegevens (Vgl. HR 12 maart 2024, ECLI:NL:HR:2024:375, rechtsoverweging 6.7.2). Als bij die vernietiging gebruik wordt gemaakt van technische voorzieningen, moeten deze zo zijn ingericht dat kan worden nagegaan of is voldaan aan het onder 3.4.1 bedoelde vereiste dat de gegevens niet meer kenbaar zijn, bijvoorbeeld door middel van een geautomatiseerde registratie waarbij wordt bijgehouden welke handelingen binnen het systeem hebben plaatsgevonden en door wie deze zijn verricht (Vgl. HR 12 maart 2024, ECLI:NL:HR:2024:375, rechtsoverweging 6.7.2).

Verzoek tot vernietiging van gegevens op grond van artikel 552a lid 2 Sv

Over de onderhavige zaak overweegt de Hoge Raad in r.o. 3.5 het volgende. In de betreffende procedure kan de rechter, naar aanleiding van concreet aangeduide bezwaren van de belanghebbende, beoordelen of is voldaan aan het onder 3.4.1. Dit vereiste zorgt ervoor dat gegevens die als vertrouwelijk zijn aangemerkt (‘uitgegrijsde’) geen deel uitmaken van de processtukken en verder in de strafzaak niet worden meegenomen (vergelijk, met betrekking tot gevorderde gegevens, HR 20 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1257). Gezien de belangen die door het verschoningsrecht worden beschermd, brengt redelijke wetstoepassing mee dat een vergelijkbare procedure kan worden gevolgd met betrekking tot gegevens die zijn ontleend aan inbeslaggenomen gegevensdragers. Daarvoor kan aansluiting worden gezocht bij de regeling van artikel 552a lid 2 Sv. Dat betekent dat een belanghebbende op grond van die bepaling kan verzoeken om de vernietiging van gegevens die zijn ontleend aan inbeslaggenomen gegevensdragers en die als geheimhoudersinformatie zijn aangemerkt, waarbij de rechter in geval van concreet aangeduide bezwaren van de belanghebbende kan beoordelen of is voldaan aan het onder 3.4.1 bedoelde vereiste.

Aan het verzoek als bedoeld in artikel 552a lid 2 Sv moeten concreet aangeduide feiten en omstandigheden ten grondslag worden gelegd die erop wijzen dat aan de bevolen vernietiging van de gegevens niet of in onvoldoende mate uitvoering is gegeven. Als aan die stelplicht is voldaan moet de rechter, mede aan de hand van het onder 3.4.2 bedoelde proces-verbaal, beoordelen of voldoende aannemelijk is dat de geheimhoudersgegevens waarvan de vernietiging is bevolen op een zodanige manier zijn vernietigd dat is verzekerd dat die gegevens geen deel uitmaken van de processtukken en dat daarop in het verdere verloop van het strafproces geen acht wordt geslagen. Met het oog op die beoordeling kan de rechter zo nodig nader onderzoek opdragen aan de rechter-commissaris. Als de rechter oordeelt dat niet voldoende aannemelijk is dat is voldaan aan het onder 3.4.1 bedoelde vereiste, geeft de rechter op grond van artikel 23 lid 1 Sv het openbaar ministerie een bevel om nadere maatregelen te treffen waarmee is verzekerd dat wel aan dat vereiste is voldaan en daarvan verslag te doen.

Gevangenisstraf voor simswappen

Op 18 april 2025 heeft de rechtbank Limburg een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBLIM:2025:3650) wegens ‘grootschalige cybercriminaliteit’. Hij werd schuldig bevonden aan het medeplichtig zijn aan computervredebreuk (simswappen), diefstal van cryptovaluta en witwassen. De rechtbank legde een gevangenisstraf op van 24 maanden, waarvan 6 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar.

De verdachte pleegde computervredebreuk door het onbevoegd installeren en activeren van het programma ‘AnyDesk’ op computers van de T-Mobileshop te Heerlen, waardoor toegang werd verkregen tot servers waarop het klantenservicesysteem ‘Salesforce’ was geïnstalleerd. Vervolgens werden gegevens uit dit systeem overgenomen. Daarvoor werd gebruik gemaakt van een verkoopmedewerker van een T-mobileshop die via de chatapplicatie ‘Wickr’ contact hield met medeverdachten. Vervolgens zijn de inloggegevens van twee belwinkels verkregen om daarmee binnen te dringen in servers met het aanvraagsysteem (hierna: TAS) en de Klanten Management Tool (hierna: KMT) van T-Mobile. Ook heeft de verdachte in januari en begin februari 2021 simswaps uitgevoerd door ‘social engineering’ via de T-Mobile klantenservice (bellen en chat), met behulp van gelekte klantgegevens en overgenomen persoonsgegevens.

