Categorie Jurisprudentie

Themanummer over cryptophones

jjoerlemans 1 reactie

In mei 2022 is een themanummer over cryptophones verschenen in het Tijdschrift voor Bijzonder Strafrecht en Rechtshandhaving (TBS&H). Het themanummer bevat hele actuele en relevante bijdragen (zie het overzicht hieronder).

In het artikel die ik samen met Bart Schermer heb geschreven bieden we een overzicht en analyse van de EncroChat-jurisprudentie (tot en met februari 2022). Daarnaast heb ik een annotatie geschreven over de veroordeling van de oprichter van Ennetcom.

Veel bijdragen zijn van collega’s van de Universiteit Utrecht. Met speciale dank voor de inspanningen van Dave van Toor die het themanummer heeft gecoördineerd!

Inhoudsopgave:

D.A.G. van Toor, ‘Het enkele gebruik van cryptophones als basis voor procesrechtelijke concepten’, TBS&H 2022/2.1

B.W. Schermer & J.J. Oerlemans, ‘De EncroChat-jurisprudentie: teleurstelling voor advocaten, overwinning voor justitie?’, TBS&H 2022/2.2

S. Royer & R. Vanleeuw, ‘Cryptofoons, privacyvriendelijke applicaties en het vermoeden van onschuld’, TBS&H 2022/2.3

D.A.G. van Toor, ‘Het gebruik van resultaten uit de Encro­Chat-­hack in de Duitse strafrechtspleging’, TBS&H 2022/2.4

L.W. Verbeek & T. Beekhuis, ‘Executieve jurisdictie: het (grote) obstakel in grensoverschrijdende opspo­ringsonderzoeken naar (gebruikers van) cryptoaanbieders?’, TBS&H 2022/2.5

M.M. Egberts, ‘De reikwijdte van het inzagerecht en ‘equality of arms’ in het licht van grote datasets, Hansken en toekomstige ontwikkelingen’, TBS&H 2022/2.6

M. Galič, ‘Bulkbevoegdheden en strafrechtelijk onderzoek. Lessen uit de jurisprudentie van het EHRM voor de normering van grootschalige data-analyse’, TBS&H 2022/2.7

Rb. Rotterdam 21 september 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:9085, TBS&H 2022/2.8, m.nt. J.J. Oerlemans (Oprichter van cryptotelefoonaanbieder Ennetcom veroordeeld)

Cybercrime jurisprudentieoverzicht februari 2022

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Hoge Raad wijst arrest over ddos-aanvallen

Op 24 december 2021 heeft de Hoge Raad een arrest (ECLI:NL:HR:2021:1944) gewezen over ddos-aanvallen. Het arrest gaat met name over het begrip ‘geautomatiseerd werk’ in de zin van art. 80sexies (oud) Sr in de context van het delict voor ddos-aanvallen (artikel 138b Sr).

De raadsman had in de zaak in eerste aanleg aangevoerd dat op grond van het voorliggende dossier niet kan worden vastgesteld dat ten gevolge verdachtes gedragingen aanvallen zijn uitgevoerd op een bepaalde website en dat de toegang tot die website daardoor daadwerkelijk is belemmerd.

Het Hof overwoog dat om van ‘het belemmeren van het gebruik van een geautomatiseerd werk’ te kunnen spreken, het is vereist dat vast komt te staan dat het gebruik van het desbetreffende geautomatiseerd werk daadwerkelijk wordt belemmerd. Uit de bewijsmiddelen volgt naar het oordeel van het hof dat de website door verdachtes toedoen meermalen is aangevallen door middel van een DDoS-aanval én dat de toegang tot die website daardoor (tijdelijk) metterdaad belemmerd is geweest. Dat het de verdachte kennelijk niet is gelukt om de website volledig en voor een lange periode ‘uit de lucht te halen’, doet hier niet aan af: ook een lijdelijke belemmering van de toegang tot de website is voldoende om tot een bewezenverklaring van het primair tenlastegelegde te kunnen komen. Het hof verwerpt daarop het verweer.

In het oude begrip van ‘geautomatiseerd werk’ (art. 80sexies Sr (oud)) was vereist dat het werk drie functies vervult, te weten opslag, verwerking en overdracht van gegevens. Niet alleen zelfstandige apparaten die aan deze drievoudige eis voldoen, zijn geautomatiseerde werken, maar ook netwerken, bestaande uit computers die door middel van via het internet verspreide software met elkaar zijn verbonden en/of telecommunicatievoorzieningen vallen onder dat begrip, evenals delen van zulke geautomatiseerde werken (HR 26 maart 2013, ECLI:NL:HR:2013:BY9718, NJ 2013/468, m.nt. Reijntjes en HR 22 februari 2011, ECLI:NL:HR:2011:BN9287, NJ 2012/62, m.nt. Keijzer (opmerking JJO: ter zijde: waarom verwijst de HR alleen naar een NJ met annotatie, maar niet naar anderen en niet het ECLI-nummer?). Een belemmering van de werking van een computerprogramma waarmee een of meer van die functies, kan worden aangemerkt als een belemmering van de werking van dit geautomatiseerd werk.

Het hof heeft vastgesteld dat de verdachte via een bepaalde website zestien ddos-aanvallen heeft laten uitvoeren op een andere website, en dat de toegang tot de website ‘internetsite 2’ door deze aanvallen daadwerkelijk (tijdelijk) belemmerd is geweest. Op grond hiervan heeft het hof bewezenverklaard dat de verdachte de toegang tot en/of het gebruik van een geautomatiseerd werk heeft belemmerd. In het licht van de onder r.o. 2.5 en r.o. 2.6 weergegeven wetsgeschiedenis en gelet op wat onder r.o. 2.7 is vooropgesteld, geeft dit oordeel niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het is ook niet onbegrijpelijk, in aanmerking genomen dat de instandhouding van een actieve website vereist dat een geautomatiseerd werk in de onder 2.7 bedoelde zin in werking is, en dat het uitvoeren van een DDoS-aanval de toegang tot die website belemmert, wat meebrengt dat daardoor ook de werking van dit geautomatiseerd werk, voor zover het de functionaliteit van die website in stand houdt, wordt belemmerd. Om deze reden faalt het cassatiemiddel.

Opmerking JJO: mij ontgaat om eerlijk te zijn het nut van dit arrest. Het is vrij onduidelijk opgeschreven (zeker vergeleken met arresten van het Amerikaanse Hooggerechtshof). Het gedoe over het begrip geautomatiseerd werk vind ik ook wat vermoeiend. Het is toch niet zo lastig in een tenlastelegging op te schrijven waarin je opschrijft dat een ‘server’ is platgelegd in de zin van artikel 138b Sr? Uiteraard ben ik benieuwd als mensen de waarde van het arrest beter kunnen duiden :-).

== Update ==

In NJ 2022/124 legt prof. em. Reijntjes (ook in soms onduidelijk en ouderwets taalgebruik) uit dat hier het punt is dat de Hoge Raad in dit arrest door middel van een teleologische interpretatie van de wet het begrip ‘geautomatiseerd werk’ verruimt en van toepassing verklaart op websites:

“De rechtszekerheid (lex certa!) lijkt hierbij niet in het geding; voor een gewoon burger, die wist dat art. 138bis Sr specifiek tegen DDos-aanvallen gericht was, kan het niet als een verrassing zijn gekomen dat de Hoge Raad dat voorschrift dan ook werkelijk in die zin leest. Het zijn alleen de juristen, die schrikken van een teleologische interpretatie, die de letter van de wet opzij schuift.”

Het roept inderdaad wel de vraag op of dan ook kan worden volgehouden dat een ‘account’ niet als geautomatiseerd werk kwalificeert, zoals het Hof Den Haag in september 2020 nog in een arrest duidelijk maakte.

Veroordelingen voor ddos-aanvallen

In januari 2022 waren er een aantal opvallende veroordelingen voor ddos-aanvallen. De zaak van de rechtbank Den Haag (ECLI:NL:RBDHA:2022:22) liet lang op zich wachten, omdat de verdachte op 1 februari 2018 in verzekering was gesteld en pas op 22 februari 2022 eindvonnis wijst.

De verdachte heeft zich gedurende een periode van acht maanden schuldig gemaakt aan het plegen van een groot aantal DDoS-aanvallen op webservers van banken, bedrijven en overheidsinstanties. De rechtbank oordeelt dat er met de handelingen van de verdachte een gemeen gevaar voor goederen en voor de verlening van diensten te duchten was (zoals is vereist voor het delict in artikel 161sexies Sr). Zij verwijst daartoe naar het arrest van de Hoge Raad van 22 februari 2011, ECLI:NL:HR:BN9287, waarin is geoordeeld dat onder ‘gemeen gevaar’ mede wordt verstaan het gevaar voor een ongestoorde dienstverlening aan een onbestemd, doch aanmerkelijk aantal afnemers. Uit de bewijsmiddelen die zijn opgenomen in bijlage II blijkt dat er voor een (groot) aantal afnemers van diensten en goederen een verstoring is opgetreden, dan wel kon optreden tijdens de ddos-aanvallen van de verdachte.

Vanwege de forse overschrijding van de redelijk termijn krijgt de verdachte verder geen gevangenisstraf, maar een werkstraf van 200 uur. De forse vorderingen van materiele schade (oplopend tot ruim 8 ton) worden door de rechtbank niet toegewezen. Met betrekking tot de hoogte van de schade is de rechtbank met de officier van justitie en de verdediging van oordeel dat deze, mede gelet op de gemotiveerde betwisting daarvan, vooralsnog onvoldoende is onderbouwd. Nader onderzoek is noodzakelijk en dit levert naar het oordeel van de rechtbank een onevenredige belasting van het strafgeding op. Zij verklaart daarom de benadeelde partijen niet-ontvankelijk in de vordering. De vordering kan bij de burgerlijke rechter worden aangebracht.

De Rechtbank Den Haag veroordeelde verder op 4 januari 2022 (ECLI:NL:RBDHA:2022:22) een man van twintig voor DDoS aanvallen op mijnoverheid.nl en overheid.nl in maart 2020, als gevolg waarvan deze websites tijdelijk niet bereikbaar waren. Deze aanvallen zijn te kwalificeren als gericht tegen een geautomatiseerd werk behorende tot de vitale infrastructuur (artikel 138b Sr), waarbij ook een gemeen gevaar voor de verlening van diensten was te duchten (artikel 161sexies Sr). Ook wordt de verdachte veroordeeld voor bedreiging met de dood van politieagenten.

De raadsman had vrijspraak bepleit omdat uit het procesdossier niet blijkt dat de handelingen van de verdachte daadwerkelijk een stoornis in de gang of werking van de webserver van overheid.nl hebben veroorzaakt (feit 1) of de toegang tot en het gebruik van deze webserver hebben belemmerd (feit 2). Voor zover dit zou blijken uit het rapport van Solvinity van 26 maart 2020, dat als bijlage bij de vordering van de benadeelde partij is gevoegd, kan de rechtbank dit rapport volgens de raadsman niet gebruiken voor het bewijs. Het rapport is namelijk zeer kort voor de terechtzitting in het geding gebracht en niet geverifieerd door opsporingsambtenaren aan de hand van een ambtsedig opgemaakt proces-verbaal, aldus de verdediging.

In dit kader is het van belang op te merken dat het Hof Den Haag op 27 januari 2022 in twee arresten (ECLI:NL:GHDHA:2022:57, ECLI:NL:GHDHA:2022:58) zich heeft uitgesproken over de toelaatbaarheid van het verrichten van het voorbereid onderzoek door en in opdracht van een verzekeringsmaatschappij. De rechtbank heeft eerder de officier van justitie niet-ontvankelijk verklaard in twee zaken, omdat in deze zaken is het voorbereidend onderzoek verricht door en in opdracht van verzekeringsmaatschappijen. In dat geval vindt vervolging plaats, zonder dat van opsporing sprake is geweest. Volgens het hof wordt daarmee een fundamentele inbreuk gemaakt op het strafvorderlijk systeem, dat vereist dat vervolging plaatsvindt naar aanleiding van een opsporingsonderzoek. Opsporing gebeurt onder gezag van de officier van justitie door ambtenaren, die bij de wet zijn aangewezen (zie artikelen 132a, 141 en 167 van het wetboek van strafvordering). Deze bepalingen vormen het fundament voor een integere en onafhankelijke rechtspraak die de waarheidsvinding tot doel heeft. Door een inbreuk hierop te maken, is het wettelijk systeem in de kern geraakt, aldus het hof. Het gevolg daarvan is dat de officier van justitie in deze zaken niet ontvankelijk is verklaard. Het verdient de voorkeur als resultaten van onderzoek door een verzekeringsmaatschappij inhoudelijk worden getoetst en vervolgens worden ingebracht in het opsporingsonderzoek dat onder gezag van de officier van justitie staat, voor het dossier aan de rechter wordt aangeboden.   

In de onderhavige zaak is de rechtbank van oordeel dat het rapport van Solvinity wel degelijk kan worden gebruikt voor het bewijs. Het is een geschrift dat aan het dossier is toegevoegd en ter terechtzitting is besproken. Naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad verzet geen rechtsregel zich in een dergelijk geval tegen het gebruik daarvan als bewijsmiddel. Geen rechtsregel gebiedt voorts dat een dergelijk rapport zou moeten worden geverifieerd door een opsporingsambtenaar. De inhoud van het rapport biedt voorts geen enkele aanleiding om de betrouwbaarheid of juistheid daarvan in twijfel te trekken.

Bij het bepalen van de straf in de ddos-zaak houdt de rechtbank onder meer rekening met de omstandigheid dat de DDoS zijn gepleegd in de beginfase van de coronapandemie, toen veel mensen behoefte hadden aan de informatie van de overheid over de verspreiding van het virus en de maatregelen ter bestrijding daarvan door de overheid. De rechtbank houdt bij de straftoemeting tevens rekening met ‘sterke aanwijzingen voor persoonlijkheidsproblematiek’, de jonge leeftijd van de verdachte, zijn houding tijdens de zitting en een blanco strafblad. De rechtbank legt de verdachte een voorwaardelijke gevangenisstraf op van drie maanden, een onvoorwaardelijke taakstraf van 120 uur, een proeftijd van drie jaar, alsmede een schadevergoeding van € 9.213,75.

Veroordeling voor aankoop wapen via het darkweb van een undercoveragent

De rechtbank Noord-Nederland heeft op 17 februari 2022 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBNNE:2022:402) voor een poging tot het voorhanden krijgen van een vuurwapen op grond van de Wet wapens en munitie. De verdachte is op het darkweb op zoek gegaan naar een wapen en heeft vervolgens via Protonmail contact had gelegd met een undercoveragent (en niet met een wapenleverancier).

De bewijsoverwegingen zijn interessant om te lezen. Zo is te lezen dat de ‘blijkens door Google verstrekte gegevens’ het Gmailadres was aangemaakt middels een Sloveens IP-adres, door een gebruiker met een accountnaam van de verdachte. Het emailadres [emailadres] @gmail.com is gekoppeld aan een Skype-account met de username [verdachte] en de locatie Slov.Konjice, Slovenia. Blijkens onderzoek in politiesystemen verblijft op het adres [straatnaam] te [woonplaats], een man genaamd [verdachte], geboren op [geboortedatum] 1976 te [geboorteplaats] (voormalig Joegoslavië, nu Slovenië). De gesprekken tussen de undercoveragent en de verdachte zijn als proces-verbaal bijgevoegd en te lezen in te uitspraak. Na verloop van tijd ging de communicatie over naar protonmail en werd de prijs van 1500 euro voor een vuurwerpen van het merk Beretta, type 92 FS in het kaliber 9×19 millimeter.

De rechtbank oordeelt dat sprake is van het begin van een uitvoering, gericht op de aankoop en daarmee het voorhanden krijgen van het betreffende vuurwapen. Het feit dat de verkoop niet is doorgegaan is enkel gelegen in de omstandigheid dat de verkoper een infiltrant van de politie betrof en niet doordat verdachte de koop niet wilde doorzetten. Bovendien acht de rechtbank de verklaring van verdachte dat hij enkel nieuwsgierig was gelet op bovenstaande bewijsmiddelen, in het bijzonder de inhoud van de door hem verstuurde berichten, ongeloofwaardig.

De rechtbank overweegt dat het ongecontroleerde bezit van een vuurwapen roept een onaanvaardbaar gevaar voor de veiligheid van anderen in het leven. Het blijft de vraag wat de verdachte van plan was met het wapen, omdat hij daarover geen openheid van zaken heeft willen geven. De rechtbank rekent dit verdachte ernstig aan. De rechtbank veroordeelt verdachte tot een gevangenisstraf voor de duur van zes maanden waarvan drie maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaren. De rechtbank acht het geldbedrag van €1.500,- vatbaar voor verbeurdverklaring nu het geldbedrag aan verdachte toebehoort en het bestemd was voor het begaan van het bewezenverklaarde feit (het betrof immers het aankoopbedrag voor het wapen).

Veroordelingen voor wraakporno

Op 1 februari 2022 heeft de rechtbank Midden-Nederland een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBMNE:2022:294) voor dwang, wraakporno en afdreiging.

De verdachte ontmoette het slachtoffer via ‘Yubo’, een soort dating app. De verdachte verspreidde een filmpje via Telegram van een meisje dat zichzelf bevredigd. Dit was niet het slachtoffer, maar de verdachte deed alsof zij dat was en verspreidde haar profiel van Instagram en Snapchat in hetzelfde kanaal, samen met (niet-naakt)foto’s die zij naar de verdachte had verstuurd. De tekst bij het bericht was: “[slachtoffer 2] uit [woonplaats], zit op school in [plaats] en hockeyt ook nog, deze vieze kk kebber ligt wekelijks met een andere boy in bed en vind dat nog leuk ook, maak de helemaal kapot deze kleine kanker hoer [telefoonnummer]”. De Telegramgroep had op dat moment 88.215 leden.

De rechtbank overweegt dat uit de verklaring van aangeefster en uit de app-gesprekken volgt dat de verdachte het slachtoffer dwong om contact met hem te houden en dreigde haar toekomst te verpesten en haar gegevens online te plaatsen als aangeefster hem niet zou deblokkeren. Het ten laste gelegde delict dwang ten opzichte van het eerste slachtoffer is daarmee wettig en overtuigend bewezen.

