Cybercrime jurisprudentieoverzicht oktober 2022

31 oktober 202230 oktober 2022jjoerlemans Een reactie plaatsen

Vorderingen gemeente Bodegraven tegen Twitter afgewezen

Op 4 oktober 2022 heeft de voorzieningsrechter van de rechtbank Den Haag vorderingen van de gemeente Bodegraven tegen Twitter afgewezen (ECLI:NL:RBDHA:2022:10082) over het verwijderen van onrechtmatige content over het ‘verhaal Bodegraven’. Volgens dat verhaal zou gedurende vele jaren in Bodegraven een pedo-satanisch netwerk hebben bestaan waar talloze jonge kinderen het slachtoffer van zijn geworden. In deze periode zijn (onder meer via Twitter) ernstige beschuldigingen geuit jegens bepaalde personen en oproepen gedaan om naar de begraafplaats van Bodegraven te komen voor het leggen van bloemen. Hierop heeft de Gemeente zich genoodzaakt gezien tijdelijk een noodverordening uit te vaardigen om de openbare orde te kunnen handhaven.

Bij vonnissen van 30 juni 2022 zijn twee verdachten al strafrechtelijk veroordeeld voor opruiing, bedreiging en smaad, onder meer in verband met het verspreiden van opruiende en bedreigende filmpjes op sociale media (zie ECLI:NL:RBDHA:2022:6263). In deze vonnissen is onder meer geoordeeld dat de rechtbank in het geheel niet heeft kunnen vaststellen dat sprake is geweest van een satanisch pedofielennetwerk. De discussie tussen de gemeente Bodegraven en Twitter spitst zich toe op de vraag of van Twitter nog meer mag worden verwacht dan zij al heeft gedaan. De Gemeente heeft betoogd dat Twitter verder verplicht is om – uit eigen beweging – uitlatingen soortgelijk aan de onrechtmatig bevonden uitlatingen van haar platform te verwijderen.

Het account van de verdacht werd door Twitter geschorst en de inhoud van de berichten zijn niet langer toegankelijk. Het maken van een filter en uit eigen beweging van andere tweets van anderen weigert Twitter met de argumentatie dat met de schorsing van het account voldaan is aan de vordering en de vordering voor het overige te algemeen is en strekt volgens Twitter tot oplegging van een op grond van artikel 15 lid 1 van de Richtlijn inzake elektronische handel ontoelaatbaar filterverbod. De rechtbank overweegt dat op grond van artikel 15 lid 1 van de Richtlijn inzake elektronische handel de lidstaten de dienstverleners geen algemene verplichting mogen opleggen om toe te zien op de informatie die zij doorgeven of opslaan, noch om actief te zoeken naar feiten of omstandigheden die duiden op onwettige activiteiten. Dit (algemene) filterverbod doet niet af aan de hiervoor vermelde mogelijkheid om in speciale gevallen een rechterlijk verbod te verkrijgen op grond waarvan bepaalde informatie moet worden verwijderd of ontoegankelijk moet worden gemaakt. Zo’n speciaal geval kan zijn bepaalde informatie die door de betrokken hostingprovider op verzoek van een bepaalde gebruiker van zijn netwerk is opgeslagen en die in een rechterlijk oordeel onrechtmatig is bevonden.

De vordering van de gemeente Bodegraven is niet toewijsbaar. Anders dan de Gemeente heeft betoogd kan dus niet van Twitter worden gevergd na een zoekslag op basis van een filter nog een autonome beoordeling van het zoekresultaat te verrichten. Er moet immers sprake zijn van een geautomatiseerde selectietechniek. Tijdens de mondelinge behandeling heeft Twitter verklaard dat het voor haar feitelijk onmogelijk is een algoritme te maken dat onrechtmatige uitlatingen die vergelijkbaar zijn met de onrechtmatige uitingen eruit filtert, zonder daarmee ook vele rechtmatige berichten te raken. Zo zouden bijvoorbeeld ook berichten waarin het bestaan van een satanisch pedofiel netwerk juist wordt ontkend, en/of beschrijvende, vragende, journalistieke en/of anderszins niet onrechtmatige berichten over aspecten van ‘het verhaal Bodegraven’ eruit worden gefilterd, terwijl die berichten niet onrechtmatig zijn. Dat is strijdig met de vrijheid van meningsuiting, aldus Twitter. Hiertegenover heeft de Gemeente voorshands onvoldoende aannemelijk gemaakt dat Twitter hier wel toe in staat is. De enkele stelling van de Gemeente dat Twitter goed is in het maken van algoritmes en genoeg geld en mankracht kan inzetten om een en ander voor elkaar te krijgen volstaat in dit kort geding niet. Daarbij weegt de voorzieningenrechter mee dat aan het spoedeisend belang naar voorlopig oordeel voldoende tegemoet kan worden gekomen door het notice-and-takedown systeem, zoals hierna zal worden besproken, te meer daar ook de (re)tweets de medeverdachte zijn verwijderd.