Door de simswaps zijn tijdens één weekend 160 telefoonnummers overgenomen en konden zij ook de e-mailaccounts van de eigenaren van die telefoonnummers overnemen, waardoor deze eigenaren geen toegang meer hadden tot hun e-mailadres. Onder andere door het laten verzenden van verificatiecodes voor e-mailadressen en cryptoaccounts naar de overgenomen telefoonnummers, konden inloggegevens van cryptoaccounts worden aangevraagd of gereset, dan wel herstelzinnen voor cryptowallets worden gevonden in diverse applicaties.

Vervolgens veranderden ze de wachtwoorden van de cryptowallets en verstuurden ze de cryptovaluta naar een eigen cryptoadres. De cryptovaluta werden omgezet/gewisseld naar Bitcoins, waarna een medeverdachte deze Bitcoins heeft verstuurd naar een “chipmixer”, om de herkomst van de cryptovaluta te verhullen. Vanuit de chipmixer zijn de Bitcoins naar de cryptowallets van de verdachte en een medeverdachte, evenals het Binance depositadres van de medeverdachte gestuurd. Daarbij werden acht personen slachtoffer en werd in totaal ongeveer 100.000 euro weggenomen.

Naast de financiële schade overweegt de rechtbank dat de inbreuk op de privacy van de slachtoffers enorm is. Door de overname van hun telefoonnummers en het ongeautoriseerd inzien van hun e-mailaccounts, werden zij ernstig geschaad in hun persoonlijke levenssfeer. Bovendien waren ze ontdaan van de mogelijkheid om hun eigen telefoonnummer te gebruiken, waardoor ze niet meer konden bellen, sms’en of internetten. In het digitale tijdperk is dat echter onmisbaar, onder andere voor cruciale zaken als het inloggen bij DigiD, internetbankieren en de twee-factor-authenticatie voor online diensten. Dit alles hebben de slachtoffers moeten herstellen, een langdurig proces dat onder meer uit een slachtofferverklaring op de zitting bleek.

Veroordeling voor stalking

Op 21 mei 2025 veroordeelde de rechtbank Oost-Brabant (ECLI:NL:RBOBR:2025:2882) een verdachte voor belaging (stalking) (art. 285b Sr) en het vervaardigen van afbeeldingen van seksuele aard (art. 254ba Sr). Hoewel twijfelachtig is of de delicten als ‘cybercriminaliteit’ kunnen worden bestempeld, bevat de uitspraak veel details over de wijze waarop de beelden zijn gemaakt en geeft deze daarmee een inkijkje in dit type zaken en digitale bewijsvoering.

Na melding van het slachtoffer op het politiebureau dat zij verborgen camera’s had aangetroffen in haar gehuurde kamerwoning, ontdekten verbalisanten het volgende. Achter de badkamerspiegel troffen zij een holle ruimte aan. In die ruimte hingen smartphones, aangesloten op voedingskabels. Ook achter de spiegel in de slaapkamer werden twee smartphones aangetroffen, eveneens aangesloten op kabels die door een gat in de muur werden gevoerd en uitkwamen in dezelfde ruimte achter de badkamerspiegel.

Later werd in de lamp boven het bed nog een vijfde telefoon aangetroffen. De ruimte achter de badkamerspiegel was bereikbaar via het terras van de kamerwoning, waar nog meer apparatuur werd gevonden die op de verborgen telefoons was aangesloten. In de bovenwoning, in gebruik bij de verhuurder, werd een plastic doos aangetroffen met daarin afzonderlijk verpakt damesondergoed, voorzien van namen. De mobiele telefoons, ingericht als IP-camera’s, konden op afstand worden bediend en bekeken. Tevens had de verdachte twee Raspberry Pi computers aangebracht in de ruimte achter de spiegels, die waren ingericht om te functioneren als bewegingsdetectoren.