Ten opzichte van een tweede slachtoffer heeft de verdachte zich schuldig gemaakt aan afdreiging door haar te dwingen naaktfoto’s en -filmpjes van zichzelf aan hem te sturen, onder de bedreiging dat hij anders haar foto’s zou gaan lekken op Telegram. Het minderjarige slachtoffer heeft vervolgens onder die druk meerdere naaktfoto’s en -filmpjes van zichzelf aan verdachte gestuurd. Het openbaar maken van de video in de appgroep ziet de rechtbank als wraakporno, omdat de filmpjes van seksuele aard waarop een onbekend gebleven persoon te zien is en de daarbij geplaatste foto’s van het account van het slachtoffer, nadeel opleveren voor het tweede slachtoffer.

De verdachte wordt veroordeeld tot een jeugddetentie van 210 dagen (met aftrek van voorarrest) en een proeftijd van twee jaren. Ook krijgt de verdachte voor drie jaar een vrijheidsbeperkende maatregel (contactverbod) opgelegd.

De rechtbank Den Haag heeft op 26 januari 2022 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2022:467) voor identiteitsfraude, belaging, ‘sextortion’ (afdreiging) en wraakporno. De verdachte heeft zich schuldig gemaakt aan identiteitsfraude door de gegevens van zijn ex-partner [slachtoffer] te misbruiken bij het afsluiten van een telefoonabonnement bij KPN, bij een bestelling van een iPhone 12 Pro en het aanmaken van een account op de website Werksters.nl. Door haar gegevens te gebruiken heeft hij haar overlast en nadeel bezorgd.

De verdachte dreigde een tweede slachtoffer dat zij toegangstickets voor Decibel aan hem moest sturen, omdat anders seksfilmpjes zouden worden verspreid. Hoewel het slachtoffer aan dit dreigement toegaf, heeft de verdachte die desbetreffende seksfilmpjes aan verscheidene vrienden van het slachtoffer gestuurd. De verdachte heeft aangevoerd dat het iemand anders moet zijn geweest die deze berichten heeft verstuurd, omdat zijn Instagram account gehackt is geweest. Deze bewering houdt naar het oordeel van de rechtbank geen stand. De rechtbank acht onaannemelijk dat een ander zich niet alleen heeft uitgegeven als de verdachte, maar ook toegang heeft gehad tot zijn telefoon, Instagramaccount en mailaccount. Dat deze persoon bovendien de beschikking heeft gehad over de betreffende seksfilmpjes die op de telefoon van verdachte stonden, acht de rechtbank volstrekt onaannemelijk.

De rechtbank overweegt ook of sprake is van belaging (zoals bedoeld in artikel 285d Sr). Bij de beoordeling van de vraag of sprake is van belaging als bedoeld in art. 285b, eerste lid, Sr zijn verschillende factoren van belang, te weten de aard, de duur, de frequentie en de intensiteit van de gedragingen van de verdachte, de omstandigheden waaronder deze hebben plaatsgevonden en de invloed daarvan op het persoonlijk leven en de persoonlijke vrijheid van het slachtoffer (HR 29 juni 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO5710; HR 4 november 2014, ECLI:NL:HR:2014:3095). Uit de verklaringen van het tweede slachtoffer blijkt duidelijk dat zij geen contact wilde met de verdachte en dat zij hem meerdere malen heeft verzocht om haar met rust te laten. Ook heeft zij hem op een bepaald moment op WhatsApp en Instagram geblokkeerd. De verdachte zelf wist ook dat zij geen contact met hem wilde, zo heeft hij bij de rechter-commissaris verklaard dat zij hem negeerde, maar dat hij toch contact bleef zoeken. De verdachte had zodoende moeten begrijpen dat hij geen contact meer moest opnemen met het slachtoffer. Het enkele feit dat slachtoffer in de tenlastegelegde periode eenmalig zelf contact heeft gezocht met de verdachte doet hier niet aan af. Het handelen van de verdachte heeft een grote impact gehad op het persoonlijk leven van slachtoffer.

De rechtbank is van oordeel dat de aard, duur, frequentie en intensiteit van de hiervoor vastgestelde gedragingen van de verdachte, de omstandigheden waaronder deze hebben plaatsgevonden en de invloed daarvan op het persoonlijk leven en de persoonlijke vrijheid van het slachtoffer – naar objectieve maatstaven bezien – zodanig zijn geweest dat van een stelselmatige inbreuk op haar persoonlijke levenssfeer sprake is geweest. Deze inbreuk was bovendien wederrechtelijk.

De rechtbank acht daarmee bewezen dat de verdachte zich aan de ten laste gelegde belaging schuldig heeft gemaakt. De rechtbank legt aan de verdachte een gevangenisstraf op voor de duur van acht maanden, met als bijzondere voorwaarden een contactverbod en een locatieverbod.

Meer duidelijkheid over PGP Safe-operatie

jjoerlemans 1 reactie

Het Team High Tech Crime van de Landelijke Eenheid en het Landelijk Parket is in mei 2015 een onderzoek gestart naar een bedrijf die cryptotelefoons leverde onder de merknaam ‘PGP Safe’. Het opsporingsonderzoek kreeg de naam ‘26Sassenheim’.

Volgens dit persbericht en dit persbericht viel het doek voor PGP Safe op 9 mei 2017. In Nederland, Costa Rica, Duitsland en Oostenrijk vonden er gelijktijdig doorzoekingen plaats en werd bewijs veiliggesteld, waaronder de sleutels om de PGP-berichten te ontsleutelen. In het persbericht van 2017 is verder te lezen dat gegevens veiliggesteld van de technische infrastructuur die door PGP Safe gebruikt werd om de versleutelde PGP-berichten te versturen. In deze data werden meer dan 700.000 versleutelde berichten gevonden, waarvan er destijds ruim 337.000 ontsleuteld en leesbaar waren gemaakt.

Aanpak van facilitators

In 2017 zei het OM over de zaak:

“De politie en het Openbaar Ministerie treden hard op tegen mensen die criminelen/criminele organisaties (digitaal) ondersteunen of faciliteren. Deze zogenoemde facilitators worden vervolgd en hun criminele vermogen wordt afgepakt.

De PGP BlackBerry’s zoals door de verdachten in onderzoek 26Sassenheim werden verkocht, zijn vooral in gebruik bij criminelen.”

In het persbericht van 7 december 2021 staat dat 5 jaar gevangenisstraf wordt geëist tegen de leveranciers van de PGP Safe-cryptotelefoons.

=== UPDATE ===

 In de uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 20 januari 2022 (ECLI:NL:RBROT:2022:363) is te lezen dat de verdenking aanvankelijk was dat de verdachte zich tezamen met anderen als professionele facilitator van versleutelde communicatie schuldig zou hebben gemaakt aan overtreding van witwassen (art. 420bis Sr) en deelneming aan een criminele organisatie (art. 140 Sr). De verdachte werd verdacht tezamen met anderen een eigen BlackBerry Enterprise Server (BES) in gebruik te hebben waaraan hij te verkopen BlackBerry’s koppelde om zo versleutelde en te wissen communicatie mogelijk te maken. BES is software waarmee een centraal te beheren datacommunicatiearchitectuur opgezet en onderhouden kan worden. Deze BlackBerry’s en de daarbij behorende abonnementen werden – volgens de verdenking – verkocht aan criminelen, die hiermee veilig en buiten het bereik van politie en justitie onderling konden communiceren.

De rechtbank overweegt dat ‘het gronddelict is het in strijd met de Telecommunicatiewet op de markt brengen van gemodificeerde, niet gekeurde PGP-encrypted BB’s. Met dat op de markt brengen werden inkomsten gegenereerd die uit dat misdrijf afkomstig waren.’ Maar de rechtbank ‘ziet niet in dat met deze overtreding crimineel geld kan zijn verdiend zoals in de tenlastelegging onder de feiten 1 en 2 is opgenomen en daarvoor is ook geen enkele aanwijzing te vinden in het dossier. Het causaal verband tussen de ten laste gelegde geldbedragen en dit gronddelict ontbreekt daarom’. De verdachte wordt van deze overtreding vrijgesproken. De rechtbank overweegt ook dat voor het de overtreding van de Telecommunicatiewet voor de hand had gelegen de met bestuursrechtelijke handhaving belaste instanties in te schakelen voor de verdere beoordeling en afdoening hiervan, in plaats van deze strafrechtelijke weg te bewandelen. De rechtbank verklaart de officier van justitie om deze redenen niet-ontvankelijk in de strafvervolging van overtreding van de Telecommunicatiewet en de Wet op de economische delicten.

De rechtbank overweegt ook dat het bedrijf de enige distributeur van de PGP-encrypted BlackBerry’s met de bijbehorende abonnementen. De PGP-software die op deze BlackBerry’s was geïnstalleerd bevatte een applicatie (genaamd Emergency Wipe) om zelf alle op de BB aanwezige gegevens te wissen. Daarnaast verleende de organisatie als aanvullende dienst ook ‘beheer op afstand’. Dit hield onder meer in dat de inhoud van een BB op verzoek van de klant, door tussenkomst van [naam rechtspersoon], op afstand kon worden gewist (een zogenaamd ‘wipe- of kill-verzoek’). Na onderzoek van in beslag genomen PGP-encrypted BlackBerry’s van de medeverdachte en de daarop aangetroffen e-mailcorrespondentie is een groot aantal van deze wipe- of kill-verzoeken aangetroffen. Deze mailwisselingen zijn vergeleken met gegevens in de politiesystemen en ook met de naar aanleiding van een rechtshulpverzoek aan de Costa Ricaanse autoriteiten verkregen en ontsleutelde data van de BlackBerry Enterprise Server (BES) van de Canadese leverancier die zich bevond in Costa Rica.

Daarbij is gebleken dat in de vier in de tenlastelegging vermelde gevallen een wipe- of kill-verzoek was gedaan nadat de gebruiker van de betreffende BlackBerry was aangehouden en de telefoon in beslag was genomen. Deze verzoeken zijn dus gedaan om te voorkomen dat de politie belastende informatie uit de telefoons zou kunnen halen. Deze verzoeken zagen op BlackBerry’s met e-mailadressen die eindigen op een bepaalde domeinnaam. Het betreffen dus BlackBerry’s en/of abonnementen die zijn verkocht door de organisatie. Gelet hierop acht de rechtbank bewezen dat de organisatie zich tezamen en in vereniging met elkaar schuldig hebben gemaakt aan begunstiging, zoals strafbaar gesteld in artikel 189, eerste lid onder 3 Sr. Bewezen is dat zij door te voldoen aan genoemde wipe- of kill-verzoeken opzettelijk voorwerpen (in dit geval: de inhoud van de telefoons) die kunnen dienen om de waarheid aan de dag te brengen, aan het onderzoek van de ambtenaren van justitie of politie hebben onttrokken, met het oogmerk om de inbeslagneming van die voorwerpen te beletten of te verijdelen. De verdachte heeft, hoewel in hij de positie was om dat te doen, niet verhinderd dat dergelijke verzoeken werden uitgevoerd. De rechtbank is gelet hierop van oordeel dat de verdachte voorwaardelijk opzet heeft gehad op de begunstiging. Niet vereist is dat hij wetenschap heeft gehad van de concrete verzoeken zelf en de uitvoering daarvan.

De verdachte wordt dus veroordeeld voor valsheid in geschrifte en het Nederlandse equivalent van ‘obstruction of justice’ (‘begunstiging’). De rechtbank overweegt nog in de strafbestelling het volgende:

“De handel in de PGP-encrypted telefoons is in beginsel legaal. Dat geldt ook voor de dienst van het op verzoek op afstand wissen van de inhoud van telefoons. Door dit ook te doen in zaken waarin de gebruiker van de telefoon door de politie is aangehouden en waarbij de telefoon in beslag is genomen, heeft de organisatie [naam rechtspersoon] hiermee echter strafbaar gehandeld. Daarmee is in de zaken tegen die betreffende gebruikers mogelijk bewijs vernietigd en het onderzoek door politie en justitie bemoeilijkt. De verdachte heeft hieraan feitelijke leiding gegeven en op die manier eraan bijgedragen dat de opsporing van andere strafbare feiten werd gefrustreerd. Het valt de verdachte te verwijten dat hij met deze handel criminelen heeft willen helpen uit handen van politie en justitie te blijven. In het kader van de vaststelling van de op te leggen straf is evenwel relevant dat niet is vast te stellen in welke omvang dit handelen heeft plaatsgevonden.”

De verdachte krijgt 65 dagen gevangenisstraf en een geldboete van 10.000 euro opgelegd. De gevangenisstraf is gelijk aan de dagen die de verdachte reeds in verzekering en voorlopige hechtenis heeft doorgebracht. Ook ontvangt de verdachte een deel van het inbeslaggenomen geld en voorwerpen terug.

=== EINDE UPDATE ==

Andere jurisprudentie

Gezien het aantal berichten die zijn veilig gesteld is het wat vreemd dat de eerste gepubliceerde rechtszaken op rechtspraak.nl zich tot 2021 op zich laten wachten (zie ECLI:NL:RBMNE:2021:1213) en (ECLI:NL:RBROT:2021:9906). In deze uitspraken wordt gerefereerd naar de PGP Safe-operatie en onderzoek ’26Sassenheim’, omdat berichten die daarin zijn veiliggesteld door een officier van justitie op grond van art. 126dd Sv worden gedeeld ten behoeve van andere opsporingsonderzoeken. Door de beschikbare rechtspraak naast elkaar te leggen komen er (na wat puzzelen) de volgende feiten over de operatie naar boven:

Het onderzoek 26Sassenheim richt zich op de faciliterende rol van de aanbieders van PGPSafe. In dat onderzoek is op 24 april 2017 een rechtshulpverzoek gedaan aan Costa Rica om onderzoekshandelingen te verrichten aan de infrastructuur van de leverancier van PGPSafe-diensten en -producten.

Rechtshulpverzoek aan Costa Rica

In de periode van 9 mei 2017 tot en met 11 mei 2017 is dat rechtshulpverzoek door de autoriteiten van Costa Rica uitgevoerd, daarbij geassisteerd door de Nederlandse politie. De uit die zoeking voortvloeiende versleutelde data (onder andere mailserverdata) zijn veiliggesteld, op 12 juni 2017 aan Nederland verstrekt en daar vervolgens ontsleuteld. De Costa Ricaanse autoriteiten hebben, anders dan de Canadese, geen clausulering of restricties verbonden aan het gebruik van die data’. Opvallend is nog wel dat in het geval PGP-safe blijkbaar “slechts een gedeelte” van de server is veiliggesteld, ‘omdat de Costa Ricaanse autoriteiten de doorzoeking beëindigden voordat alles was gekopieerd’.

Onderzoekswensen van de verdediging voor toetsing op rechtmatigheid

In de meest recente zaak van 11 oktober 2021 van de Rechtbank Rotterdam (ECLI:NL:RBROT:2021:9906) verzoekt de verdediging onder andere om meer informatie het rechtshulpverzoek (JJO: ik begrijp: het verzoek zelf en de onderliggende stukken) aan Costa Rica en het bevel tot binnentreden, de doorzoeking en de beslaglegging van het Gerecht in Strafzaken van het Eerste District San Jose (Costa Rica).

De officier van justitie heeft zich – door de rechtbank samengevat – op het standpunt gesteld dat het onderzoek in Costa Rica rechtmatig is verricht. Bovendien staat het vertrouwensbeginsel in de weg aan een oordeel van de rechtbank over de gang van zaken in Costa Rica. Zelfs wanneer er sprake zou zijn van eventuele onrechtmatigheden in het onderzoek 26Sassenheim, dan zou deze het onderzoek Sartell niet aangaan, omdat het onderzoek 26Sassenheim niet heeft te gelden als voorbereidend onderzoek van het onderzoek Sartell. Met het verstrekken van een ‘binder’ over de PGP Safe-operatie is volgens de officier van justitie voldoende informatie over de zaak verstrekt.

De rechtbank oordeelt dat met het inbrengen van de binder Ennetcom & PGPSafe en het verstrekken van toegang tot de eigen PGPSafedata en specifiek te onderzoeken gesprekken de officier van justitie al grotendeels tegemoet is gekomen aan de onderzoekswensen van de verdediging. De verdediging heeft deze onderzoekswensen met name geformuleerd om de toegepaste methoden van opsporing, de resultaten van het onderzoek van de server(s) in Costa Rica en de selectie van de data ten behoeve van Sartell te kunnen betwisten.

De rechtbank onderschrijft dat de verdediging het recht toekomt om het door de officier van justitie aangedragen bewijs te betwisten. Met het inbrengen van de binder Ennetcom & PGPSafe heeft de officier van justitie echter naar het oordeel van de rechtbank de verdediging voldoende voorzien van de informatie die redelijkerwijs relevant kan worden geacht voor de hiervoor bedoelde betwisting.

Toets op betrouwbaarheid PGPSafe data

In de uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 11 april 2022 (ECLI:NL:RBROT:2022:2674) wordt het volgende gezegd over de authenticiteit van de data en betrouwbaarheid van de data:

De authenticiteit van de data

Het is juist dat in Costa Rica bij het kopiëren van de data de data op de server niet zijn gehasht. Die hashwaarde kan dus niet worden vergeleken met de hashwaarde van de data op de door de Costa Ricaanse autoriteiten aan de Nederlandse politie geleverde harde schijven. Dit valt het OM echter niet te verwijten aangezien dit toen geen Nederlandse aangelegenheid is geweest.

Hieraan behoeft echter evenmin een gevolg voor de betrouwbaarheid van die data verbonden te worden, nu van enige manipulatie van die data voordat deze bij de Nederlandse politie is aanbeland niet is gebleken. De rechtbank neemt daarbij in ogenschouw dat met het verbreken van de verbinding tussen de servers en het internet, het verzegelen van de servers op het moment dat de Costa Ricaanse autoriteiten niet aanwezig waren en het verpakken en verzegelen van het gekopieerde materiaal, dat naar Nederland is gestuurd de kans dat die data toen zouden zijn gemanipuleerd uitermate klein kan worden geacht. Het dossier biedt hiervoor ook overigens geen begin van aannemelijkheid.

Na ontvangst van de harde schijven uit Costa Rica zijn de data volgens de regelen der kunst gekopieerd naar het onderzoeksnetwerk van de Nederlandse politie. Ook hierin ligt geen reden te veronderstellen dat de data niet op forensisch verantwoorde wijze zijn veiliggesteld en ligt hierin geen grond om de data voor het bewijs uit te moeten sluiten.

Tijdstempels

Het feit dat die verschillen zich kunnen voordoen is al in een eerder stadium door de deskundigen in de binder Ennetcom & PGPSafe onderkend. Echter, daaruit volgt nog niet dat de inhoud van het bericht daarmee onjuist is.