Het voorgaande betekent dat de Gemeente vooralsnog is aangewezen op de notice-and-takedown procedure om onrechtmatige content te doen verwijderen. Niet weersproken is dat de Gemeente op eenvoudige wijze kan aangeven welke tweets volgens haar onrechtmatig zijn en om verwijdering daarvan door Twitter kan verzoeken. Slechts indien Twitter vervolgens weigert een tweet met onrechtmatige inhoud te blokkeren, handelt zij jegens de Gemeente onrechtmatig. Die situatie doet zich hier echter vooralsnog niet voor.

Burgeropsporing bij vriend-in-nood fraude

De rechtbank Rotterdam heeft op 10 oktober 2022 een interessante uitspraak (ECLI:NL:RBROT:2022:8396) gedaan over burgeropsporing bij vriend-in-nood fraude. De feiten zijn als volgt. Op 25 augustus 2020 kreeg de politie een melding gekregen van een persoon die een televisieprogramma maakte over oplichters. In een hotel zou volgens de melder op dat moment vriend-in-nood fraude worden gepleegd, waarbij fraudeurs in de veronderstelling verkeerden dat zij een slachtoffer veel geld afhandig maakten. Volgens dit artikel in het AD gaat het blijkbaar over een programma van Kees van der Spek. Het Openbaar Ministerie zou volgens het artikel spreken over “belangrijke jurisprudentie”.

Het slachtoffer was door een onbekende benaderd die zich voordeed als haar kind en facturen had die dringend moest worden betaald. Zij had zelf geen kinderen en bood toen aan de melder aan dat zij de “oplichters” zou aanbieden om zelf het geld voor die facturen van haar bankrekening te halen. Zij zou dan een door de televisiemakers gemaakte namaak-bankapp met de inlogcodes aan de “oplichters” verstrekken. Deze applicatie creëerde een namaak-bankomgeving, waardoor het alleen leek of er geld werd overgemaakt. De app maakte ook video’s van drie seconden van degene die met de app (nep)geld overmaakte. Deze video’s, gegevens over de overboekingen en de GPS-locaties werden doorgestuurd naar een medewerker die de app had gemaakt. Zo kon men weten waar de oplichters waren en op welk moment zij (nep)geld overmaakten naar andere bankrekeningen en kon hij een foto van de “oplichters” laten zien.

De politieambtenaren zijn op 25 augustus 2020 om 18.10 uur samen met de melder het hotel binnengegaan. De baliemedewerker van het hotel heeft de verdachte en de medeverdachte herkend van een foto die de melder had verkregen via de bankapp. De baliemedewerker heeft het kamernummer gegeven. De politieambtenaren zijn daarop naar die hotelkamer gegaan. In die kamer werden omstreeks 18.29 uur vijf personen aangetroffen, de verdachten en nog drie anderen. Allen werden aangehouden. In de hotelkamer werden naast luxe kleding en schoenen ook zeven telefoons aangetroffen. Op alle telefoons zijn sporen van vriend-in-noodfraude aangetroffen.