Opsporingsambtenaren troffen ook de applicatie IP WEBCAM PRO aan op een in beslag genomen apparaat, met daarbij een omschrijving van de app en de termen ‘Levensstijl’ en ‘Spionagecamera’. Later blijkt uit de uitspraak dat via de aangetroffen URL’s op de tablet verbinding kon worden gemaakt met de IP-camera’s. Bij onderzoek aan de browsergeschiedenis bleek dat met enige regelmaat de URL’s van de IP-camera’s waren bezocht vanaf een Samsung tablet.

De rechtbank overweegt dat onderzoek aan de tablet heeft aangetoond dat de verdachte in de periode van 18 juni 2024 tot en met 21 augustus 2024 de mobiele telefoons in ieder geval 143 keer vanaf de tablet heeft benaderd. De verdachte heeft verklaard dat hij de webcam-app meestal benaderde via zijn computer thuis en soms ook via zijn eigen telefoon. Hoeveel keer dit is gebeurd, kon niet worden vastgesteld omdat er geen toegang is verkregen tot de computer en de mobiele telefoon van de verdachte. De inhoud van de computer kon niet worden bekeken omdat de verdachte zijn wachtwoord weigerde te geven en de mobiele telefoon van de verdachte op de dag van zijn aanhouding door hemzelf was teruggezet naar de fabrieksinstellingen. Hoewel vrijwel geen camera-opnamen zijn veiliggesteld, volgt uit de locatie van de camera’s en de verklaringen van zowel het slachtoffer als haar partner (in samenhang met het technisch bewijs) dat er opnames van seksuele aard moeten zijn gemaakt. Immers, het slachtoffer en haar partner verklaren over meerdere keren seksuele gemeenschap in de slaapkamer op het bed, en het is aannemelijk dat zij zich meerdere keren ontkleed hebben bevonden in de bad- en slaapkamer.

De gedragingen van de verdachte waren gericht op het slachtoffer te dwingen deze gedragingen te dulden. Door het slachtoffer heimelijk te filmen, heeft de verdachte bewerkstelligd dat zij zich niet tegen het filmen kon verzetten en dat zij in die zin gedwongen werd het filmen te dulden. De verklaring van de verdachte dat de apparatuur er al langer hing, dat hij de opnames nimmer heeft bekeken en dat hij ze enkel vanaf zijn computer/tablet/telefoon heeft benaderd om ze te wissen, acht de rechtbank ongeloofwaardig. Uit het dossier blijkt immers dat de webcam-app is aangeschaft op 26 mei 2024 en kort daarna op verschillende momenten op de verschillende telefoons is geïnstalleerd. Dit was kort na het tekenen van het huurcontract met het slachtoffer en kort voordat zij daadwerkelijk de woning betrok.

De professionele en doordachte mate van wegwerken en de locaties van de aangebrachte camera’s wijzen erop dat ze zijn geplaatst met het doel het bed (een plaats waar bij uitstek seksuele handelingen plaats kunnen vinden) en de badkamer (een plaats waar men zich bij uitstek ontkleed bevindt) ongezien te filmen. Het bed werd zelfs vanuit meerdere kanten gefilmd. Het tijdstip van installatie van de app duidt erop dat bedoeld was het bed en de badkamer, waar het slachtoffer gebruik van maakte, te filmen. De rechtbank gaat er dan ook van uit dat de verdachte de mobiele telefoons heeft aangebracht en de webcam-app hierop heeft geïnstalleerd met het doel de huurster van de woning heimelijk te filmen. Gelet hierop en gelet op de vele momenten dat de verdachte de camera’s heeft benaderd en het gebruik van bewegingsdetectoren die meldingen verstuurden naar zijn e-mailadressen, gaat de rechtbank er tevens van uit dat de verdachte de opnamen ook daadwerkelijk veelvuldig heeft bekeken.

De rechtbank concludeert dat de verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan het stalken van de bewoonster van een door hem verhuurde woning door haar gedurende bijna drie maanden heimelijk te filmen, waarbij (ook) opnames van seksuele aard werden gemaakt. Het slachtoffer heeft zich onder behandeling moeten laten stellen voor PTSS en ondervindt tot op heden de gevolgen van het handelen van de verdachte. Zij krijgt een immateriële schadevergoeding van 4000 euro en een materiële schadevergoeding van €5569,82 toegewezen.

Overigens kon de rechtbank niet vaststellen dat het ondergoed door de verdachte is gestolen, zodat de verdachte daarvan wordt vrijgesproken.