De verdediging heeft voorts gesteld dat de onbetrouwbaarheid van de PGPSafeberichten onder meer blijkt uit de verschillen die zich soms voordoen bij de vermelding van de tijdstippen van verzending en ontvangst die aan die berichten zijn gekoppeld in de lijn van de verzender en die van de ontvanger.

Deze verschillen in tijdstempels kunnen zich bij voorbeeld al voordoen wanneer men zich op dat moment in verschillende tijdzones bevindt, verschillende bestuurssystemen worden gehanteerd, waardoor een doorgestuurd bericht anders wordt getypeerd en/of met een ander tijdstempel (gemodificeerd, benaderd, gecreëerd) wordt opgeslagen op de server of het toestel of de tijdsinstellingen van het toestel zelf anders zijn ingesteld. Hoewel dit meebrengt dat het tijdstip van verzenden respectievelijk ontvangen van een bericht altijd een kritische blik vereist, kan hieruit niet zonder meer en niet zonder nadere specifieke toelichting de onbetrouwbaarheid van (de inhoud van) die berichten afgeleid worden.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht december 2021

jjoerlemans 3 reacties

Hoge Raad wijst nieuw arrest over computervredebreuk

De Hoge Raad heeft op 30 november 2021 een arrest (ECLI:NL:HR:2021:1691) gewezen over de begrippen ‘wederrechtelijk binnengedrongen’, ‘valse sleutel’ en ‘valse hoedanigheid’ in een tenlastelegging over computervredebreuk (art. 138ab Sr). Het ging in deze zaak om een ‘politiemol’; een verdachte die jarenlang vertrouwelijke informatie heeft opgezocht in politiesystemen en die (tegen betaling) heeft gedeeld met personen uit het criminele circuit. Daarnaast wordt hem witwassen verweten en het voorhanden hebben van valse reisdocumenten.

De verdachte had als politieambtenaar met een autorisatie toegang tot het beveiligde politiesysteem ‘Blue View’. Het systeem was beveiligd met een gebruikersnaam (zijn dienstnummer) en een wachtwoord. Het hof Amsterdam heeft reeds vastgesteld dat die autorisatie aan de verdachte was verstrekt om in het kader van zijn werk als politieambtenaar naspeuringen te verrichten, maar dat de verdachte het systeem vervolgens heeft bevraagd op gegevens over personen zonder dat daarvoor in de uitoefening van zijn politietaak enige aanleiding bestond. Op die manier kreeg de verdachte zonder daartoe bevoegd te zijn inzage in gegevens en nam hij deze gegevens over. Op grond hiervan heeft het hof geoordeeld dat de verdachte zijn autorisatie voor toegang tot het systeem Blue View heeft ‘misbruikt om informatie/gegevens over criminelen in te zien, deze informatie/gegevens over te nemen en deze informatie/gegevens ook aan deze criminelen te verstrekken’.

De Hoge Raad overweegt dat het oordeel van het hof Amsterdam dat hier ‘met behulp van een “valse sleutel” computervredebreuk’ wordt gepleegd, juist is (of zoals de HR dat formuleert: ‘geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Dat oordeel is ook niet onbegrijpelijk’). Daarbij wordt aansluiting gezocht in de wetsgeschiedenis. Zie r.o. 2.2.2:

In de Kamerstukken van het toenmalige wetsvoorstel wordt over het bestanddeel ‘valse sleutel’ weergegeven dat een password een sleutel is die de gebruiker toegang geeft tot het systeem of tot een deel daarvan. Daarbij werd aangehaald dat de Hoge Raad in zijn arrest van 20 mei 1986, ECLI:NL:HR:1986:AC9359, NJ 1987/130, heeft bepaald dat een huissleutel die wordt gebruikt tot opening van een slot door iemand die daartoe niet is gerechtigd, een valse sleutel is en dat niet is vereist dat ten aanzien van de sleutel enige beveiligingsmaatregel is genomen.

Onder verwijzing naar artikel 90 Sr, waarin geen definitie van het begrip ‘valse sleutels’ wordt gegeven maar enkel wordt aangegeven wat onder het begrip dient te worden begrepen (‘alle tot opening van het slot niet bestemde werktuigen’) – waarbij de wetgever heeft aangegeven dat “(O)nverschillig (is) of het werktuig al of niet een sleutel is, zoo het slechts niet die sleutel is, die voor opening van dat slot bestemd is.” (zie H.J. Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, Deel I, tweede druk, p. 544) – stelt het hof dat de jurisprudentie van de Hoge Raad verder ter zake van ‘valse sleutel’ heeft uitgemaakt dat ook onrechtmatig gebruik van bijvoorbeeld een bankpas of een tankpas kan worden aangemerkt als het gebruik maken van een ‘valse sleutel’. Anders gezegd: de Hoge Raad geeft een ruime uitleg aan het begrip ‘valse sleutels’ waarbij ook gebruik door een onbevoegde als een ‘valse sleutel’ kan worden aangemerkt (vgl. CAG Knigge in ECLI:NL:PHR:2017:1012 onder verwijzing naar HR 3 oktober 2017, ECLI:NL:HR:2017:2546).

Het oordeel van het hof Amsterdam dat de verdachte ook door het aannemen van een “valse hoedanigheid” computervredebreuk heeft gepleegd, ‘kan echter niet zonder meer uit de bewijsvoering worden afgeleid’. De door het hof in aanmerking genomen omstandigheid ‘dat de verdachte met het misbruik van zijn autorisatie het door zijn collega’s en de maatschappij in hem gestelde vertrouwen heeft geschonden’, volstaat daartoe niet. De Hoge Raad neemt daarbij in aanmerking dat niet blijkt dat de verdachte al een valse hoedanigheid had aangenomen toen hem de autorisatie werd verstrekt.

Het hof overwoog hierover destijds dat met betrekking tot het aannemen van een valse hoedanigheid dat het ‘in de kern erom gaat dat het handelen van de verdachte ertoe kan leiden dat bij de ander een onjuiste voorstelling van zaken in het leven wordt geroepen met betrekking tot de ‘persoon’ van de verdachte wat betreft diens hoedanigheid om daarvan misbruik te maken’ (met verwijzing naar HR 20 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2892, NJ 2017/158, m.nt. Keijzer, rov. 2.3.4).

Het slagen van de hierop gerichte klacht leidt niet tot cassatie, omdat het weglaten van dit deel van de bewezenverklaring de aard en de ernst van het bewezenverklaarde in zijn geheel beschouwd niet aantast.

Aanranding of ontucht zonder feitelijke aanraking

De rechtbank Overijssel veroordeelde (ECLI:NL:RBOVE:2021:4261) op 15 november 2021 een verdachte voor onder andere aanranding. Ook was ontucht ten laste gelegd, maar dat werd niet bewezen geacht.

De rechtbank overweegt of er voor ontucht het vereiste ‘relevante interactie’ is tussen de verdachte en het slachtoffer. De rechtbank verwijst hiervoor naar het ‘Pollepel’-arrest (HR 11 oktober 2005, ECLI:NL:HR:2005:AT972, r.o. 3.4 (JJO: gek genoeg kan ik dit arrest niet vinden op rechtspraak.nl en ik vermoed dat een foutje is gemaakt. Ik hoor graag wat wel de goede verwijzing is) van de Hoge Raad waarin – kort gezegd – bepaald dat seksuele handelingen die gepleegd zijn door een ander dan degene die de dwang heeft uitgeoefend, volgens de wetsgeschiedenis niet vallen onder de reikwijdte van artikel 242 Sr. Het dwingen van een ander tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen, ook als deze mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, levert volgens de wetsgeschiedenis feitelijke aanranding van de eerbaarheid op, als bedoeld in art. 246 Sr. Dit is ook zo als het slachtoffer wordt gedwongen bij zichzelf zulke handelingen te verrichten.

De rechtbank is van oordeel dat naast artikel 242 Sr ook artikel 245 Sr valt onder de werking van het ‘Pollepel’-arrest. Daaruit volgt dat artikel 245 Sr toepassing mist indien de verdachte het binnendringen niet zelf heeft gepleegd, zoals in de onderhavige casus. De verdachte kan daarom ook niet worden verweten dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan het ten laste gelegde seksueel binnendringen van het lichaam van een persoon tussen de 12 en de 16 jaar.

Wel is sprake van aanranding. Daar kan ook sprake van zijn indien geen lichamelijke aanraking heeft plaatsgevonden tussen verdachte en slachtoffer (met verwijzing naar HR 22 maart 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP1379). Daartoe is wel vereist dat, gelet op alle omstandigheden van het geval, tussen verdachte en slachtoffer een relevante interactie heeft plaatsgevonden. De verdachte heeft het slachtoffer niet fysiek aangeraakt, maar door bedreiging met openbaarmaking van beeldmateriaal haar gedwongen tot het verrichten van seksuele handelingen. De rechtbank is van oordeel dat daarmee sprake was van de vereiste relevante interactie tussen verdachte en het slachtoffer.  

De verdachte wordt veroordeeld tot een geheel voorwaardelijke gevangenisstraf van 6 maanden, met een proeftijd van drie jaar en 240 uur taakstraf.

Vergelijkbaar is de uitspraak van Midden-Nederland op 30 november 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:5821). Daarbij werd een verdachte veroordeeld voor ontucht met een minderjarige (jonger dan 16 jaar) en het gewoonte maken van het verspreiden, verwerven, bezitten en zich de toegang verschaffen tot kinderpornografisch materiaal.

De rechtbank acht bewezen dat (ook) ontuchtige handelingen via de webcam zijn uitgevoerd. Anders dan de raadsman is de rechtbank van oordeel dat in de chatgesprekken tussen verdachte en het slachtoffer sprake is van relevante interactie, hetgeen vereist is voor een bewezenverklaring van ontuchtige handelingen zonder lichamelijk contact. Uit de inhoud van de chatgesprekken en uit de verklaring van verdachte volgt dat sprake is van actie en reactie in de gesprekken, waarbij het initiatief voor het seksuele contact via de webcam van verdachte uitgaat, hetgeen vervolgens leidt tot de ontuchtige handelingen zoals die zijn beschreven in de tenlastelegging.

Heimelijk forensische kopie van telefoon gemaakt

Een uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 12 oktober 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:4932) is het vermelden waard vanwege opvallende overwegingen omtrent de rechtmatigheid van een onderzoek aan een smartphone. De verdachte wordt in deze zaak veroordeeld voor een voorwaardelijke gevangenisstraf voor deelname aan criminele organisatie, het medeplegen van dealen van cocaïne en het voorhanden hebben van drugs.

De verdediging stelt in deze zaak dat de heimelijke inbeslagname van de twee telefoons (en het heimelijk maken van een forensische kopie daarvan) onrechtmatig heeft plaatsgevonden, omdat er geen machtiging van de rechter-commissaris is afgegeven voor deze handeling. Daarnaast zouden telefoons niet op deze manier, zonder kennisgeving, op basis van art. 94 Sv in beslag genomen hadden mogen worden.

De rechtbank overweegt in par. 4.3 dat de verdachte verband met een vernieling is aangehouden. Tijdens zijn insluiting heeft de politie twee telefoons kort in beslag genomen en van één van die telefoons is een forensische kopie gemaakt. De verdachte is hierover niet in kennis gesteld.

De rechtbank overweegt dat deze handelswijze niet bij wet is voorzien. Er is in strijd gehandeld met art. 94 Sv, omdat de verdachte is niet van de inbeslagname op de hoogte gebracht. In tegenstelling tot wat de officier van justitie heeft betoogd, biedt ook art. 126g Sv geen grondslag voor deze heimelijke inbeslagname. Het stelselmatig volgen of waarnemen van een persoon is iets wezenlijks anders dan het kopiëren van de inhoud van een telefoon.

Toch overweegt de rechtbank dan geen sprake is van een ‘ernstige privacy-schending’, omdat het een ‘dealertelefoon’ is geweest die weinig sociale contacten bevatte en daarnaast was de inbreuk op het eigendomsrecht van de verdachte ‘zeer beperkt’, omdat de verdachte na vrijlating weer beschikking kreeg over de telefoon.

De rechtbank komt tot de vaststelling dat er sprake is geweest van twee vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek jegens verdachte, te weten de heimelijke inbeslagname van de telefoons en het verstrekken van de historische verkeersgegevens. Op basis van voornoemde beoordeling van de vormverzuimen – wat betreft de aard en de ernst van het verzuim en het nadeel van verdachte – komt de rechtbank tot de conclusie dat het nadeel dat verdachte daarmee heeft geleden zeer beperkt is gebleven en door de verdediging weinig specifiek is onderbouwd. De rechtbank volstaat daarom met de constatering dat er sprake is van vormverzuimen heeft plaatsgevonden en verbindt hier geen verdere gevolgen aan.

Veroordeling voor QR-code fraude

Op 21 oktober 2021 veroordeelde (ECLI:NL:RBAMS:2021:6000) de rechtbank Amsterdam een verdachte voor oplichting en het aanwezig hebben van harddrugs. De feiten over oplichting en overwegingen omtrent de vraag of een internetbankieren-applicatie een geautomatiseerd werk is, zijn interessant.

De verdachte pleegde ‘QR-fraude’ gebruik van de ING internetbankieren-app. De fraudeur vroeg het slachtoffer om een overboeking via de telefoon en vraagt dan om de telefoon om zijn rekeningnummer in te voeren. Ondertussen scant hij dan een QR-code en neemt de bankrekening-app over. Op de telefoon waar de rekening wordt gehouden, komt een bevestiging binnen die gebruikt moet worden op de telefoon met de QR-code. De fraudeur heeft dus de QR-code aangevraagd. Op het moment dat de fraudeur met de QR-code en de bevestigingscode de rekening heeft overgenomen, heeft de fraudeur de beschikking over de rekening

Voor computervredebreuk wordt de verdachte vrijgesproken, omdat in de tenlastelegging de internetbankieren-applicatie als geautomatiseerd werk werd aangemerkt in de zin van artikel 80sexies Sr. Dat kan niet, omdat het bij gaat om ‘fysieke apparaten’, aldus de rechtbank. De rechtbank wijst erop dat servers als zijnde een geautomatiseerd werk niet in de tenlastelegging worden genoemd. De rechtbank acht ook niet bewezen dat verdachte bankgegevens/een QR-code heeft gestolen, omdat uit het dossier niet blijkt dat deze buiten het bereik van de rechthebbende zijn gebracht. De officier van justitie kan uit deze uitspraak aldus de nodige lessen trekken bij het formuleren van een tenlastelegging bij QR-code fraude.  

Geheimhouding details EncroChat-operatie

In een uitspraak van 11 oktober 2021 (ECLI:NL:RBROT:2021:10412) gaat de rechtbank Rotterdam nader in op de redenen waarom geheimhouding van bepaalde details van de EncroChat-operatie noodzakelijk is. De beslissing op een vordering ex 149b Sv strekt tot onthouding van gegevens betreffende het interceptiemiddel en onthouding van (identificerende) gegevens betreffende zaaksofficieren van justitie en verdachten en getuigen.

Op grond van art. 187d lid 1 sub b Sv moet worden overwogen of het achterwege laten van toevoegen van de zwartgelakte stukken noodzakelijk is vanwege een “zwaarwegend opsporingsbelang”. Hoe het binnendringen in de telefoontoestellen van EncroChat-gebruikers precies is gebeurt wordt in die stukken niet prijsgegeven. De rechters-commissarissen stellen vast dat de weggelakte passages, zoals vermeld door de officieren van justitie, zien op de aard en werking van het ingezette interceptiemiddel.

Naar het oordeel van de rechters-commissarissen kan de onthulling daarvan verstrekkende gevolgen hebben voor lopende en toekomstige onderzoeken die afhankelijk zijn van een succesvolle inzet van (een) soortgelijk(e) interceptiemiddel(en). Kennisneming van deze werkwijze(n) door de verdachte(n) of door derden maakt immers dat zij daarop kunnen anticiperen en dat de informatiegaring, onderzoeksvoorbereiding en opsporingsmogelijkheden aan effectiviteit zullen inboeten of niet langer mogelijk zullen zijn. Gelet daarop wordt het onthouden van die passages aan de processtukken noodzakelijk geacht. Nu het weglaten uitsluitend de technische aspecten van de gebruikte opsporingsmethodiek betreft, is de verdediging met het achterwege laten van het voegen van die betreffende specifieke informatie volgens de rechtbank niet op enigerlei wijze in zijn belang geschaad.

Ook stellen de rechters-commissarissen stellen vast dat de passages die in de bovengenoemde stukken door de officieren van justitie zijn zwartgelakt, zien op (identificerende) gegevens van de betrokken zaaksofficieren van justitie alsmede van verdachten en getuigen uit andere onderzoeken. Het bekend worden van de namen van de officieren van justitie levert een potentieel veiligheidsrisico voor hen op waarvan zij ernstige overlast kunnen ondervinden en waardoor zij in de uitoefening van hun ambt ernstig kunnen worden belemmerd.

Veroordeling voor deelname aan een terroristische organisatie en online opruiing door rechtsextremist

jjoerlemans

Op 2 december 2021 heeft de rechtbank Rotterdam een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:11858) voor deelname aan een terroristische organisatie en opruiing via Telegram en Whatsapp. De uitspraak is interessant, vanwege de uitvoerige en wat mij betreft uitstekende overwegingen omtrent het delict deelname aan een terroristische organisatie en het delict opruiing in een online omgeving. Zie ook dit nieuwsbericht ‘Nederlandse aanhangers ‘rassenoorlog’ hoeven niet terug de cel in’ n.a.v. de zaak.

“The Base”

De zaak gaat over een verdachte die heeft deelgenomen aan de organisatie genaamd “The Base”’. Het betreft een terroristische organisatie, omdat het een internationaal netwerk is van rechtsextremisten die tot doel had terroristische misdrijven te plegen, zoals het begaan tot doodslag met een terroristisch oogmerk (art. 288a Sr). De rechtbank overweegt dat ‘The Base’ zichzelf ziet als het fundament van een verzetsgroep tegen een door Joden gedomineerd politiek systeem. The Base verspreidt online informatie over survivaltechnieken en zelfverdediging en organiseert trainingen en ontmoetingen.

Ambtsbericht AIVD

Op 15 oktober 2020 ontving de politie onderstaand ambtsbericht van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) van 14 oktober 2020:

“In het kader van de uitvoering van zijn wettelijke taak beschikt de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst over de volgende betrouwbare informatie:

[naam verdachte] (geb. [geboortedatum verdachte] in [geboorteplaats verdachte] ) staat ingeschreven op het adres [adres verdachte] en gebruikt het telefoonnummer + [telefoonnummer].”

Op basis van de inhoud van dit ambtsbericht werd op 15 oktober 2020 het opsporingsonderzoek ‘Posadas’ gestart.