Bij de aangifte werd tevens een kopie van het chatgesprek overgelegd dat de “oplichters” met het slachtoffer zouden hebben gevoerd. Ook is een transactieoverzicht met tijdstippen waarop de “oplichters” probeerden geld over te maken en videobestanden van de “oplichters” die de bankapp bedienden van diezelfde momenten. De tijdstippen van de fictieve transacties komen precies overeen met de tijdstippen waarop de videobeelden zijn gemaakt. De verbalisant heeft op die videobeelden steeds de verdachte en daarnaast in een aantal gevallen de verdachte en de medeverdachte herkend. Op de beelden die zijn gemaakt op de tijdstippen van de transacties zijn geen anderen te zien

Uit onderzoek naar de historische gegevens van de zeven telefoons is gebleken dat de telefoons van de verdachte en de medeverdachte en de telefoons op naam de verdachten meermalen rond dezelfde tijdstippen dezelfde masten aanstralen in Rotterdam aanstraalden. Uit de camerabeelden van het hotel is gebleken dat de verdachte en de medeverdachte om 13.38 uur het hotel binnenkomen. Zij worden op dat moment ook door de politieambtenaren op straat voor het hotel gezien, waar zij de melder als televisiepersoonlijkheid hebben herkend en selfies met hem hebben gemaakt. Op de camerabeelden van het hotel is te zien dat zij kort daarna het hotel zijn binnengegaan.

Onder omstandigheden dient bewijsmateriaal dat door burgers is verzameld van gebruik bij de bewijsbeslissing te worden uitgesloten. Dat is het geval als er sprake is van schending van algemene beginselen van een behoorlijke procesorde of veronachtzaming van de processuele rechten van de verdediging. Maar als uitgangspunt heeft te gelden dat bewijsmateriaal dat door burgers is verzameld bij de bewijsbeslissing mag worden gebruikt. Onrechtmatig of strafbaar handelen door die burgers bij het verzamelen van dat bewijsmaterieel doet daar in beginsel niet aan af. Dat laatste is anders als opsporingsambtenaren of ambtenaren van het Openbaar Ministerie enig invloed hebben gehad op de verkrijging van dat bewijsmateriaal (HR 14 januari 2003, ECLI:NL:HR:2003:AE9038). Gesteld noch gebleken is dat politie of Openbaar Ministerie enige invloed op de opsporing van de verdachte door de melder hebben gehad.

De verklaring van de melder is afgelegd ten overstaan van een opsporingsambtenaar. Het bewijsmiddel is het desbetreffende proces-verbaal. De rechtbank kan kennisnemen van dat bewijsmiddel en dit bij de bewijsbeslissing gebruiken. De waardering van de inhoud is aan de rechtbank voorbehouden.

De rechtbank overweegt dat er sprake is van computervredebreuk door het aannemen van een valse hoedanigheid en installeren van de namaakbank-app. Niet is gebleken dat de melder en zijn medewerkers verder zijn gegaan dan nodig om de bedriegers aan de kaak te stellen. Of daarmee de wederrechtelijkheid aan hun handelen ontbreekt, “kan in het midden blijven“, aldus de rechtbank. Het gaat erom dat aldus naar het oordeel van de rechtbank geen algemene beginselen van een behoorlijke rechtsorde zijn geschonden en geen processuele rechten van de verdediging zijn veronachtzaamd.

Wat betreft het door de verdediging aangevoerde onafhankelijke onderzoek begrijpt de rechtbank de verdediging zo, dat de burgeropsporing door een onafhankelijke opsporingsinstantie zou moeten worden gecontroleerd alvorens het bewijsmateriaal toelaatbaar is. Maar dit is een eis die het recht zo algemeen geformuleerd niet kent.

Gelet op de (relatief beperkte) overschrijding van de redelijke termijn, de eis van de officier van justitie, de jonge leeftijd van de verdachte en de al ingezette hulpverlening, legt de rechtbank in plaats van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf een taakstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf met voorwaarden op.

Alleen maar bewijs uit Sky ECC-berichten is voor de rechtbank Breda niet genoeg

De rechtbank Zeeland-West-Brabant heeft op 13 september 2022 een opvallende uitspraak (ECLI:NL:RBZWB:2022:5151) gedaan over een zaak met uitsluitend bewijs uit de Sky ECC-operatie. De man werd verdacht van drugshandel in 40 kilo MDMA, 300.000 xtc-pillen en ruim twintig kilo ketamine.

De rechtbank overweegt dat er van wettig bewijs is sprake als er bewijsmiddelen zijn uit verschillende bronnen of als de bewijsmiddelen uit één bron worden ondersteund door andere feiten en omstandigheden. Uit die bewijsmiddelen moet de rechtbank vervolgens ook de overtuiging krijgen dat verdachte de tenlastegelegde feiten heeft gepleegd.