Gevangenisstraf en tbs voor online kindermisbruik

De rechtbank Rotterdam heeft op 10 juni 2025 een oprichter van een website veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2025:6771) waarop seksueel materiaal van minderjarigen werd verspreid. De verdachte is veroordeeld wegens het maken, verspreiden en bezitten van seksueel materiaal van minderjarigen en deelname aan een criminele organisatie.

De verdachte heeft 15 jaar geleden een website opgezet en tot zijn aanhouding in 2024 beheerd waarop het materiaal werd gedeeld tussen duizenden leden, waarmee hij grote geldbedragen verdiende. Op drie gegevensdragers werden 15.611 afbeeldingen en 847 video’s met seksueel materiaal van minderjarigen aangetroffen. De inbeslaggenomen gegevensdragers zijn onttrokken aan het verkeer en de inbeslaggenomen valuta worden bewaard, ten behoeve van de rechthebbende in afwachting van de uitkomst van de aangekondigde ontnemingsprocedure. Hij krijgt een gevangenisstraf van zes jaar en tbs met dwangverpleging opgelegd. Daarnaast moet hij 14 slachtoffers tot € 4.000,00 immateriële schadevergoeding betalen.

De verdachte deed zich op websites zoals Omegle en Skype voor als een jonge vrouw en misleidde jongens in de leeftijd van 8 tot 18 jaar om seksuele handelingen bij zichzelf te verrichten. Sommige van die videogesprekken nam hij op en verspreidde hij op zijn website, waarvoor hij geld ontving. Hij hield een lijst bij van personen die lid waren van het (betaalde) VIP-gedeelte van de site. Ook kende de website verschillende rangen met bijbehorende bevoegdheden. De verdachte had samen met een medeverdachte als administrator de meest uitgebreide bevoegdheden. Moderators hadden weer meer bevoegdheden dan VIP-leden en geregistreerde leden, wat een zekere hiërarchie aantoont. Er waren verschillende kamers ingericht, zoals de VIP-kamer en Area51, waar alleen betalende leden toegang toe hadden. Deze leden betaalden € 25,- per maand, € 100,- per vijf maanden of € 250,- voor twaalf maanden. Verder werden er advertenties op de site geplaatst en bij speciale aangelegenheden (zoals Kerst of Valentijnsdag) werden tegen betaling zogenaamde “vidpacks” aangeboden. Ten tijde van het veiligstellen van [naam website] waren er 2.937 geregistreerde gebruikers en 143 VIP-leden. De opbrengsten van de website werden verdeeld tussen de verdachte en een medeverdachte. In de VIP-sectie en in Area51 zijn 10.390 unieke beelden (foto’s en video’s) aangetroffen, waarvan tussen 40% en 50% seksueel materiaal van minderjarigen betrof. Op het merendeel van de afbeeldingen waren jongens te zien met een geschatte leeftijd tussen de 10 en 14 jaar oud, die betrokken waren bij verregaande seksuele handelingen.

De rechtbank overweegt dat de verdachte met zijn handelen de geestelijke en fysieke integriteit van de slachtoffers in ernstige mate heeft geschonden, in een fase van hun leven waarin zij hun seksualiteit aan het ontdekken waren of daar in sommige gevallen nog helemaal niet mee bezig waren. De verdachte heeft de slachtoffers de mogelijkheid ontnomen dit in hun eigen tempo en op een manier die past bij hun leeftijd te doen. Het is een feit van algemene bekendheid dat slachtoffers van seksueel misbruik daar nog jarenlang last van kunnen hebben. Ook de impact op de ouders van de slachtoffers is groot. Zo beschrijven de ouders van een slachtoffer dat zij worstelen met de vraag hoe het kan dat zij niets hebben gemerkt en dat zij niet hebben kunnen ingrijpen. Ook rekent de rechtbank de verdachte aan dat hij gedurende ongeveer 13 jaar deelnam aan een criminele organisatie door de website te runnen en zelf ook een grote hoeveelheid seksueel materiaal van minderjarigen in bezit had.

De rechtbank is op grond van het advies van de deskundigen van oordeel dat het kader van tbs met voorwaarden onvoldoende waarborgen biedt om de behandeling van de verdachte op een zodanige manier vorm te geven dat het recidiverisico tot een aanvaardbaar niveau wordt teruggebracht. Dat maakt dat de rechtbank oplegging van de terbeschikkingstelling met verpleging van overheidswege noodzakelijk acht. Daar komt bij dat de duur van de gevangenisstraf die de rechtbank de verdachte zal opleggen niet verenigbaar is met oplegging van tbs met voorwaarden.