Deelname aan een terroristische organisatie

Daarvoor moet allereerst sprake zijn van een criminele organisatie en dus sprake zijn van een (1) een samenwerkingsverband, (2) met een zekere duurzaamheid en structuur, (3) tussen tenminste twee personen. Om daaraan te toetsen citeert de rechtbank stukken uit ‘Kennisdocument The Base’ van de Koninklijke Marechaussee van 17 december 2020, waarin de The Base wordt omschreven als een ‘een relatief goed georganiseerde en internationaal vertakte rechtsextremistische organisatie: naast leider en oprichter [naam 2] zijn er vertrouwelingen, cellen (twee tot vier man) in verschillende westerse landen, ‘lone wolves’ en een groot aantal Telegram-volgers’. Er is een team dat virtuele sollicitatiegesprekken (vetting) afneemt waarbij [naam 2] de leiding heeft.

Nieuwe leden die in hetzelfde land of dezelfde staat wonen, worden door de centrale organisatie in contact met elkaar gebracht om cellen te vormen. Ook levert de internationale organisatie een chat-kanaal per cel. Andere taken van de staforganisatie zijn onder andere het verspreiden van propaganda ter werving én als geweldsoproepen, het hosten van de digitale omgeving en het aanbieden van literatuur en handleidingen.

Het voorgaande leidt de rechtbank tot de vaststelling dat The Base een internationaal samenwerkingsverband is met een zekere duurzaamheid en structuur tussen meerdere personen en dus een organisatie als bedoeld in artikel 140 Sr.

Terroristisch oogmerk

De rechtbank overweegt dat er sprake is van een terroristisch oogmerk als er een gedraging is die het oogmerk heeft om ‘(een deel van) de bevolking ernstige vrees aan te jagen dan wel de overheid wederrechtelijk te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel (internationale) structuren van een land te ontwrichten of te vernietigen’. Het oogmerk is het naaste doel van de dader, het is datgene wat hij wil of waar het hem om te doen is. Het motief hiervoor kan economisch, politiek of religieus geïnspireerd zijn.

De rechtbank beschrijft tamelijk uitvoerig dat uit dossierstukken blijkt dat The Base streeft naar het versnellen van een ineenstorting van ‘het systeem’, het uitlokken van een rassenoorlog en het instellen van een witte etnostaat. Volgens The Base is deze ontwikkeling al in gang gezet en dient zij die te bespoedigen. Deze doelstelling is te kenmerken als het algemene idee van het rechtsextremistische accelerationisme. Wie het rechtsextremistische gebruik van de term accelerationisme aanhangt, meent dat de westerse samenleving gecorrumpeerd is door Joodse, liberale, socialistische en multiculturele invloeden en daarom geleidelijk, maar onafwendbaar afglijdt naar krachteloosheid en betekenisloosheid. Accelerationisten spannen zich daarom in voor de versnelling (acceleratie) van het proces dat westerse staten tot hopeloze “failed states” maakt.

Onafhankelijk opererende (accelerationistische) cellen hebben het oogmerk om westerse overheden omver te werpen door willekeurige geweldsdaden te plegen die sociale spanningen aanjagen en uiteindelijk maatschappelijke chaos en burgeroorlog veroorzaken. (…) Het uiteindelijke doel van de accelerationisten is dan ook de vestiging van een etnostaat waarin witte mensen de dienst uitmaken en waarin maatschappelijke posities primair op grond van ras en etniciteit worden bepaald. Alle bevolkingsgroepen die dit ideaal bewust of onbewust ondermijnen – denk aan moslims, Joden en mensen die horizontale solidariteit voorstaan zoals marxisten – zijn de natuurlijke vijanden van de accelerationist.

Dat het niet alleen bij een ideologie blijft, blijkt uit de overweging van de rechtbank dat ‘in de laatste maanden van 2019 ontwikkelen drie andere The Base-leden het voornemen om twee aanhangers van Antifa, een extreemlinkse organisatie, om het leven te brengen door hun huis in brand te steken. Dit plan kon door de FBI tijdig worden verijdeld.’

De rechtbank verwerpt het verweer dat voornoemde dossierstukken niet voor het bewijs kunnen worden gebruikt, omdat de juistheid daarvan niet te controleren zou zijn. De enkele stelling dat de stukken uitsluitend zijn gebaseerd op nieuwsberichten (open bronnen), is daarvoor onvoldoende. Ook vindt de inhoud van deze stukken steun in een recente (openbare) publicatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) getiteld ‘Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (hierna: DTN) nr. 55 van oktober 2021. De rechtbank overweegt vanwege het voorgaande dat sprake is van een terroristisch oogmerk door de organisatie.

Deelneming

Van deelneming aan een criminele (terroristische) organisatie is sprake indien een betrokkene behoort tot het samenwerkingsverband en een aandeel heeft in, dan wel ondersteuning biedt aan, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het oogmerk van de organisatie (met verwijzing naar HR 18 november 1997, ECLI:NL:HR:1997:ZD0858, NJ 1998, 225). Elke bijdrage aan een organisatie kan strafbaar zijn. Een dergelijke bijdrage kan bestaan uit het (mede)plegen van enig misdrijf, maar ook uit het verrichten van hand- en spandiensten (HR 3 juli 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW5161). Het is voldoende dat een betrokkene in zijn algemeenheid – in de zin van onvoorwaardelijk opzet – weet dat de organisatie het plegen van misdrijven tot oogmerk heeft. Niet is vereist dat een betrokkene enige vorm van opzet heeft op de door de terroristische organisatie beoogde concrete misdrijven. Wetenschap van een of meer concrete misdrijven is niet vereist (HR 8 oktober 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3565). Evenmin is vereist dat een betrokkene zelf heeft meegedaan of meedoet aan de misdrijven die door andere leden van de organisatie zijn respectievelijk worden gepleegd.

De verdachte heeft in oktober 2019 via de chatapplicatie genaamd “Wire” berichten uitgewisseld over The Base. Daarin bericht hij dat hij en [naam medeverdachte] de eerste twee Nederlanders in The Base zijn. Ook komt uit deze berichten naar voren dat de verdachte met succes een vetting-procedure9 heeft doorlopen en dat hij in diezelfde periode in een interview room zat met zes leden van The Base uit andere landen.

Op 31 oktober 2019 chatten de verdachte en een medeverdachte over het doen van een opdracht met posters of het logo van The Base “spray painten” op een verlaten gebouw, waarna zij officiële leden zijn. De verdachte heeft ter zitting bekend dat hij daadwerkelijk op een muur een ‘spray paint’ met logo van The Base heeft gemaakt in opdracht van de The Base. Daarnaast overweegt de rechtbank dat de verdachte op 23 december 2019 en medeverdachte met twee anderen gechat. In die chatgesprekken hebben zij vragen omtrent The Base beantwoord, onder andere de vraag hoe men lid kan worden van The Base. Ook hebben zij gezegd dat zij de enige leden van The Base in Nederland zijn en de leiders van de Nederlandse cel. Op diezelfde dag heeft de medeverdachte ook een propagandavideo van The Base verstuurd met trainingsbeelden waarin wordt geschoten met automatische vuurwapens en explosieven worden gebruikt. Ook worden beelden getoond waarop met een vuistvuurwapen op een Jodenster wordt geschoten. Op 29 januari 2020 heeft de verdachte in een WhatsAppgesprek gezegd dat hij in twee Siege-groepen zit, te weten ‘Feuerkrieg’ en The Base. Ten slotte blijkt uit Wire-contacten dat de verdachte in februari 2020 in ieder geval twee personen voor The Base heeft gerekruteerd.

Gelet hierop is de rechtbank van oordeel dat wettig en overtuigend is bewezen dat de verdachte lid is geweest van en (daarmee) deelnemer aan de terroristische organisatie The Base die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven. De omstandigheid dat de verdachte geen trainingskamp van The Base heeft bezocht en dat bij hem geen wapens zijn aangetroffen, maakt dit niet anders. Immers, gelet op de inhoud van zijn berichten op sociale media, wist de verdachte wel degelijk dat The Base niet slechts een survivalgroep was.

Opruiing in een online omgeving

De verdediging stelt dat ten aanzien van de Telegramgroep Jeugdstorm en de Whatsappgroep de verdachte dient te worden vrijgesproken, omdat het gaat om chatverkeer binnen een besloten groep, zodat niet is voldaan aan het vereiste van openbaarheid. De berichten hebben geen opruiend karakter en de verdachte had geen opzet op het aanzetten tot geweld of strafbare feiten. Evenmin blijkt van een terroristisch oogmerk ten aanzien van de eerste twee gedachtestreepjes. Het was allemaal grootspraak en fantasie.

De rechtbank overweegt dat opruiing in artikel 131 Sr en het aanverwante ‘verspreidingsdelict’ artikel 132 Sr strafbaar is gesteld. Het gaat om tot enig strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag. Bij artikel 132 Sr gaat het erom dat de dader aan de inhoud van een opruiend geschrift of afbeelding ruchtbaarheid wil geven. Met de term opruiing wordt bedoeld dat wordt geprobeerd om anderen een feit te laten plegen dat als strafbaar feit kan worden beschouwd. Anders gezegd is opruiing het bij anderen opwekken van de gedachte aan het plegen van een strafbaar feit, het trachten de mening te vestigen dat dit feit wenselijk of noodzakelijk is en het opwekken van het verlangen om dat feit te bewerkstelligen.

Openbaar?

De artikelen 131 en 132 Sr vereisen dat de opruiing in het openbaar plaatsvindt op mondelinge wijze, bij afbeelding of bij geschrift. Het internet kan worden aangemerkt als een openbare plaats, mits het publiek toegang heeft tot de internetpagina waarop de teksten zijn weergegeven (HR 5 juli 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ2009). Door het plaatsen van uitlatingen op voor het publiek toegankelijke sociale media worden deze in de openbaarheid gebracht. Om tot een bewezenverklaring van opruiing te komen, is niet vereist dat de opruiing enig gevolg heeft gehad. Ook hoeft de opruier niet te weten dat hij opriep tot een feit dat strafbaar is en niet is vereist dat degene tot wie de aansporing is gericht wist dat het feit waartoe wordt opgeruid strafbaar is of dat het waarschijnlijk is te achten dat het strafbare feit, waartoe is opgeruid, zal plaatsvinden.

Of sprake is van een opruiende uitlating hangt onder meer af van de bewoordingen en de context waarin de uitlating is gedaan, de kennelijke bedoeling van de uitlating, de plaats waar en de gelegenheid waarbij de uitlating is gedaan en de doelgroep tot wie de uitlating kennelijk is gericht (Hof Arnhem-Leeuwarden 31 oktober 2019, ECLI:NL:GHARL:2019:9290 en Rb. Den Haag 29 juni 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:6620).

Volgens de rechtbank blijkt uit onderzoek van de politie dat de Telegramgroep ‘Bua Sneachta’ openbaar is. Van de Telegramgroep Jeugdstorm kan niet worden vastgesteld of het om een openbare groep gaat. Wel staat vast dat deze Telegramgroep op 27 oktober 2020, de dag waarop de telefoon van de verdachte in beslag werd genomen, minstens 21 deelnemers telde, dat het een groeiende groep betreft, dat nieuwe deelnemers welkom zijn in de groep en dat andersdenkenden ook toegang hebben tot de groep.

Gelet op deze feiten, is de rechtbank van oordeel dat de Telegramgroep ‘Jeugdstorm’ op zichzelf een publiek vormt en dat de uitlatingen binnen deze groep in de openbaarheid zijn gebracht. De WhatsAppgroep ‘J.S.N.’ betreft een besloten groep van minstens 30 deelnemers die elkaar niet of nauwelijks kennen en waarin veel rechtsextremistische geweldsuitlatingen worden gedaan. De groep is zeer actief en de verdachte was samen met twee anderen ‘beheerder’ in deze groep waardoor hij deelnemers aan de groep kan toevoegen of verwijderen. Gelet op deze feiten, is de rechtbank van oordeel dat de WhatsAppgroep J.S.N. op zichzelf eveneens een publiek vormt en dat de uitlatingen binnen deze groep in de openbaarheid zijn gebracht.

‘Opruiend van aard’?

De rechtbank acht de meeste ten laste gelegde uitlatingen in de Telegramgroep Bua Sneachta 14/88, ‘zonder meer’ opruiend van aard, aangezien wordt opgeroepen tot geweld c.q. het doden van gekleurde mensen, homoseksuelen en Joden. In de Telegramgroep Jeugdstorm heeft de verdachte verder opgeruid tot het doden dan wel ontvoeren van een willekeurig persoon en het jagen op pedoseksuelen. Ook heeft de verdachte een andere deelnemer aangemoedigd in zijn wens om een soortgelijke aanslag te plegen zoals Brenton Tarrant op twee moskeeën in Christchurch (Nieuw-Zeeland) heeft gedaan, waarbij 51 mensen om het leven kwamen. De verdachte oppert in dit verband een synagoge. Een aanslag op een (Joods) gebedshuis is ontegenzeggelijk een terroristisch misdrijf.

In de WhatsAppgroep J.S.N heeft de verdachte opgeruid tot het ontvoeren van een neger die in een bos wordt gedropt zodat op hem kan worden gejaagd, hetgeen past in de ideologie van het rechtsextreme accelerationisme, en daarmee als een terroristisch misdrijf kan worden beschouwd. Vanuit diezelfde ideologie heeft de verdachte opgeruid tot het doden van blanken die niet ‘aan hun kant’ staan en niet willen veranderen, hetgeen eveneens een terroristisch misdrijf oplevert.

Daar waar de rechtbank opruiing bewezen acht, komt zij tevens tot bewezenverklaring van verspreiding, omdat de verdachte de afbeelding waarop een knielende Joodse man door zijn hoofd wordt geschoten heeft gedeeld in een openbare Telegramgroep.

Straf

De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 2 jaar, waarvan 18 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van 3 jaar. De rechtbank verbindt daaraan opvallend bijzondere voorwaarden. Zo mag de veroordeelde: ‘zich niet online bevinden op de verborgen websites van Dark Web en zal geen software gebruiken om anonimiteit te verschaffen zoals Tor, I2P of Freenet’.

Daarnaast ‘moet hij meewerken aan controle van zijn digitale gegevensdragers tijdens een huisbezoek’. Daarbij verschaft de verdachte toegang tot alle aanwezige computers, smartphones en andere digitale gegevensdragers waarmee het internet kan worden benaderd. Ook verstrekt hij de wachtwoorden die nodig zijn voor deze controle. De controle op digitale gegevensdragers vindt maximaal drie keer per jaar plaats. De controle is gericht op de vraag of de veroordeelde rechtsextremistisch materiaal vermijdt.

De controle strekt er niet toe een beeld te krijgen van het persoonlijke leven van de veroordeelde. De reclassering kan voor technische ondersteuning een deskundige meenemen, ook als dit een opsporingsambtenaar is die deskundig is op digitaal gebied.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht september 2021

jjoerlemans Een reactie plaatsen

Veroordeling op basis van bewijs uit Sky ECC

Op 19 augustus 2021 heeft de rechtbank Amsterdam een van de eerste verdachten veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2021:4320) (mede) op basis van de berichten die zijn veilig gesteld van de ‘cryptochat-app’ ‘Sky ECC’. In een operatie van Belgische, Franse en Nederlandse opsporingsinstanties in maart 2021 zijn honderden miljoenen berichten van ongeveer 70.000 Sky ECC-gebruikers onderschept. Deze berichten worden onderzocht op strafbare feiten, waarna opsporingsonderzoeken worden opgestart. Volgens Europol waren veel personen naar Sky ECC overgestapt na de EncroChat operatie in 2020. Wereldwijd maakten 170.000 personen gebruik van de tool, waarbij 3 miljoen berichten per dag tussen gebruikers werden verstuurd. Ongeveer 20 procent van de klanten komen volgens Europol uit België en Nederland. De servers van de elektronische communicatiedienst stonden in de Europese Unie.

In het onderzoek ‘26Chesham’ staat de uitvoer van cocaïne centraal. Het opsporingsonderzoek 26Chesham is gestart naar aanleiding van informatie afkomstig uit het onderzoek ‘26Argus’. 26Argus betreft het onderzoek naar een berichtenapp Sky ECC. Het bedrijf installeerde versleutelingssoftware op iPhones, Google Pixels, Blackberry’s en Nokia’s. Het berichtenverkeer liep via servers in Frankrijk en Canada. De rechtbank overweegt verder dat de CEO en werknemers van Sky Global in de Verenigde Staten zijn aangeklaagd wegens het opzettelijk faciliteren van criminele organisaties. In het onderzoek 26Argus worden chats van de gebruikers van deze software en cryptotelefoons op basis van vooraf door de rechters-commissaris in dat onderzoek goedgekeurde trefwoorden onderzocht.

De verdediging voert aan dat sprake is van vormverzuimen, omdat de officier van justitie heeft nagelaten tijdig de essentiële stukken te overleggen die nodig zijn om te kunnen toetsen of het gebruik van informatie uit het onderzoek 26Argus rechtmatig is geweest. Op deze wijze wordt de verdediging ervan weerhouden de verdediging effectief uit te kunnen voeren, waardoor de rechten van verdachte worden geschonden. De rechtbank overweegt dat – omdat verdachte zelf heeft verklaard dat hij niet actief gebruik heeft gemaakt van zijn Sky ECC-telefoon en dat hij daarop geen berichten heeft gezien – ‘het de rechtbank niet duidelijk wat het vermeende vormverzuim voor nadelige gevolgen voor de verdachte heeft gehad’. De verweren slagen daarom niet.

De rechtbank neemt de aanwezigheid van ‘encrypted telefoons’ bij alle vier de verdachten in aanmerking. Volgens de rechtbank is ‘het is een feit van algemene bekendheid dat criminelen met zulke telefoons over de uitvoering van strafbare feiten communiceren, omdat de daarmee verzonden versleutelde berichten moeilijk te onderscheppen zijn’. Gebleken is dat ‘aan de Sky-id van [naam 1] op 8 maart 2021 een bericht is gestuurd met het adres waar hij vlak daarna door [verdachte] is opgehaald en naar de loods is gebracht’. Dat ook over het transport is gecommuniceerd met encrypted telefoons blijkt ‘uit het bericht dat op de Sky ECC-telefoon van [naam 1] is aangetroffen, betreffende het adres waar hij op 8 maart [verdachte] zou ontmoeten’.

De rechtbank acht bewezen het medeplegen van een poging tot uitvoer van 125 kilogram cocaïne op 8 maart 2021 te Cruquius alsmede het medeplegen van het opzettelijk aanwezig hebben van die cocaïne op diezelfde dag bewezen. De verdachte in deze zaak krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 5 jaar. 