Evenals de verdediging beschikt de rechtbank niet over de dataset met alle Sky ECC-berichten van het account ‘546TCH’, zijnde het account dat aan verdachte wordt toegeschreven. Hierdoor kan zij de berichten in het procesdossier niet beoordelen in de context van andere berichten die door of aan het account zijn verstuurd. Het samenstellen van het procesdossier is een bevoegdheid van het Openbaar Ministerie. Het Openbaar Ministerie heeft er in deze zaak voor gekozen te volstaan met het toevoegen van specifieke delen van de dataset aan het procesdossier. De rechtbank kan hierdoor de verdenkingen tegen verdachte uitsluitend beoordelen aan de hand van deze selectie in het procesdossier.

De rechtbank stelt vast dat de verdenkingen tegen verdachte gebaseerd zijn op de in het procesdossier aanwezige Sky ECC-berichten. Deze berichten komen naar het oordeel van de rechtbank allemaal uit één bron, namelijk de gekraakte berichtendienst Sky ECC. Dat door het Openbaar Ministerie wordt verwezen naar meerdere chatsessies van het account met verschillende andere gebruikers van Sky ECC maakt dit niet anders. In het procesdossier zijn geen bewijsmiddelen opgenomen die de inhoud van de berichten ondersteunen. Hierdoor is de inhoud van de berichten niet te toetsen. De rechtbank is van oordeel dat hierdoor het wettige bewijs voor de tenlastegelegde feiten ontbreekt. Zij spreekt verdachte daarom vrij van alle tenlastegelegde feiten.

Brandbrief over het in beslag nemen, aftappen en hacken van versleutelde communicatiediensten

Overigens hebben meer dan 100 advocaten op 24 oktober 2022 een “brandbrief” geschreven over het in beslag nemen, aftappen en hacken van versleutelde communicatiediensten, zoals Ennetcom, PGPsafe, EncroChat en SkyECC. Volgens de advocaten is er onvoldoende transparantie over de inzet van nieuwe opsporingsmethoden in deze zaken, waardoor spanning ontstaat met het recht op een eerlijke proces en het recht op privacy. Ook maken zij zich zorgen over het risico van de glijdende schaal. Volgens hen worden ook andere (versleutelde) communicatiediensten, zoals Signal en Whatsapp, al ‘in verdachte hoek geplaatst of dreigen daar te komen, terwijl die verdachtmaking enkel is gebaseerd op het gebruik van sterke encryptie en het beschermen van de eigen privacy’.

De advocaten dringen in de brief aan op: (1) Kamervragen, waarmee uitleg kan worden verschaft over de rol van Nederlandse autoriteiten bij de internationale samenwerking in de onderzoeken naar, voornoemde communicatiediensten; (2) transparantie vanuit het Ministerie van Justitie en Veiligheid en het openbaar ministerie over de rol van de Nederlandse autoriteiten bij die internationale samenwerking; en (3) kritisch onderzoek door rechters in individuele strafzaken waarin verdachten worden geconfronteerd met bewijsmateriaal dat voortvloeit uit die internationale samenwerking.

Gevangenisstraf voor verkoop RDW-gegevens

Op 27 september 2022 zijn medewerkers Belastingdienst door de rechtbank Overijssel veroordeelt (ECLI:NL:RBOVE:2022:2703) voor het verkopen van kentekengegevens uit het RDW-systeem. Een 41-jarige man kreeg een gevangenisstraf van achttien maanden opgelegd, waarvan zes maanden voorwaardelijk. De tweede medewerker, een 47-jarige vrouw, werd veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden.

Het onderzoek ‘26Bozeman’ naar de verdachten werd gestart op basis van ontsleutelde EncroChat-berichten. Uit verschillende chats kwam naar voren dat gegevens van bepaalde kentekenhouders, waaronder namen, adressen en automerken, tegen betaling werden ingewonnen via een medewerker van de Belastingdienst. De Rijksrecherche startte daarop onderzoek Rabenau en kwam bij verdachte en medeverdachte terecht.