Beslissing inzake inzet bevoegdheden EncroChat

Ik heb mijn cybercrime jurisprudentieoverzicht al meerdere keren strafzaken besproken (zie hier, hier en hier) die voortvloeien uit de EncroChat-operatie, waarbij miljoenen berichten zijn verzameld en geanalyseerd door politie en justitie. Uit deze operatie komen nog steeds strafzaken uit voort, waarvan in deze rubriek er één wordt uitgelicht, omdat het een nieuwe ontwikkeling betreft.

De rechtbank Den Haag besliste op 25 augustus 2021 over onderzoekwensen in verband met EncroChat (ECLI:NL:RBDHA:2021:9368). Het meest relevante onderdeel van de beslissing is het onderdeel over de verstrekking van (ook onderliggende gegevens) bij de machtiging van de rechter-commissaris voor het gebruik van EncroChat-gegevens voor strafzaken.

De verdediging voert aan dat de officier van justitie inmiddels de machtiging van de rechter-commissaris d.d. 27 maart 2020 bij de stukken heeft gevoegd, voorzien van een begeleidende brief van het OM d.d. 7 juli 2021. De voeging heeft plaatsgevonden op grond van de volgende overweging die door diverse rechtbanken (in vrijwel gelijkluidende zin) is gebruikt:

Het feit dat de rechter-commissaris diverse voorwaarden heeft gesteld aan het gebruik van de dataset 26Lemont voor andere opsporingsonderzoeken, doet vermoeden dat de rechter-commissaris belangen van de gebruikers heeft afgewogen tegen de relevante opsporingsbelangen en daarbij aan de vereisten van subsidiariteit en proportionaliteit heeft getoetst. De rechtbank kan dit op basis van de nu verkregen stukken echter niet nagaan. Zowel de verdediging als de rechtbank beschikt slechts over het dictum van de 126uba-machtiging en niet over de inhoudelijke afwegingen van de rechter-commissaris om tot verlening van de machtiging over te gaan. De rechtbank wil op dit punt nader worden geïnformeerd.

De rechtbanken willen dus vooral geïnformeerd worden over de afweging die de rechter-commissaris bij het opstellen van de voorwaarden voor het gebruik van de dataset heeft gemaakt met betrekking tot de belangen van de gebruikers en welke toets hij ten aanzien van de subsidiariteit en proportionaliteit heeft aangelegd.

De verdediging heeft echter nog een ander punt naar voren gebracht, namelijk het gebruik van de bevoegdheid van artikel 126uba Sv. De rechter-commissaris constateert dat de machtiging niet alle door de verdediging opgeworpen vragen lijkt te beantwoorden. De (deels gezwarte) machtiging bevat bijvoorbeeld niet (expliciet/zichtbaar) alle onderdelen van het bevel, zoals is voorgeschreven in artikel 126uba lid 3 juncto 126nba lid 4 Sv. In de machtiging wordt wel verwezen naar de vordering (p. 5: “machtigt (…) overeenkomstig de vordering”), processen-verbaal van de politie en een brief van de officier van justitie, maar deze stukken zijn niet gevoegd. Naar het oordeel van de rechter-commissaris moet de verdediging in de gelegenheid worden gesteld een rechtmatigheidstoets uit te voeren naar het gebruik/de verwerking van deze data met het oog op een eventueel verweer daaromtrent. Daarvoor kan niet worden volstaan met de machtiging, ook de andere daaraan gerelateerde stukken – zoals de vordering, de onderliggende processen-verbaal, de genoemde brief en het/de op de machtiging gevolgde bevel(en) (verzoek 1) – zullen moeten worden verstrekt. Datzelfde geldt voor de verlengingen (verzoek 2).

De rechter-commissaris ziet onder ogen dat het voegen van al deze stukken (in hun geheel) gevoelig ligt. Zo staat in de begeleidende brief bij het verstrekken van de machtiging beschreven dat het respecteren van het staatsgeheim van Frankrijk meebrengt dat door de zaaksofficieren van 26Lemont is besloten om de passages in de beschikking die op dat deel betrekking hebben, zwart te maken.

De rechter-commissaris is van oordeel dat de afweging welke stukken (en welke delen daaruit) wel en niet gevoegd kunnen worden, niet (uitsluitend) bij het OM moet liggen. De rechter- commissaris verwijst daarvoor naar artikel 149b Sv: als de officier van justitie vanwege belangen als vermeld in artikel 187d lid 1 Sv, zoals een zwaarwegend opsporingsbelang, de voeging van bepaalde stukken of gedeelten daarvan bij de processtukken achterwege wil laten, behoeft hij daartoe een schriftelijke machtiging van de rechter-commissaris.

Gelet op het voorgaande zal de rechter-commissaris beslissen dat de verzoeken 1 en 2 zullen worden toegewezen en dat de betreffende 126uba-machtiging en de daaraan gerelateerde stukken in beginsel volledig en ongezwart bij de processtukken dienen te worden gevoegd. Wel staat daarbij de weg van artikel 149b Sv open. De rechter-commissaris kan op vordering van de officier van justitie een machtiging verlenen om bepaalde stukken niet te voegen of onderdelen daaruit te ‘zwarten’. Anders dan de rechtbank kan de rechter-commissaris wel kennisnemen van de volledige inhoud van de stukken. Voor de goede orde merkt de rechter-commissaris op dat deze beslissing ook geldt voor de 126uba- machtiging die inmiddels al deels gezwart door het OM bij de stukken is gevoegd. Deze machtiging zal in beginsel ongezwart moeten worden gevoegd, tenzij de rechter-commissaris een machtiging voor het zwarten van bepaalde delen heeft verleend. De rechtbank is het hier mee eens.

Veroordeling voor professionele sextortion

Op 28 juli 2021 heeft de rechtbank Den Haag een uitspraak gewezen in een opvallende ‘sextortion-zaak’ (ECLI:NL:RBDHA:2021:8203). De verdachte wordt veroordeeld voor deelname aan een criminele organisatie (art. 140 Sr) die tot oogmerk had het plegen van oplichting (art. 326 Sr), afdreiging (art. 318 Sr) en gewoontewitwassen (art. 420ter Sr). Op sociale media is een groot aantal slachtoffers met gebruik van nepaccounts gelokt en vervolgens benaderd met – tegen betaling – het aanbod van een ontmoeting met een vrouw voor een seksdate of naaktfoto’s van een vrouw. De politie heeft 39 slachtoffers geïdentificeerd die ingegaan zijn op dit aanbod en/of een naaktfoto hebben gestuurd van zichzelf.

Uit de bewijsmiddelen leidt de rechtbank af dat steeds op min of meer dezelfde manier te werk werd gegaan. Een mogelijk slachtoffer (door de verdachten ook wel aangeduid als ‘clannies’) werd op internet of via sociale media met gebruikmaking van nepaccounts tegen betaling een afspraak of (naakt)foto’s aangeboden. Uit verklaringen van meerdere verdachten is duidelijk geworden dat dit bekend stond als ‘schetsen’. Na betaling bleef de afspraak of het beeldmateriaal uit. Het slachtoffer werd na betaling onder druk gezet om meer te betalen onder dreiging van openbaarmaking van de contacten tussen het slachtoffer en het betreffende account. Ook werd slachtoffers gevraagd een naaktfoto van zichzelf te sturen. Wanneer slachtoffers aan dat verzoek voldeden, werd vervolgens gedreigd de foto te verspreiden onder familie en vrienden, tenzij er zou worden betaald. (Soms bleef het overigens niet bij dreiging). Om de bedreigingen kracht bij te zetten, werden slachtoffers vaak benaderd op verschillende van hun sociale media. De slachtoffers ontvingen, om de gevraagde betalingen te kunnen verrichten, vaak opeenvolgende betaalverzoeken, al dan niet via ‘Tikkie’, vanaf rekeningen van een of meer personen. Het geld dat met deze praktijken werd verkregen, werd over verschillende rekeningen verspreid en vervolgens contant opgenomen of doorgeboekt.

Over bovenstaande feiten en omstandigheden is door de verdediging geen verweer gevoerd. De rechtbank stelt vast dat de handelingen die gepaard gingen met de hierboven beschreven werkwijze een behoorlijke mate van samenwerking en coördinatie vereisten, te weten het maken en promoten van nepaccounts, het contact leggen met en informatie verzamelen over potentiële slachtoffers, het sturen en ontvangen van foto’s, het sturen van betaalverzoeken vanaf verschillende bankrekeningen waarbij vaak gebruik werd gemaakt van dezelfde codes/afkortingen, en het opnemen van (grote) contante bedragen na al dan niet losse overboekingen. Uit de werkwijze blijkt ook van een zekere rolverdeling binnen de organisatie als afdreiger/oplichter en geldezel/bank, welke rollen de diverse leden afwisselend vervulden. Samen met de onderlinge verbanden tussen de incidenten en de verdachten, duidt dit alles naar het oordeel van de rechtbank op een samenwerkingsverband met een zekere duurzaamheid en structuur. De organisatie legde een duidelijke stelselmatigheid aan de dag gelet op de organisatiegraad van het handelen en het grote aantal slachtoffers.

De rechtbank is op basis van de bewijsmiddelen in onderlinge samenhang bezien van oordeel dat er sprake is geweest van een criminele organisatie, waarvan het oogmerk was het plegen van afdreiging, oplichting en gewoontewitwassen.

Het merendeel van de in het onderzoek geïdentificeerde slachtoffers was minderjarig ten tijde van de misdrijven. Veel van hen hebben tegenover de politie verklaard over vaak langdurige gevoelens van angst die de feiten bij hen teweeg hadden gebracht. De daders hebben de slachtoffers misleid en bedreigd en gevoelens van schaamte en angst maximaal uitgebuit om hen zoveel mogelijk geld afhandig te maken. Gebleken is dat slachtoffers uit schaamte en/of angst nauwelijks op eigen initiatief aangifte doen van dergelijke afdreigingen en oplichtingen. Dat de verdachte heeft deelgenomen aan een organisatie die zozeer gericht was op winstbejag ten koste van de slachtoffers rechtvaardigt volgens de rechtbank op zichzelf al een forse straf. Tegelijkertijd houdt de rechtbank ook rekening met de (zeer) jonge leeftijd van de verdachte (15 jaar) ten tijde van de bewezenverklaarde feiten. De rechtbank heeft bij de bepaling van de op te leggen straf ook meegewogen dat sprake is van overschrijding van de redelijke termijn, terwijl het – omvangrijke – opsporingsonderzoek naar deze ernstige verdenkingen al in januari 2020 was afgerond. De verdachte wordt voor het onvoorwaardelijke deel van zijn straf veroordeeld tot de tijd die de verdachte in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

Heimelijk filmen van seksuele handelingen

Op 23 augustus 2021 heeft de rechtbank Amsterdam een 51-jarige man veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2021:4470) tot 10 maanden gevangenisstraf (waarvan 4 voorwaardelijk) voor het heimelijk maken van opnamen in de slaapkamer van een woning waar hij als schoonmaker werkte. Dit vond plaats via het hacken van een router met verkregen inloggegevens van het WiFi-netwerk en het plaatsen van een IP-camera gericht op een bed. De verdachte wordt veroordeeld voor computervredebreuk, het plaatsen van afluisterapparatuur en het opzettelijk en wederrechtelijk vervaardigen van en het ter beschikking hebben van afbeeldingen van seksuele aard van de aangeefster en haar vriend.

Op grond van het dossier en de verklaring van verdachte stelt de rechtbank vast dat verdachte een camera in de kamer van aangeefster heeft geplaatst en deze heeft verbonden met het wifi-netwerk. Om toegang te krijgen tot het wifi-netwerk heeft verdachte het wifi-wachtwoord gebruikt dat hij van aangeefster had gekregen om via internet muziek te kunnen luisteren. Omdat de verdachte het wifi-wachtwoord heeft gebruikt met een ander doel dan waarvoor deze aan hem was verstrekt, is de rechtbank van oordeel dat verdachte opzettelijk wederrechtelijk is binnengedrongen in een geautomatiseerd werk (de router dan wel het wifi-netwerk), door middel van een valse sleutel.

Op de SD-kaart in de IP-camera zijn filmpjes aangetroffen waarop te zien is dat aangeefster en haar vriend seksuele handelingen verrichten. De rechtbank overweegt dat aangeefster en haar vriend geen toestemming hebben gegeven voor het plaatsen van de camera en het filmen. Gelet op de bedoeling van verdachte met het ophangen van de camera acht de rechtbank de verklaring van verdachte dat het niet zijn bedoeling was om filmpjes op te slaan niet aannemelijk. Hierbij speelt tevens mee dat verdachte een grote hoeveelheid filmpjes heeft opgeslagen op verschillende gegevensdragers en hij ter terechtzitting heeft verklaard geïnteresseerd te zijn in “voyeur”-filmpjes van internet en dat hij deze vaak opslaat. Op grond van het voorgaande acht de rechtbank dan ook bewezen dat verdachte opzettelijk en wederrechtelijk videobeelden heeft vervaardigd waarop te zien is dat aangeefster en haar vriend seksuele handelingen verrichten. De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld dat verdachte geen beschikking heeft gehad over de SD-kaart in de camera, omdat die zich in de woning van aangeefster bevond. De rechtbank verwerpt dit verweer. Hoewel de camera met daarin de SD-kaart zich in de woning van aangeefster bevond, had verdachte daar – tot het moment van de ontdekking van de camera – wel degelijk beschikkingsmacht over.

Het openbaar ministerie verweet de verdachte ook dat hij grote hoeveelheid filmpjes van onbekende personen heeft gemaakt, op dezelfde manier gemaakt als de filmpjes van de aangeefster. De filmpjes zijn allemaal gemaakt met een IP-camera en hebben het bed als centraal punt in beeld. De rechtbank vindt het echter niet bewezen dat verdachte foto’s of beelden heeft opgenomen in een Bed & Breakfast en dat hij de beschikking heeft gehad over die beelden terwijl hij wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat die beelden wederrechtelijk waren opgenomen (artikel 139h Sr). De verdachte wordt daarvan vrijgesproken, omdat niet bekend is wie de personen zijn die zijn gefilmd, of het filmen zonder hun toestemming heeft plaatsgevonden (er zijn geen aangiftes gedaan) en waar de beelden zijn opgenomen. Ook is niet komen vast te staan dat verdachte degene is die een camera heeft opgehangen en de betreffende personen heeft gefilmd. Al met al bevindt zich in het dossier te weinig informatie over deze beelden om tot een bewezenverklaring van het ten laste gelegde te komen. De rechtbank kan op basis van het dossier niet vaststellen dat de beelden wederrechtelijk zijn vervaardigd.

De verdachte wordt veroordeeld voor en de vergoeding van 190 euro materiële en 1000 euro immateriële schade.

Veroordeling voor ontwikkelen van betaalomgeving voor phishing

Op 2 juli 2021 heeft het Hof Arnhem-Leeuwarden een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:GHARL:2021:6521) voor voorbereidingshandelingen gericht op het plegen van computervredebreuk. De verdachte heeft een niet van echt te onderscheiden betaalomgeving ontwikkeld en deze omgeving aan andere personen verstrekt om phishing-activiteiten mogelijk te maken. Daarmee heeft de verdachte een technisch hulpmiddel dat hoofdzakelijk geschikt gemaakt of ontworpen is tot het plegen van computervredebreuk (art. 139d Sr jo 138ab Sr).

Slachtoffers werden gevraagd 1 cent over te maken om (zogenaamd) de betrouwbaarheid van te controleren. Hierbij werd de betaalomgeving van de verdachte gebruikt, waarheen de slachtoffers werden geleid.

De verdachte is inmiddels werkzaam in de ICT-branche en lijkt volgens de rechtbank ‘op meerdere terreinen – hij heeft werk, een vaste relatie en een kind – zijn leven in de goede richting ter hand te hebben genomen’. Ook is de redelijke termijn van de berechting van deze zaak overschreden. Een en ander brengt het hof ertoe een de verdachte te veroordelen tot een gevangenisstraf van 20 maanden, waarvan 10 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van 3 jaar.

WhatsApp-fraude

Op 23 juli 2021 heeft de rechtbank Rotterdam een minderjarige verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:7807) voor oplichting (WhatsApp- en Tikkie-fraude), het medeplegen van computervredebreuk, verboden vuurwapenbezit en gewoontewitwassen.

De werkwijze was als volgt. De verdachten beschikten over een telefoonnummer van een WhatsApp-gebruiker. De verdachten vroegen een verificatiecode voor het account dat zij over wilde nemen. Deze code werd vervolgens door WhatsApp via sms verstuurd naar de gebruiker van dat telefoonnummer. Vervolgens stuurden de verdachten aan deze gebruiker een bericht met het verzoek om de verificatiecode door te sturen. Dit bericht werd verzonden namens iemand uit de contactenlijst van het beoogde slachtoffer, van wie zij al eerder het account hadden overgenomen. Op die manier lijkt het voor het beoogde slachtoffer alsof hij of zij het verzoek krijgt van een bekende. Na het ontvangen van de verificatiecode voerden de verdachten deze code in en kregen zij op deze manier toegang tot het WhatsApp-account van het slachtoffer. Daarna stuurden zij iedereen uit de contactenlijst van het slachtoffer een bericht met de vraag of zij geld konden lenen. Zij namen daarmee WhatsApp-accounts van willekeurige personen over en benaderden via die WhatsApp-accounts vrienden en familieleden van die personen. Het oorspronkelijke, echte, account werd geblokkeerd en de verdachten deden zich voor als de persoon van wie het WhatsApp-account was. Zij meldden aan de vrienden en familieleden van die persoon dat zij dringend financiële hulp nodig hadden. Veelgebruikte excuses daarbij waren dat het om een spoedgeval ging en dat zij even niet bij hun spaargeld konden.

Als de vrienden en familieleden bereid waren om te helpen, kregen zij van de verdachten een Tikkie-betaalverzoek toegestuurd. Als daar een bevestigend antwoord op kwam, werd een Tikkie betaalverzoek voor het genoemde bedrag gestuurd. Deze betalingen kwamen terecht op bankrekeningen van geldezels. De ontvangen bedragen werden zo snel mogelijk opgenomen bij de pinautomaat. Op die manier werden de contacten van het overgenomen WhatsApp-account opgelicht en werd veel geld verdiend.