De kentekengegevens werden vervolgens verkocht aan derden. Dit zou hebben plaatsgevonden van maart 2017 tot en met maar 2021. In totaal hebben de verdachten gegevens van 216 kentekens in systemen van de Belastingdienst opgevraagd. De data werd op een papiertje opgeschreven, daarna gefotografeerd en via EncroChat uitgewisseld. Per verstrekt kenteken zou de man een bedrag van tussen de 50 en 200 euro hebben ontvangen.

Volgens de rechter hebben de twee hun inloggegevens waarmee ze op het systeem inlogden voor een ander doel gebruikt dan waarvoor ze die hadden ontvangen. De verdachte wordt schuldige bevonden aan het schenden van zijn ambtsgeheim (art. 272 Sr), computervredebreuk (art. 138ab Sr) en ambtelijke omkoping (art. 363 Sr). Onlangs is overigens nog een artikel verschenen over ‘computervredebreuk met een valse sleutel’, zoals in het onderhavige geval, met de veelzeggende titel: ‘Niet elke grasduinende mol is een hacker – Waarom de Hoge Raad het begrip computervredebreuk te ver heeft opgerekt’ door M. Berndsen & C.J.J. Visser in Boom Strafblad, nr. 4, 2022. Doi: 10.5553/BSb/266669012022003004008.

Overigens is de rechtbank is van oordeel dat, anders dan de raadsman stelt, noch de wet, noch de jurisprudentie vereist dat voor overdracht van door inzet van bijzondere opsporingsbevoegdheden verkregen gegevens een machtiging van de rechter-commissaris is vereist. De Encrochat-berichten zijn naar het oordeel van de rechtbank rechtmatig verkregen en kunnen voor het bewijs worden gebezigd.

In de strafmotivering overweegt de rechtbank dat ‘de integriteit van de overheid en de ambtenaren die in dienst staan van de overheid is van fundamenteel belang voor de democratische rechtsstaat. Ambtenaren kunnen vaak over een grote hoeveelheid persoonsgegevens beschikken en de samenleving moet erop kunnen vertrouwen dat zij hier op een integere wijze mee omgaan’. De rechtbank overweegt ook dat de verdachten met hun handelen mogelijk mensen in groot gevaar hebben gebracht en rekent de verdachte aan dat ze veelvuldig gegevens hebben verstrekt en dit met groot gemak deden.

In de onderhavige zaak is de veroordeeld voor 18 maanden gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk met een proeftijd van drie jaren. Naast de gevangenisstraf ontzet de rechtbank de verdachte ook het recht om een openbaar ambt te bekleden voor de duur van vijf jaar.

Veroordelingen voor misbruik Coronasysteem van de GGD

Op 14 september 2022 heeft de rechtbank Rotterdam een man veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2022:7659) voor valsheid in geschrifte. De verdachte heeft samen met anderen valse Corona vaccinatiebewijzen en een aantal negatieve Corona testuitslagen verkocht.

De verdachte in de onderhavige zaak zorgde voor de aanwas van ‘klanten’, die de medeverdachte, die op meerdere vaccinatielocaties van de GGD werkte, valselijk als gevaccineerd in het daartoe bestemd geautomatiseerd systeem van de GGD heeft geregistreerd. Ook hebben ze valse negatieve testuitslagen doen opmaken.

De verdachte heeft gezorgd dat de ‘klanten’ een afspraak maakten op de juiste vaccinatielocatie en dag en heeft de gegevens doorgegeven die nodig waren om hen als gevaccineerd te registeren.

De officier van justitie legde ook computervredebreuk ten laste, omdat de verdachte misbruik zou hebben gemaakt van het systeem van de GGD doordat hij gebruik heeft gemaakt van zijn account met een ander doel dan waarvoor hem dat account ter beschikking stond. De rechtbank spreekt de verdachte van dit feit vrij. Een medeverdachte slechts toegang tot een account van de GGD had en uit het dossier en het verhandelde ter terechtzitting is zijn betrokkenheid bij het gebruik van het account ook niet gebleken.

De verdachte wordt veroordeeld voor 12 maanden gevangenisstraf, waarvan negen maanden voorwaardelijk met een proeftijd van twee jaar alsmede een taakstraf voor de maximale duur van 240 uur.

De medeverdachte is wel veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2022:7657) voor computervredebreuk. Deze heeft in het CoronIT-systeem van de GGD gegevens van de betrokken personen heeft ingevoerd, zoals hun BSN-nummer, waarna zij in het systeem als gevaccineerd werden geregistreerd. Deze digitale registratie geldt als bewijs van vaccinatie. Daarentegen acht de rechtbank – in tegenstelling tot de officier van justitie – niet bewezen dat de verdachte al dan niet samen met een ander, valselijk QR-codes heeft opgemaakt. Dit betreffen immers wel documenten die de betrokkenen – nadat zij als gevaccineerd zijn geregistreerd – zelf kunnen aanmaken via hun DigiD. Dat de verdachte dit voor of met hen deed, is niet gebleken.

De rechtbank overweegt bij de strafoplegging dat de verdachte door zo te handelen misbruik gemaakt van zijn functie als administratief medewerker bij de GGD en het vertrouwen van zijn werkgever ernstig beschaamd. Voorts heeft de verdachte hiermee het vertrouwen van de burger ernstig beschaamd. De samenleving moet immers kunnen vertrouwen op de echtheid van dergelijke registraties en op de echtheid van de documenten die mensen die als gevaccineerd geregistreerd zijn vervolgens kunnen gebruiken. De rechtbank neemt het de verdachte kwalijk dat hij hierbij enkel oog heeft gehad voor zijn eigen financiële gewin.

WODC-onderzoek ‘Strafvorderlijke gegevensverwerking’ gepubliceerd

28 oktober 2022jjoerlemans Een reactie plaatsen

Op 25 oktober 2022 is het WODC-onderzoek ‘Strafvorderlijke gegevensverwerking’ gepubliceerd (zie ook de .pdf naar het volledige rapport). Het onderzoek is in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het ministerie van Justitie en Veiligheid uitgevoerd door Fedorova en anderen van de Radboud Universiteit. En full disclosure: ik zat samen met anderen in de begeleidingscommissie van het onderzoek. Dat wil zeggen dat ik advies en feedback heb gegeven op eerdere versies van het rapport.

Hieronder geef ik de kern van het rapport weer en ga ik wat uitgebreider op het onderdeel over toezicht op de huidige praktijk van gegevensverwerking door de politie in opsporingsonderzoeken. Dit laatste heeft mijn bijzondere interesse, omdat ik daar zelf ook onderzoek naar doe.

Inleiding

In het persbericht op wodc.nl wordt de huidige praktijk mooi beschreven:

Door inbeslagname of hacks van grote gegevensdragers heeft de politie steeds vaker toegang tot enorme hoeveelheden persoonsgegevens. Dit biedt kansen voor het digitale opsporingswerk en de vervolging van verdachten van zware misdrijven. Denk aan de miljoenen recent gekraakte (criminele) berichten van Ennetcom, EncroChat of Sky ECC.

Zeker in de huidige gedigitaliseerde maatschappij waarin steeds meer gegevens en geavanceerde data-analyse technologieën voorhanden zijn, heeft de politie steeds meer mogelijkheden om gegevens die reeds in de politiesystemen aanwezig zijn, met elkaar te combineren en zodoende een min of meer volledig beeld van iemands privéleven te krijgen. Daar komt bij dat politie ook steeds vaker grote datasets in handen krijgt waarin nadere zoekslagen kunnen worden uitgevoerd, zonder dat er op het moment van verkrijging reeds een op het individu of een groep toegesneden verdenking sprake hoeft te zijn.

Met name voor grote hoeveelheden, in bulk verkregen gegevens geldt doorgaans dat de gegevens op zichzelf niet zoveel zeggen, maar relevant worden wanneer de politie deze gegevens nader analyseert, visualiseert of in verband brengt met andere gegevens.

Daarmee verplaatst het zwaartepunt van de door de overheid gemaakte privacy-inbreuk van de vergaring van gegevens veeleer naar de (verdere) verwerking van die gegevens. Het verkrijgen van bulkgegevens is volgens de onderzoekers vanuit het recht op privacygevoeliger dan het verkrijgen van gegevens die wel te relateren zijn aan een of meer personen die reeds onderwerp van onderzoek zijn.