Voor de bewijsvoering zijn betaalverzoeken na oplichting van de slachtoffers op de mobiele telefoons van de verdachte en (onder andere) het IP-adres van de woning van de verdachte op die dag op de internetbankieren-omgeving van vier van de vijf begunstigde bankrekeningnummers ingelogd. De rechtbank achtte in deze zaak de oplichting van dertien slachtoffers en tweemaal computervredebreuk bewezen. De rechtbank ging ervan uit dat dit slechts het topje van de ijsberg is geweest en dat er door de verdachte en zijn medeverdachte meer slachtoffers zijn gemaakt. Op basis van de verklaring ter zitting van de verdachte zelf, waaruit volgt dat hij 20% van het bedrag ontving dat op basis van een Tikkie betaalverzoek werd overgemaakt en dat hij in totaal €20.000,- zou hebben verdiend met de door hem gepleegde WhatsApp-fraude, hebben hij en zijn medeverdachte hun slachtoffers in ieder geval voor een totaalbedrag van €100.000,- benadeeld. Uitgaande van de gemiddelde bedragen die de slachtoffers in de ten laste gelegde feiten hebben overgemaakt, gaat het daarmee bij de oplichting alleen al om meer dan honderd slachtoffers. Naast de WhatsApp-fraude heeft de verdachte zich ook schuldig gemaakt aan het witwassen van grote contante geldbedragen van in totaal ruim €75.000,- en luxe schoenen. Tot slot heeft de verdachte op zijn slaapkamer een vuurwapen en kogelpatronen voorhanden gehad.

De minderjarige verdachte is veroordeeld voor 282 dagen jeugddetentie waarvan 180 dagen voorwaardelijk, een werkstraf van 180 uur, en een proeftijd van 2 jaar met bijzondere voorwaarden.  

Daarnaast heeft de rechtbank Overijssel op 9 augustus 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBOVE:2021:3149) voor oplichting. De man maakte samen met zijn mededaders in 1,5 jaar tijd zo’n 18 slachtoffers. Het begon met oplichting via WhatsApp en Marktplaats, uiteindelijk deed hij zich zelfs voor als fraudebestrijder bij een bank. De groep koos vooral slachtoffers met een hogere leeftijd uit.

Hij ging daarbij als volgt te werk. Hij benaderde slachtoffers en won het vertrouwen door zich voor te doen als dochter van de aangeefster. Vervolgens werd haar verzocht om geld over te maken voor de aanschaf van een nieuwe telefoon en laptop. Dit geld kwam terecht op een bankrekening waarover verdachte de beschikking had. Ook heeft hij mensen via Markplaats opgelicht, door zich als potentiële koper voor te doen en ‘ter verificatie’ een phisinglink te sturen. Daardoor werden de slachtoffers overgehaald tot het afgeven van inloggegevens van hun internetbankierenaccounts, waarna er bedragen van hun bankrekeningen werden afgehaald. Om deze vorm van oplichting mogelijk te maken heeft verdachte geldezels geronseld. Daarna werd de oplichting door verdachte en diens medeverdachten nog geavanceerder, stelselmatiger en grootschaliger uitgevoerd. Verdachte belde zijn slachtoffers, die bewust werden uitgekozen vanwege hun hogere leeftijd, volgens een vaststaand script en deed zich voor als een medewerker van de fraude afdeling van de bank waar het slachtoffer bankierde. Verdachte ontfutselde zijn slachtoffers op die manier codes om te kunnen inloggen op het internetbankierenaccount van zijn slachtoffers. Verdachte en zijn medeverdachten waren dan in staat om alle aan dit account gekoppelde rekeningen te beheren. Het afgeboekte geld werd vaak meteen overgeboekt naar een tussenrekening, vermoedelijk om cryptovaluta aan te schaffen. Soms werden meerdere slachtoffers op één dag gebeld. Een enkele keer werd dertig keer door een aangeefster een bedrag afgeboekt tot een bedrag van maar liefst € 28.795,00. De verdachte heeft volgens de rechtbank eraan bijgedragen dat het vertrouwen van de vijftien veelal oudere slachtoffers op grove wijze is geschaad en heeft misbruik gemaakt van zijn slachtoffers enkel en alleen ten behoeve van zijn eigen financiële gewin. Dit soort digitale oplichtingspraktijken hebben tot gevolg dat mensen minder vertrouwen hebben in elektronisch bankieren. De rechtbank rekent dat verdachte zwaar aan.

Gezien de ernst van de gepleegde feiten en de lange periode waarin deze hebben plaatsgevonden, kan naar het oordeel van de rechtbank niet anders worden gereageerd dan met het opleggen van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van aanmerkelijke duur, ondanks dat verdachte deels wordt vrijgesproken van hetgeen hem ten laste is gelegd. De verdachte is veroordeeld tot een gevangenisstraf van 30 maanden waarvan 10 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 3 jaar en bijzondere voorwaarden.

Meer duidelijkheid over EncroChat-operatie

jjoerlemans 2 reacties

In de afgelopen maanden is er weer veel jurisprudentie verschenen waarin de berichten van die zijn veilig gesteld van het bedrijf EncroChat een belangrijke rol spelen. Het gaat volgens een Frans persbericht om meer dan 120 miljoen berichten. De Nederlandse politie spreekt van zo’n 25 miljoen (!) berichten (wellicht het aantal berichten die Nederland heeft ontvangen).

Steeds vraagt de verdediging om meer informatie over de verzameling van de gegevens bij een Frans bedrijf in Frankrijk, terwijl rechters steevast verwijzen naar het internationaal vertrouwensbeginsel en het bewijs niet onder Nederlands recht op rechtmatigheid wordt getoetst (zie bijvoorbeeld Rb. Rotterdam 24 juni 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:6050).

Op 25 juni 2021 zijn in een Rotterdamse uitspraak (ECLI:NL:RBROT:2021:6113) eindelijk meer details naar boven gekomen over de operatie waarin de EncroChat-berichten verzameld zijn. Hieronder volgt eerst een korte beschrijving van wat EncroChat precies is en daarna volgen de beschikbare details van de operatie.

Hoe werken EncroChat-telefoons?  

EncroChat was een communicatieaanbieder van telefoons, waarmee middels de Encrochat applicatie versleutelde chats, bestaande uit tekstberichten en afbeeldingen, konden worden verzonden en ontvangen en waarmee onderling gebeld kon worden. Ook was het mogelijk om notities te bewaren op de telefoontoestellen. De gebruiker had niet de mogelijkheid om zelf applicaties te installeren op het toestel en was dus beperkt in het gebruik van de communicatieapplicaties die er door de leveranciers op gezet werden. Een Encrochattelefoon kon door de gebruiker volledig worden gewist. Dit werd ook wel ‘panic-wipe’ genoemd. Gebruikers kochten een telefoontoestel waarop de Encrochat applicaties vooraf geïnstalleerd waren in combinatie met een abonnement om de service te kunnen gebruiken. Gebruikers konden elkaars username opslaan in hun contactlijst onder een zelfgekozen omschrijving (‘nickname’). Communicatie kon tot stand komen nadat een gebruiker zijn ‘username’ stuurde naar een andere gebruiker, met het verzoek om toegevoegd te worden aan diens contactenlijst. Een chat kon bestaan uit tekstberichten en foto’s. Ieder bericht verliep na een vooraf ingestelde tijd, ook wel ‘burn-time’ of beveiligde verwijdertijd genoemd. Deze tijd was door de gebruiker aan te passen, standaard stond hij ingesteld op zeven dagen. Tevens kon er vanuit de chat een ‘VoIP’ spraakgesprek gevoerd worden. De kosten voor een Encrochat -telefoon bedroegen ongeveer €1.500,- voor een abonnement van zes maanden.

EncroChat-operatie

Over de operatie zelf overweegt in r.o. 3.2.3 de rechtbank Rotterdam (ECLI:NL:RBROT:2021:6113) het volgende. De Franse Gendarmerie zou op 1 april 2020 vanuit Pontoise, Frankrijk, rond 17:15 uur een door een Franse technische politiedienst ontwikkeld opnamemiddel hebben geïnstalleerd. Het doel van dit middel was het vastleggen van de inkomende en uitgaande communicatie middels de Encrochat-telefoontoestellen (ongeveer 55.000 toestellen waren in omloop). De rechtbank schrijft het volgende: uit een ‘Warrant Application’ die ziet op ‘Targeted Equipment Interference’ van de National Crime Agency, valt op te maken dat de NCA met de Franse Gendarmerie heeft samengewerkt gebruikt te maken van kwetsbaarheden in de servers om zo gegevens te verzamelen.

De Franse Gendarmerie heeft in januari 2020 aan de NCA te kennen gegeven dat zij Encrochat konden hacken. In een “Schedule of Conduct” staat vermeld dat in de eerste fase (stage 1) een hacktool zal worden ingezet op alle Encrochat-toestellen wereldwijd. Dit middel zal op de toestellen worden gezet via een update vanaf de server in Frankrijk. Dit middel zal de op de toestellen vastgelegde data verzamelen en zal deze verzenden naar de Franse autoriteiten. Het gaat dan om alle data, waaronder IMEI-gegevens, gebruikersnamen, wachtwoorden, opgeslagen chatberichten, afbeeldingen, locatiegegevens (‘geodata’) en notities.

Gedurende de tweede fase (stage 2) is communicatie verzameld, zoals chatberichten, opgeslagen op de Encrochat-toestellen. Deze berichten worden verzameld, zodra deze in het toestel worden opgeslagen. De geplande duur van de interceptie is naar verwachting twee maanden. De aldus verkregen data vanuit Frankrijk, veelal bestaand uit Encrochat-berichten, is volgens de politie de dataset die de politie in Nederland heeft verkregen binnen het onderzoek 26Lemont, het strafrechtelijke onderzoek naar de medeplichtigheid van Encrochat zelf aan door de gebruikers van Encrochat gepleegde misdrijven. De Franse Gendarmerie heeft op basis van “geodata” oftewel locatiegegevens, de gegevens vervolgens gedeeld met het land van herkomst, die daar – onder bepaalde voorwaarden – verder geanalyseerd en verwerkt konden worden voor strafrechtelijke onderzoeken naar de gebruikers.

In een uitspraak (ECLI:NL:RBAMS:2022:1273) van de rechtbank Amsterdam van 17 maart 2022 zijn nog meer details te lezen te lezen. Uit het proces-verbaal Overzicht beschikbare data Encrochat (AD aanvulling 1, p. 191 e.v.) en het Proces-verbaal van veiligstellen (AD aanvulling 1, p. 195 e.v.), blijkt verder het volgende. Het Franse onderzoeksteam heeft de Nederlandse politie toegang gegeven tot de Encrochat telefoondata via een beveiligde verbinding met de computersystemen in Frankrijk. De Encrochat telefoondata zijn vervolgens door Nederlandse opsporingsambtenaren vanaf het Franse computersysteem gekopieerd naar het onderzoeksnetwerk van de Nederlandse politie. Om een zo actueel mogelijke kopie van de Encrochat telefoondata te krijgen, gebruikte de politie een wijze van kopiëren waarbij met een zo klein mogelijke vertraging de nieuwe Encrochat telefoondata werden gekopieerd naar het onderzoeksnetwerk van de Nederlandse politie.

De aldus verkregen data vanuit Frankrijk, veelal bestaand uit Encrochat-berichten, is volgens de politie de dataset die de politie in Nederland heeft verkregen binnen het onderzoek 26Lemont. Het betreft data afkomstig van 39.000 telefoons, waarvan zich ongeveer 9.000 telefoons (deels) in Nederland bevonden. Nederland heeft ook nog een harde schijf ontvangen van Frankrijk met daarop alle data. De informatie op die harde schijf is vergeleken met de data die eerder gekopieerd waren. Uit deze vergelijking heeft de politie geconcludeerd dat de data “volledig en integer zijn gekopieerd” vanaf de Franse systemen naar het onderzoeksnetwerk van de Nederlandse politie.

Daarnaast heeft het Franse onderzoeksteam op 4 verschillende momenten, te weten januari 2019, oktober 2019, februari 2020 en juni 2020, een kopie gemaakt van de Encrochat infrastructuur en de informatie die op dat moment beschikbaar was op de verschillende servers. Deze informatie is ook gedeeld met Nederland, zowel in het onderzoek Bismarck dat al eerder liep, als in het kader van het JIT. Dit heeft eveneens veel informatie opgeleverd. Geen inhoudelijke berichten, maar wel veel metadata, zoals back-ups van de notitie-app, administratieve gegevens, IP adressen, overzicht van users en databases met wachtwoorden.

De Encrochat data kunnen dus opgedeeld worden in twee categorieën:

  1. data afkomstig van de servers zoals in bovenstaande alinea omschreven, de zogenaamde ‘server-data’ en
  2. data rechtstreeks afkomstig van de Encro-toestellen, de zogenaamde ‘telefoon-data’.

Nederlandse autoriteiten hebben toegang gehad tot beide data.

De resultaten (ten tijde van april 2021) worden in een jaarrapport van 2020 in de volgende mooie ‘infographic’ getoond:

Interceptietool

Dat Nederlandse opsporingsambtenaren de interceptietool (mede) hebben ontwikkeld, wordt door het Openbaar Ministerie in de brief van 24 maart 2021 expliciet ontkend. De rechtbank Rotterdam overweegt dat het ‘op dit moment’ geen reden te twijfelen aan wat het Openbaar Ministerie hierover zegt. Volgens de rechtbank ‘is niet gebleken van feiten of omstandigheden die maken dat een eventueel Nederlandse (technische) inbreng bij het ontwikkelen van de tool tot gevolg moet hebben dat de verantwoordelijkheid voor de toepassing ervan in het Franse opsporingsonderzoek (ook) in Nederland komt te liggen’.

== Update ==

In de zaak (ECLI:NL:RBMNE:2022:1389) van de Rechtbank Midden-Nederland van 12 april 2022 is te lezen dat

een Frans proces-verbaal blijkt dat de interceptietool is ontworpen door de Service Technique National de Captation Judiciaire (STNCJ), een dienst die gerechtigd is dergelijke middelen te ontwerpen en kon worden ingezet door de Service Central de Renseignement Criminel (SCRCGN) van de Franse Gendarmerie.

Machtiging rechter-commissaris

Vanwege de voorzienbare inbreuk die de interceptie van de Encrochat-data op de persoonlijke levenssfeer van de Nederlandse gebruikers van deze dienst zou hebben, heeft het Openbaar Ministerie ervoor gekozen om, mogelijk ten overvloede, in Nederland een rechterlijke toetsing te vorderen die strikt genomen het Nederlandse Wetboek van Strafvordering niet als zodanig kent. Bij de rechter-commissaris is een vordering ingediend om een machtiging voor de inzet van de hackbevoegdheid op personen die betrokken zijn bij georganiseerde misdaad (art. 126uba Sv) te geven teneinde de informatie betreffende de Nederlandse gebruikers te mogen analyseren en gebruiken (een en ander is beschreven in het proces-verbaal “Kaders gebruik dataset 26Lemont” met aanvullingen d.d. 28 september 2020 en 24 maart 2021).

== update ==

In een meer recente uitspraak van de rechtbank Gelderland van 8 december 2021 (ECLI:NL:RBGEL:2021:6584) is meer te lezen over de machtiging. Voor het gebruik van de berichten is een (Nederlandse) rechter-commissaris om een machtiging gevraagd voor de inzet van de hackbevoegdheid (artikel 126uab Sv) en het opnemen van telecommunicatie (artikel 126t Sv). In het ‘proces-verbaal aanvraag’ wordt gesteld dat het redelijk vermoeden bestaat dat de EncroChat-gebruikers zich in georganiseerd verband schuldig maken aan (het medeplegen van) één of meer van de volgende misdrijven:

  • witwassen;
  • deelnemen/leiding geven aan een criminele organisatie;
  • Opiumwet delicten;
  • wapenhandel;
  • (poging) tot moord/doodslag;
  • gijzeling en/of wederrechtelijke vrijheidsberoving; en
  • afpersing en/of diefstal met geweld.

Daarbij werden de volgende drie doelen nagestreefd:

  1. het identificeren van de NN-gebruikers;
  2. onderzoek doen naar de criminele samenwerkingsverbanden waarvan zij deel uitmaken;
  3. bewijs verzamelen over door deze criminele samenwerkingsverbanden gepleegde en/of nog te plegen misdrijven.

De EncroChat-data mocht worden doorzocht met behulp van een lijst met trefwoorden die gerelateerd zijn aan te onderzoeken feiten of verdachten. De rechter-commissaris overwoog expliciet dat het onderzoek geen fishing expedition mocht worden. De rechter-commissaris heeft de vordering vervolgens toegewezen onder de volgende zeven voorwaarden (verkort weergegeven):

  1. de wijze waarop is binnengedrongen in het geautomatiseerde werk wordt vastgelegd, als er geen gebruik wordt gemaakt van een reeds goedgekeurd middel;
  2. een beschrijving van de gebruikte software die beschikbaar is voor onderzoek, als er geen gebruik wordt gemaakt van een reeds goedgekeurd middel;
  3. de integriteit van de opgeslagen informatie wordt gegarandeerd;
  4. het onderzoek moet reproduceerbaar zijn, en gebruik moet worden gemaakt van zoeksleutels (woordenlijsten);
  5. voorkomen moet worden dat communicatie tussen cliënten en verschoningsgerechtigden wordt opgenomen;
  6. de met zoeksleutels vergaarde informatie moet binnen twee weken ter toetsing aan de rechter-commissaris worden aangeboden en pas daarna aan het openbaar ministerie en de politie ter beschikking worden gesteld voor het opsporingsonderzoek;
  7. de machtiging wordt voor een beperkte duur van vier weken verleend en kan enkel middels een vordering worden verlengd. De rechter-commissaris kan de machtiging vroegtijdig beëindigen, als de tussentijdse toets daartoe aanleiding zou geven.

Als de EncroChat-gegevens worden gedeeld met andere onderzoeken, moet daarvoor eerst toestemming moet worden gevraagd aan de rechter-commissaris waarna de officier(en) in de zaak 26Lemont op grond van artikel 126dd Sv de informatie mag delen met de zaaksofficier van dat betreffende onderzoek.

Overigens acht de rechtbank de inbreuk op de privacy van een EncroChat-gebruikers bij het doorzoeken van de EncroChats beperkt (!), omdat:

  • bij het doorzoeken van de EncroChat-data gebruik is gemaakt van vooraf door de rechter-commissaris goedgekeurde zoeksleutels gericht op de opsporing van ernstige criminele activiteiten en
  • gelet op de aard van de communicatie via PGP-telefoons als o.a. EncroChat, slechts een (beperkt) beeld wordt gekregen van iemands criminele activiteiten, er wordt geen min of meer volledig beeld gekregen van bepaalde aspecten van het privéleven van de gebruiker.

Voorzichtig geformuleerd wil ik over het bovenstaande zeggen dat je daar ook geheel anders over kan denken bij het verzamelen van 25 miljoen berichten waarbij een inbreuk wordt gemaakt op het recht op vertrouwelijke communicatie van meer dan 55.000 personen.

De rechtbank concludeert dat de door het openbaar ministerie en de rechter-commissaris gekozen werkwijze en het toegepaste toetsingskader ‘past in het stelsel van de Nederlandse wet en maximale waarborgen bieden om een onnodige inbreuk op de privacy van andere EncroChat-gebruikers te voorkomen, zonder dat dit in strijd is met de beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. De rechtbank komt dan ook tot de conclusie dat het verwerken van de EncroChat-data niet in strijd is met artikelen 8 EVRM en/of 1 Sv’.

Ook opvallend, maar niet per se verassend, is de overweging van de rechtbank over vormverzuimen die mogelijk hebben plaatsgevonden bij overtreding van de Wet politiegegevens (Wpg):

“De rechtbank heeft op 28 april 2021 al besloten dat de Wpg geen belangrijk strafvorderlijk voorschrift is. De verdediging heeft dan ook geen belang bij een toetsing aan de voorschriften van de Wpg. Deze toetsing is immers niet van belang voor de vragen die de rechtbank in het kader van de artikelen 348 en 350 Sv dient te beantwoorden, noch een vraag die beantwoord moet worden bij de toetsing of sprake is van een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 EVRM.”

Betrouwbaarheid EncroChat data

In een uitspraak van de rechtbank Rotterdam van 11 april 2022 (ECLI:NL:RBROT:2022:2809) wordt het volgende over de betrouwbaarheid van de data opgemerkt (voor zover relevant):

5.3.3 De betrouwbaarheid van de EncroChatdata

De verdediging heeft bestreden dat de EncroChatdata betrouwbaar en accuraat genoeg zijn om voor het bewijs te worden gebruikt, althans gesteld dat die betrouwbaarheid onvoldoende beoordeeld kan worden.

Allereerst heeft de verdediging in dit kader gesteld dat de politie weliswaar heeft gecheckt of de in Nederland ontvangen berichten overeenkwamen met de in Frankrijk opgeslagen berichten, maar niet of de in Frankrijk opgeslagen berichten identiek zijn geweest aan de daadwerkelijk met de toestellen verzonden en daarop aanwezige chatberichten.

De verdediging heeft daarbij gesuggereerd dat door de inzet van de interceptietool mogelijk veranderingen in de data zouden hebben kunnen plaatsgevonden, dat berichten aan andere accounts zouden zijn gekoppeld of dat bestanden niet juist zouden zijn gekopieerd. Zij hebben aan deze suggesties echter onvoldoende handen en voeten gegeven.

Met de verdediging stelt de rechtbank vast dat altijd de theoretische mogelijkheid bestaat dat data door technische omstandigheden of menselijk ingrijpen beïnvloed worden. Een dergelijke algemene vaststelling is echter onvoldoende om aan te nemen dat de EncroChatdata op zich onbetrouwbaar zijn.

Het dossier, noch de inhoud van de berichten biedt enige houvast voor de aanname dat de data door de interceptietool gemanipuleerd zouden zijn.

(…)

De verdediging heeft alsnog de heropening van het onderzoek verzocht omdat uit een aantal overgelegde krantenartikelen blijkt dat een groot deel van de data niet op de server bij Interpol terecht gekomen is. Men kan er dus niet vanuit gaan dat alle berichten zijn ‘getapt’. Daarom wil de verdediging nog een medewerker van de National Crime Agency (NCA) en/of een Nederlandse deskundige horen. Zij wil hem/haar nog bevragen over de werking van de Franse software waarmee de hack is gedaan en over de betrouwbaarheid respectievelijk de volledigheid van de verkregen data. De medewerker zou blijkens de overgelegde artikelen ook hebben verklaard dat het erop lijkt dat sommige gebruikersnamen plotseling aan een ander apparaat zijn gekoppeld en dat tijdsaanduidingen onnauwkeurig kunnen zijn en door software gewijzigd kunnen zijn.

De verdediging wil verder nog van het OM weten of zij al vanaf het begin van het verkrijgen van de dataset wisten van deze problemen en of de rechter-commissaris (de rechtbank neemt aan in de zaak 26Lemont) ook daarvan op de hoogte is gesteld voordat hij zijn 126uba-beschikking nam.

De officier van justitie heeft zich tegen de toewijzing van het verzoek verzet. Allereerst wordt niet duidelijk welke medewerker van de NCA precies is bedoeld. Bovendien heeft het OM al vaker toegelicht dat er geen uitspraak kan worden gedaan over de volledigheid van de in het dossier aanwezige cryptocommunicatie, omdat er meerdere redenen kunnen zijn waarom bepaalde informatie niet is veiliggesteld en niet al die redenen hebben te maken met de betrouwbaarheid van de interceptietool of kunnen aan het niet werken van het interceptiemiddel worden toegeschreven.

De betrouwbaarheid waaraan de verdediging refereert gaat bovendien over de vraag hoe vaak de interceptietool al dan niet werkte en heeft geen betrekking op de betrouwbaarheid van de (inhoud van de) daadwerkelijk verkregen berichten.

De rechtbank wijst het verzoek tot heropening van het onderzoek af. In het vorenstaande heeft zij zich uitgelaten over de betrouwbaarheid van de verkregen EncroChatdata. De inhoud van de overgelegde krantenartikelen, waarvan het merendeel overigens al in 2020 is verschenen, maken dit nader onderzoek in het licht van hetgeen de rechtbank op die punten heeft overwogen niet noodzakelijk.

Gelet op het voorgaande oordeelt de rechtbank dat de EncroChatberichten betrouwbaar zijn en voor het bewijs in deze zaak kunnen worden gebruikt.

En in een uitspraak (ECLI:NL:RBMNE:2022:1389) van de rechtbank Midden-Nederland overweegt men het volgende:

Betrouwbaarheid en volledigheid Encrochat berichten

De rechtbank stelt op basis van de door het NFI uitgebrachte rapportages22 vast dat de dataset met betrekking tot de verdachten in onderzoek Appel niet compleet is. In de dataset ontbreken bij alle verdachten in meer of mindere mate berichten. Dit kan een enkel bericht zijn, maar ook langere perioden aan ontbrekende berichten komen voor. Het NFI heeft eveneens onderzoek gedaan naar correctheid van de inhoud van de berichten.

 In dit onderzoek zijn de berichten die in vijf ontsleutelde inbeslaggenomen Encrochat telefoons zijn aangetroffen vergeleken met de berichten zoals die na de inzet van het technisch hulpmiddel van die gebruiker zijn aangetroffen in de dataset. Conclusie van dit onderzoek is dat er geen redenen zijn gevonden om te twijfelen aan de correctheid van de berichten die met het technisch hulpmiddel zijn onderschept, behalve voor berichten van het type outgoing call en incoming call (audiogesprekken). 

Kort gezegd geldt voor de inhoud van de uitgewisselde chatberichten dat er geen verschillen in de tekst zijn geconstateerd. De rechtbank heeft daarnaast kennisgenomen van de conclusie van het Engelse onderzoek, waaruit de verdediging afleidt dat de interceptietool onbetrouwbaar was. Echter, die onbetrouwbaarheid van de interceptietool heeft slechts betrekking op het feit dat tijdens de tweede fase niet alle berichten werden onderschept. Die conclusie zegt dus niets over de betrouwbaarheid van de inhoud van de berichten die wél zijn onderschept. Aldus is er – gelet op de inhoud van het door het NFI verrichte onderzoek – geen reden om te veronderstellen dat de berichten die wel in de dataset voorkomen op een of andere manier onbetrouwbaar zijn of dat van de juistheid van die berichten niet zou kunnen worden uitgegaan.

Tijd voor een nieuwe bewaarplicht?

jjoerlemans 1 reactie

Op 6 oktober 2020 publiceerde het EU Hof van Justitie (HvJ EU) het arrest La Quadrature du Net/Premier ministre e.a. In dat belangrijke arrest bestendigt het Hof de eerder ingezette lijn dat een algemene en ongedifferentieerde bewaarplicht van verkeersgegevens ter bestrijding van ernstige criminaliteit niet is toegestaan en in strijd is met het recht op privacy en het recht op bescherming van persoonsgegevens uit het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Ter bescherming van de nationale veiligheid laat het EU Hof een beperkte vorm van een bewaarplicht onder voorwaarden toe. Zie daarover deze annotatie die ik samen met Mireille Hagens heb geschreven, met een focus op de betekenis voor de nationale veiligheid en de Wiv 2017.  

Onlangs is ook een artikel (.pdf) in Computerrecht verschenen over het arrest en de bewaarplicht. In het artikel onderzoeken wij (ikzelf, Mireille Hagens en Sofie Royer) wat de gevolgen van deze jurisprudentie zijn voor het wetsvoorstel voor een bewaarplicht in Nederland en de ondertussen vernietigde bewaarplicht in België.

Bevindingen

De belangrijkste conclusie van ons artikel is dat het HvJ EU ruimte biedt voor een bewaarplicht van gebruikersgegevens bij aanbieders van elektronische communicatiediensten. Het preventief bewaren van verkeersgegevens is echter beperkt mogelijk voor de bestrijding van ernstige criminaliteit. Qua beperkingen moet worden gedacht aan elementen als de duur, kring van personen, en/of een geografische afbakening. Ten slotte biedt het HvJ EU enige ruimte voor een bewaarplicht bij bedreigingen van de nationale veiligheid (door het Hof als het hoogste belang gezien), voor zover deze bedreiging reëel en actueel of voorzienbaar is (gedacht kan worden aan een aanslag, hetgeen vragen met zich meebrengt als er bijvoorbeeld een permanente dreiging is van aanslagen).

In Nederland ligt de behandeling van een nieuw wetsvoorstel voor een bewaarplicht sinds 2018 stil (zie dit Kamerstuk en dit Kamerstuk voor de laatste stand van zaken). Uit de voorbereiding van het voorstel voor de invoering van een bewaarplicht in Nederland blijkt dat zich technische uitdagingen voordoen bij het op effectieve wijze koppelen van de gebruikers van telecommunicatiediensten aan een apparaat door de telecomprovider. Uit onderzoek blijkt echter dat deze uitdagingen niet onoverkomelijk zijn (zie dit WODC-rapport, uitgevoerd door Dialogic). Voor een bewaarplicht van gebruikersgegevens in Nederland is voor de bestrijding van met name cybercriminaliteit veel te zeggen. Ook verdient het volgens ons aanbeveling een uitbreiding van een bewaarplicht van gebruikersgegevens bij OTT-diensten te overwegen, hoewel daarbij onvermijdelijk handhavingsproblemen ontstaan. Het arrest van het HvJ EU biedt in die zin Nederland meer vertrouwen dat een bewaarplicht van gebruikersgegevens voor aanbieders van communicatiediensten voldoet aan de vereisten van het HvJ EU.

In België maakt La Quadrature du Net e.a. duidelijk dat een algemene bewaarplicht van verkeersgegevens zoals die vandaag in België bestaat, niet te verzoenen valt met het oordeel van het HvJ EU. Het Grondwettelijk Hof vernietigde inmiddels de Belgische dataretentiewet uit 2016 (zie hier). De wetgever is nu opnieuw aan zet gekomen om de verschillende opdelingen die het HvJ EU maakt, om te zetten in het nationale recht. De bevoegde ministers schoten meteen in actie en een voorontwerp ligt al op tafel.

Hoe verder?

In een Kamerstuk van 1 maart 2021 stelt het Nederlandse kabinet het arrest van het HvJ EU met verstrekkende gevolgen ‘te betreuren’ (klaarblijkelijk omdat wordt herhaald dat een algemene bewaarplicht van verkeersgegevens niet mogelijk is). Uit de brief is de volgende passage relevant:

“Naar verwachting zal het Portugees voorzitterschap de JBZ-Raad uitnodigen hun standpunten te delen over verdere stappen ten aanzien van dataretentie. Het voorzitterschap heeft reeds aangegeven voorstander te zijn van een verdere verkenning van de uitspraken van het Europese Hof van Justitie (het Hof) en specifiek te focussen op de onderdelen waarvoor het Hof ruimte laat: een gerichte bewaarplicht en een bewaarplicht voor gegevens die nodig zijn voor het bepalen van de ‘civiele’ identiteit van gebruikers.”

Prokuratuur

Ten slotte wijzen wij hier nog op de uitspraak van het Hof van Justitie in het arrest H.K./Prokuratuur van 2 maart 2021 die na afronding van ons artikel werd gepubliceerd (zie ook de annotatie van Dave van Toor over deze zaak en deze blogpost van Sofie Royer en Sem Careel).

Hieruit leiden wij af dat voor het vorderen van verkeersgegevens voorafgaande toestemming door een onafhankelijk orgaan (zoals de rechter-commissaris in Nederland of, in sommige gevallen, de onderzoeksrechter in België) of toestemming door een onafhankelijk instituut is vereist. Deze waarborg wordt vereist vanwege de ernst van de privacy-inmenging bij het vorderen van (en daarna analyseren) van verkeersgegevens. In Nederland heeft het al tot ‘de constatering van een vormverzuim’ geleid in deze moordzaak. De rechtbank overweegt:

“Rechtbank is van oordeel dat de in het onderhavige onderzoek opgevraagde verkeersgegevens en mastgegevens achteraf gezien niet door een officier van justitie gevorderd hadden mogen worden zonder voorafgaande onafhankelijke toetsing door een rechterlijke instantie of een onafhankelijke bestuurlijke entiteit. De rechtbank zoekt aansluiting bij het beoordelingskader van artikel 359a Sv en volstaat met constatering van de normschending, gelet op het geringe nadeel voor verdachte als gevolg van de normschending.”

Wordt het niet eens tijd dat er een plan komt hoe we ook met dit verstrekkende arrest om moeten gaan? 

Het is de vraag of Nederland het oude wetsvoorstel uit 2018 (met een nieuw kabinet) nieuw leven moet in blazen of een eventueel Europees voorstel zal afwachten. Het wetsvoorstel voorzag al in een bewaarplicht van gebruikersgegevens en een verplichte machtiging van een rechter-commissaris als waarborg voor het vorderen van verkeersgegevens. Het kan ook zijn dat de Nederlandse wetgever Europese wetgeving afwacht. We zullen zien!

Jan-Jaap Oerlemans, Mireille Hagens & Sofie Royer

Overzicht Inlichtingen en Recht april 2021

jjoerlemans

01-04-2021 Nadere memorie van antwoord Wijzigingswet Wiv 2017

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ollongren heeft op 1 april 2021 de ‘nadere memorie van antwoord’ van de wetsbehandeling van de Wijzigingswet Wiv 2017 gepubliceerd. In de nadere memorie wordt ingegaan op de vragen van de leden van de Eerste Kamer. Op 9 juni 2020 stemde de Tweede Kamer vóór de Wijzigingswet Wiv 2017 en het wetsvoorstel is nu al bijna een jaar in behandeling bij de Eerste Kamer.

De Wijzigingswet Wiv 2017 moet worden gezien als een reactie op de uitslag van het raadgevend referendum op de Wiv 2017 (waarbij 49,44% van de kiezers tegen de wet heeft gestemd, 46,55% voor en 4,03% blanco) (zie eerder ook dit blogbericht over het wetsvoorstel). De regering beoogt met de wet ‘de waarborgen van de wet op onderdelen te verduidelijken en de ruimte die de wet in de uitvoeringspraktijk biedt zo nodig in te perken’.

De belangrijkste bepalingen vormen de codificatie (en toelichting op) het gerichtheidsvereiste voor de toepassing van alle bevoegdheden. Het gerichtheidscriterium is ‘het tot een minimum beperken van niet strikt voor het onderzoek noodzakelijke gegevens, gelet op de technische en operationele omstandigheden van de casus’. De te vergaren gegevens moeten daarbij dus van te voren worden afgebakend, bijvoorbeeld op basis van geografische gegevens, naar tijdstip, soort data en object.

Net als in de discussie in de Tweede Kamer stellen senatoren vragen over de evaluatie van de Wiv 2017. Het demissionaire kabinet heeft namelijk op 5 maart 2021 in een Kamerbrief aangeven dat zij de analyse, conclusies en aanbevelingen van de Commissie-Jones Bos omarmt. Het plan is echter de aanbevelingen in het rapport in een (ander) ontwerpvoorstel uit te werken. Het kabinet verwerkt dus geen elementen van het rapport van de Commissie-Jones Bos in de Wijzigingswet Wiv 2017.

Oratie

Enkele vragen van de senatoren gingen over mijn oratie ‘Grenzen stellen aan datahonger’. De minister gaat tot mijn vreugde uitgebreid in op de vragen. Kortgezegd (want er waren nogal veel woorden voor nodig), stelt de minister dat er geen sprake is van ‘function creep’ bij passagiersgegevens, omarmt het kabinet de aanbeveling van de evaluatiecommissie een beter voorzienbare regeling te creëren voor het verzamelen van bulkdatasets en zijn er geen plannen een maximale bewaartermijn in de wet op te nemen (omdat gegevens verwijderd moeten worden als ze niet meer van betekenis zijn). Ook herkent de minister niet dat de informantenbevoegdheid in artikel 39 Wiv 2017 een ‘gedrocht van een artikel’ is. ‘Integendeel’ zelfs, omdat de tekst van de wet een expliciete wettelijke basis vormt voor de vrijwillige verstrekking van gegevens door overheidsinstanties (waaronder dus ook bulkdatasets).

Stelselmatig verzamelen van gegevens door het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC)

Opvallend is verder dat de minister aangeeft dat art. 6 lid onder e AVG een grondslag biedt voor het verwerken van gegevens uit open bronnen door overheidsinstanties zoals het LIMC. Verder moet worden voldaan aan de vereisten van de AVG en het EVRM. Naar aanleiding van het NRC-artikel wordt onderzoek verricht door de Functionaris voor Gegevensbescherming Defensie naar de naleving van de AVG door het LIMC. Het rapport van de FG, met daarin diens conclusie van het onderzoek en aanbevelingen, bevindt zich in een afrondende fase volgens de minister. Zodra gereed wordt het rapport van de FG en de appreciatie van de minister van Defensie hierop naar de Tweede Kamer en Eerste Kamer verstuurd.

06-04-2021: Advies Cyber Security Raad: investeer 833 miljoen euro aan ‘cyberweerbaarheid’

De Cyber Security Raad adviseert een landelijke regie op het hoogste politieke en ambtelijke niveau om digitale veiligheid en de digitale autonomie van Nederland te beschermen. Dat moet gepaard gaan met een investering van 833 miljoen, bovenop de huidige uitgaven en budgetten voor cyberweerbaarheid.

In het advies staan vijf speerpunten centraal, te weten regie op samenwerking en informatiedeling, weerbare vitale processen, versterking onderzoek en onderwijs, realiseren van cybercrime-handhavingsketen en zorgplicht van leveranciers voor veilige producten en diensten voor burgers, bedrijfsleven en overheid.

De raad adviseert het nieuwe kabinet om in plaats van een Minister Digitale Zaken direct een ministeriële onderraad digitale zaken in te richten, waar cyberweerbaarheid en digitale autonomie integraal aan de orde wordt gesteld. Deze onderraad moet steunen op een interdepartementale strategische overlegkoepel, met daarin alle ministeries die raakvlakken hebben met cyberweerbaarheid. Er moet één cyberweerbaarheidsstrategie komen, inclusief een meerjarenprogramma.

Luister ook naar aflevering 15 van de podcast Cyberhelden over het rapport en de toelichting daarop van Lokke Moerel. Ik vind het met name interessant dat de hoogleraar aangeeft dat de regie mogelijk gevoerd moet worden door AZ en het NCSC misschien onder gebracht moet worden onder BZK (ook verantwoordelijk voor de AIVD), net als dat het Nationaal Cyber Security Centrum in het Verenigd Koninkrijk onderdeel is van de communicatie-inlichtingendienst GCHQ. Zie ook dit uitstekende verslag in Computable: ‘Grapperhaus haalt woede Cyber Security Raad op de hals‘. Vergaand is ook het voorstel voor een ‘een volwassen landelijk dekkend stelsel van informatieknooppunten (LDS)’. Het moet zorgen voor een goede informatiedeling over cyberdreigingen en -kwetsbaarheden.

Over knelpunten in de wetgeving is de CSR in het rapport nogal kort:

“Huidige juridische beperkingen op het delen van herleidbare vertrouwelijke informatie en persoonsgegevens (zoals de AVG en huidige wet politiegegevens) staan het structureel delen van dreigingsinformatie met publieke en private partijen in de weg.”

Verder moet volgens de CSR de capaciteit van reeds betrokken partijen, zoals de Nationale Politie, Openbaar Ministerie Koninklijke Marechaussee, snel worden uitgebreid en publiek-private samenwerking moet structureel worden ingericht en gesteund. De CSR signaleert dat  de defensieve, offensieve en inlichtingen cybercapaciteiten binnen Defensie (incl. MIVD en KMar), de AIVD, het NCSC de politie en het OM een essentiële bijdrage leveren aan ‘cyberweerbaarheid’, bijvoorbeeld door middel van het inzichtelijk maken en delen van dreigingen en concrete informatie daaromtrent en de afschrikwekkende werking (deterrence) voortkomend uit de offensieve capaciteiten. ‘Investeren in de inlichtingendiensten is vrijwel gelijk aan investeren in zowel zicht op de dreiging als in deterrence’. Toch valt het budget van deze diensten valt buiten de scope van het advies.

Ten slotte stelt de CSR voor gerichte investeringen te doen in onderzoek, start-ups en een cybercurriculum in relevante opleidingen. Daarmee zou de ‘huidige academische braindrain’ een halt worden toegeroepen en kunnen we beschikken over voldoende gekwalificeerd personeel. Ook adviseert de raad om in het curriculum van het primair en voortgezet onderwijs met spoed digitale geletterdheid in te voeren en dit onderwerp los te koppelen van een algehele herziening van het curriculum.

12-04-2021: Kamerbrief Verbetering juridische grondslag verwerking persoonsgegevens NCTV

De Minister van Justitie en Veiligheid reageert in deze brief op de berichtgeving in NRC over de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). De NCTV volgt volgens NRC individuen op sociale media en verzamelt en verspreidt privacygevoelige informatie over burgers, zonder dat daar een wettelijke grondslag voor is.

Naar aanleiding van de casus Cornelius Haga Lyceum is de NCTV in februari 2020 gestart met het project ‘taken en grondslagen NCTV’, ter juridische versterking en verankering van zijn taken en grondslagen. Hieruit kwam naar voren dat het identificeren en analyseren van dreigingen en risico’s op het gebied van terrorisme en nationale veiligheid juridisch kwetsbaar is en versterking behoeft indien daarbij (bijzondere) persoonsgegevens worden verwerkt op basis van eigen openbare bronnenonderzoek.

Binnen de Rijksoverheid is de NCTV verantwoordelijk voor de coördinatie van crisisbeheersing, terrorismebestrijding, cybersecurity, statelijke dreigingen en andere terreinen van nationale veiligheid. Specifieke verantwoordelijkheden worden door de NCTV uitgevoerd op basis van specifieke wetgeving: de Politiewet, de Luchtvaartwet, de Paspoortwet en de Tijdelijke Wet Bestuurlijke Maatregelen Terrrorismebestrijding.

De minister benadrukt dat de NCTV geen inlichtingendienst is, en dat de NCTV als coördinator besluiten moet nemen op basis van informatie van andere partijen. De NCTV analyseert deze informatie wel zelf, en valideert vervolgens de analyses. In het geval van de conceptnota Ontwikkeling van het salafisme onder Turken – de invloed in Nederland, zoals genoemd in de NRC, werd de notitie niet gevalideerd en daarom niet gepubliceerd.

Sinds 2006 maakt de NCTV gebruik van internetmonitoring, teneinde een continu beeld van de voorstelbare dreiging te houden. Sinds 2009 werden hiervoor op sociale media gefingeerde accounts ingezet. Inmiddels maakt de Kerneenheid Analyse gebruik van een apart ICT-systeem waardoor meekijken op sociale media ook zonder gefingeerde accounts mogelijk is. Deze praktijk is naar aanleiding van de publicatie in de NRC gestaakt.

De minister stelt dat van werken onder dekmantel in strafvorderlijke zin geen sprake is geweest, omdat de accounts nooit hebben deelgenomen aan conversaties met andere gebruikers. Wel was er sprake van het verwerken van persoonsgegevens, omdat uitingen ‘door personen worden gedaan’. De NCTV doet dit volgens de minister in het algemeen belang, op grond van artikel 50 Organisatiebesluit Justitie en Veiligheid. Het Organisatiebesluit is dan weer gebaseerd op artikel 3, lid 2 van het Coördinatiebesluit organisatie, bedrijfsvoering en informatiesystemen rijksdienst, dat zijn grondslag vindt in artikel 44 van de Grondwet.

De minister stelt dat de taak voor de NCTV ook is terug te voeren op artikel 5 EVRM. De NCTV heeft internetmonitoring onder het destijds geldende regiem van de Wet bescherming persoonsgegevens aangemeld voor het openbare verwerkingenregister. Het project “Implementatie AVG” is een doorlopend privacy-project binnen de NCTV.

De NCTV erkent en herkent de spanningen op de werkvloer zoals beschreven in de NRC, en heeft inmiddels maatregelen genomen.

Sophie Harleman

04-02-2021 – Algemene beraadslaging Initiatiefwetsvoorstel-Verhoeven Wet Zerodays Afwegingsproces

Ex-Kamerlid Verhoeven geeft aan dat uit het eerste gedeelte van de behandeling van het wetsvoorstel Zerodays duidelijk naar voren is gekomen dat het gedeelte waarin een beoordelingsorgaan is voorgesteld tot veel bezwaren leidt. In de nota van wijziging is het beoordelingsorgaan dan ook uit het voorstel gehaald. GroenLinks diende een motie in, waarin gevraagd wordt om één kader voor politie, Defensie en inlichtingendiensten. Daarop is door de heer Verhoeven het voorstel zodanig aangepast dat het inhoudelijk overeenkomt met datgene wat de motie zegt, alleen dan in een wet.

De demissionair minister van Binnenlandse Zaken gaat vervolgens in op de vraag of het wetsvoorstel werkbaar is voor de diensten. De minister geeft aan dat met dit voorstel nog steeds zeer gevoelige operationele informatie gedeeld moet worden met derden. Volgens artikel 3, lid 2 hóeft niet tot bekendmaking over te worden gegaan. In lid 3 van datzelfde artikel staat dat het bestuursorgaan wél moet overleggen met vertegenwoordigers van betrokkenen die de vitale infrastructuur beheren, alvorens te besluiten over de bekendmaking. Dit kan problematisch zijn wanneer het gaat over gevoelige operationele informatie, gezien potentiële veiligheidsrisico’s. De organisaties waar het om gaat hebben reeds een afwegingskader, aldus de minister. Dat roept bij de minister de vraag op wat het voorstel daar op dit specifieke punt nog aan toevoegt. Belangrijke bezwaren zijn dus weggenomen, maar op dit specifieke onderdeel rest voor de diensten nog wel een bezwaar.

Minister Grapperhaus onderschrijft in het debat dat het demissionaire kabinet nog steeds belangrijke bezwaren tegen het wetsvoorstel heeft op het punt van het dubbele kader van het proces voor de opsporing, daar politie en OM reeds een afwegingskader hebben voor het melden van onbekende kwetsbaarheden. Onbekende kwetsbaarheden worden bovendien alleen ingezet in het uiterste geval. In het regeerakkoord zijn volgens de minister reeds afspraken opgenomen over de aanschaf van binnendringsoftware door de politie.

De heer Verhoeven reageert dat hij vooral beoogt de zaken uniform te regelen. Hoewel er al een leidraad en een afwegingskader is, wil hij dat het in één wet geregeld wordt. Hij geeft aan nog één keer te kijken naar de mogelijkheden die er zijn om tegemoet te komen aan datgene wat gezegd is, maar te blijven bij zijn standpunt dat een meer uniforme en stevige regeling gewenst is.

Het gehele standpunt van het kabinet omtrent het verzoek van de vaste commissie van Binnenlandse Zaken om in te gaan op het gewijzigde initiatiefwetsvoorstel van de heer Verhoeven is hier te vinden (Kamerstukken II 2020/21, 35257, nr. 14).

Sophie Harleman

Veroordeling poging tot deelneming aan een terroristische organisatie

Het Hof Den Bosch heeft op 14 januari 2021 een verdachte in hoger beroep veroordeeld (ECLI:NL:GHSHE:2021:60) tot poging tot deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven (IS). Uit bestendige rechtspraak van de Hoge Raad over deelneming aan een organisatie als bedoeld in artikel 140 en 140a Sr volgt dat daarvan slechts sprake kan zijn, indien de betrokkene behoort tot het samenwerkingsverband en de betrokkene een aandeel heeft in gedragingen, of deze ondersteunt, die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in die artikelen bedoelde oogmerk.

De verdachte heeft op verschillende momenten en in verschillende geschriften beschreven hoe ze zich heeft verdiept in de Islam. Ze erkent vanuit Nederland naar het grensgebied van Turkije en Syrië te zijn gereisd, wat wordt ondersteund door (locatie)gegevens van gedane geldopnames en mastgegevens van haar mobiele telefoon. De verdachte heeft driemaal geprobeerd de oversteek te maken naar Syrië, maar is hierin niet geslaagd. De verdachte heeft een dagboek bijgehouden over haar pogingen, maar voerde ter terechtzitting aan dat het een boek betrof waarin de hoofdpersoon een IS-strijder was. Het hof hecht geen waarde aan deze alternatieve verklaring.

Voor een bewezenverklaring tot een poging tot deelneming aan een terroristische organisatie is nodig dat het voornemen van de verdachte zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard. Nu verdachte actief heeft geprobeerd de grens naar Syrië over te steken en diverse voorbereidingen heeft getroffen (het opnemen van geld, het afscheid nemen van haar familie in brieven, het bestuderen van de Arabische taal en andere voorbereidingen), acht het hof bewezen dat het voornemen van verdachte om deel te nemen aan IS zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard.

Verdachte is volgens het Hof strafbaar en wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van 413 dagen, waarvan 180 voorwaardelijk en met een proeftijd van twee jaar.

Sophie Harleman

Intrekking Nederlanderschap

De rechtbank Den Haag heeft op 8 maart 2021 geoordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2021:2112) dat de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid bevoegd was tot intrekking van het Nederlanderschap van eiser en bevoegd was tot diens ongewenstverklaring over te gaan.

De staatssecretaris heeft bij afzonderlijke besluiten van 27 januari 2020 het Nederlanderschap van eiser ingetrokken op grond van artikel 14, vierde lid, van de Rijkswet op het Nederlanderschap (hierna: RWN). Eiser heeft als minderjarige gedeeld in de verkrijging van het Nederlanderschap van de moeder en bezit zowel de Marokkaanse als de Nederlandse nationaliteit. Eiser is op 14 mei 2012 geëmigreerd naar Egypte en uitgeschreven uit de Basisregistratie Personen van de gemeente Rotterdam. Het Nederlanderschap van eiser is ingetrokken naar aanleiding van een individueel ambtsbericht van de AIVD van 3 januari 2020, waaruit bleek dat eiser zich heeft aangesloten bij een organisatie die deelneemt aan een internationaal gewapend conflict en een bedreiging vormt voor de Nederlandse nationale veiligheid. Verweerder geeft aan dat de inhoud van het ambtsbericht hier geen twijfel over laat. Eiser is ook tot ongewenst vreemdeling verklaard.

In het ambtsbericht van 3 januari 2020 is het volgende vermeld.

‘ [eiser] is uitgereisd naar Syrië en hij heeft zich, vanaf tenminste 2014, aangesloten bij de aan Al-Qa’ida (AQ) gerelateerde jihadistische strijdgroep Jabhat al-Nusra (JaN). In de periode na 11 maart 2017 is hij, in elk geval tot eind mei 2019, aangesloten bij Tanzim Hurras Al Din (THD), een eveneens aan AQ gelieerde organisatie. Hij wordt vanaf 2014 tot medio 2019 gelokaliseerd in Syrische plaatsen die liggen binnen het territorium van aan AQ gerelateerde jihadistische strijdgroepen. [eiser] is, in ieder geval sinds zijn verblijf in Syrië, een uitgesproken sympathisant van de gewelddadige, extremistische, islamitische ideologie. Hij is, in ieder geval sinds februari 2018, actief in mediazaken door AQ-propagandamateriaal te (laten) vervaardigen en te verspreiden. [eiser] heeft op sociale media vele jihadistische nieuwsgroepen opgezet en onderhouden en verricht hiermee, in ieder geval tot april 2019, ondersteunende activiteiten voor de gewelddadige jihad. [eiser] heeft, in ieder geval sedert juli 2018, voor THD taken uitgevoerd, zoals het verrichten van gewapende gevechtstaken (ribaat).’

Niet betwist is dat eiser zich heeft aangesloten bij THD. Hoewel THD niet als afzonderlijke organisatie op de lijst, kan deze organisatie wel als terroristische organisatie worden aangemerkt, omdat deze is gelieerd aan al Qa’ida. De rechtbank dient uit te gaan van de juistheid van het ambtsbericht. Conclusies van de AIVD als gevolg van het ontbreken van toestemming kunnen niet worden getoetst aan de hand van geheime stukken die daaraan ten grondslag liggen. Het ambtsbericht bevat voldoende feitelijke informatie over eiser.

De gemachtigde van eiser voert aan dat de staatssecretaris zich niet op de door de AIVD verstrekte informatie mag baseren, omdat de AIVD alleen deskundig is over nationale veiligheid in het algemeen, en niet wanneer het aankomt op concrete gevallen. De rechtbank oordeelt dat informatievergaring in het kader van de nationale veiligheid bij uitstek een taak en een deskundigheid is van de AIVD, en dat uit de wetsgeschiedenis (Kamerstukken I 2015-2016, 34 356, nr. C, onderdeel 3) van artikel 14, vierde lid, RWN blijkt dat een ambtsbericht van de AIVD kan dienen als grondslag voor de intrekking van het Nederlanderschap.

De rechtbank oordeelt dat de intrekking van het Nederlanderschap niet in strijd is met het verbod op discriminatie en dat er geen feiten of omstandigheden over eiser bekend zijn die duiden op een te prevaleren belang van een ongestoord familie- en gezinsleven in Nederland op grond van artikel 8 EVRM. De rechtbank komt tot het oordeel dat verweerder op grond van het ambtsbericht het Nederlanderschap van eiser kon intrekken en dat van onevenredigheid van de maatregel ten opzichte van de individuele belangen van eiser geen sprake is.

Sophie Harleman

Veroordeling deelname aan een terroristische organisatie

De rechtbank Rotterdam heeft op 12 april 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:3131) voor het deelnemen aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van terroristische misdrijven (IS). Ook heeft de rechtbank de verdachte veroordeeld voor het faciliteren van haar partner om als jihadstrijder deel te nemen aan de gewapende strijd, het voorhanden hebben van vuurwapens, het trachten te bewegen van een andere persoon af te reizen naar Syrië, het aanhangen van radicaal extremistisch gedachtegoed en het maken van propaganda voor IS. Vast staat dat de verdachte op 11 juli 2013 naar Syrië is gereisd, waar zij is getrouwd met een Belgische jihadist. Na zijn overlijden heeft zij in vluchtelingenkampen verbleven en zich op 30 oktober 2019 aangemeld bij de Nederlandse ambassade in Ankara. Op 19 november 2019 is zij op Schiphol aangehouden.

De verdachte verklaart te weten dat er oorlog was in het gebied waarnaar zij vertrok en dat haar man werkte voor IS. Hij is in 2015 in België tot vijf jaar gevangenisstraf veroordeeld. Uit berichten van de verdachte op Facebook leidt de rechtbank af dat de verdachte wist dat haar man lid was van IS. Daarnaast bleek uit de berichten dat zij de jihadstrijd verheerlijkte en voor IS propaganda voerde. Uit chatgesprekken blijkt dat de verdachte een vuurwapen en granaten en munitie voor handen heeft gehad. Ook heeft zij uitvraag gedaan naar vuurwapens en getracht een persoon te bewegen af te reizen naar Syrië.

De rechtbank oordeelt dat de verdachte kan worden beschouwd als lid van en deelnemer aan IS, waarbinnen zij ook een maatschappelijke functie heeft bekleed.

Van psychische overmacht is geen sprake en de verdachte is dus strafbaar. De rechtbank is van oordeel dat, gelet op de aard van het delict en de omstandigheden waaronder dit is begaan, er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat de verdachte wederom een misdrijf zal begaan dat gevaar veroorzaakt voor de onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen. De verdachte wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 48 maanden, waarvan 16 voorwaardelijk en met een proeftijd van 3 jaar.

Sophie Harlema