Onderzoeksvragen

Uit het onderzoek blijkt dat in het Wetboek van Strafvordering vooral aandacht is voor de inzet van digitale opsporingsbevoegdheden: in welke gevallen, voor welke doelen en met toestemming van welke autoriteit mogen persoonsgegevens worden verzameld? Dat geldt zowel voor het huidige Wetboek van Strafvordering als voor (de plannen voor de) modernisering van het Wetboek van Strafvordering. Aan het verdere gebruik van die gegevens wordt in dat wetgevingstraject veel minder aandacht besteed, terwijl de politie juist door het verdere gebruik een (nieuwe) inbreuk op de privacy van burgers kan maken.

De onderzoekers hebben onderzocht hoe de Wet politiegegevens (Wpg) zich onder andere verhoudt tot het Wetboek van Strafvordering. Ook is nagegaan of het huidige kader wel voldoet aan de eisen die het Europese recht stelt en hebben ze naar het toezicht op de nieuwe politiepraktijk gekeken.

Normering

In de plannen inzake de modernisering van het Wetboek van Strafvordering wordt strikt onderscheid gemaakt tussen enerzijds de normering van de vergaring van gegevens langs de weg van het uitoefenen van strafvorderlijke bevoegdheden en anderzijds de verdere verwerking van gegevens. Plannen voor wijziging van de Wet politiegegevens zijn volgens de onderzoekers overigens op de lange baan geschoven (“Op korte termijn komt er geen nieuwe gegevensverwerkingswet”).

Volgens de onderzoekers valt de keuze in toekomstplannen van het moderniseringsproject Strafvordering om het onderscheid vergaren-verwerking strikt door te voeren, “in ieder geval niet goed te verdedigen”. Zij stellen voor om verwerkingshandelingen die zijn gericht op kennisvermeerdering en een strafvorderlijk doel dienen, in het Wetboek van Strafvordering onder de aandacht te brengen aldaar nader te normeren:

“Te veel normen die voor de uitoefening van digitale opsporingsbevoegdheden van belang zijn, – zoals doelspecificatie, verenigbaar gebruik, verwijdering en transparantie verplichtingen – zijn vooralsnog niet in het gemoderniseerde Sv terecht gekomen, terwijl ze wel van belang voor de opsporing.”

Ook pleiten de onderzoekers voor meer specifieke regels voor strafvorderlijk onderzoek aan bulkgegevens. Daarbij denken zij aan ‘nadere waarborgen in de vorm van een verzwaarde noodzakelijkheidstoets en een relevantietoets door analisten die niet bij het opsporingsonderzoek zijn betrokken’.

Toezicht

De onderzoekers schrijven – ook naar aanleiding van hun analyse van rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en het Hof van Justitie (HvJ EU) – dat meer nadruk komt te liggen op (effectief) toezicht bij de ‘verdere verwerking van gegevens’. Ik verwijs en citeer hierbij graag uit paragraaf 6.3.4 uit het rapport:

Het probleem

Het probleem is dat in de huidige toezichtspraktijk door de strafrechter (in rechtszaken) en door de Autoriteit Persoonsgegevens “doorgaans niet (mijn cursivering) uitvoerig wordt gecontroleerd of de Wpg en de daarin vervatte gegevensbeschermingsrechtelijke beginselen zijn nageleefd, nu dergelijke schendingen toch vaak niet tot rechtsgevolg hoeven te leiden. Voorts wordt ook aangenomen dat het niet tot de taak van de strafrechter behoort om de opsporing te controleren. De Autoriteit Persoonsgegevens lijkt deze rol ook niet voor haar rekening te willen nemen, nu deze autoriteit vooral systeemtoezicht houdt en niet op concrete zaken. Het gegevensbeschermingrecht is bovendien niet het enige gezichtspunt dat relevant is bij de normering van de verwerking van gegevens voor strafvorderlijke doeleinden.”

“Door het houden van toezicht wordt niet alleen de norm bevestigd (en eventueel afgedwongen), maar kan de norm – daar waar nodig – nader wordt uitgelegd. (…) In de kern is het probleem dat weliswaar verschillende onafhankelijke en niet-onafhankelijke toezichtsorganen toezicht kunnen houden op de verwerking van gegevens voor strafvorderlijke doeleinden, maar dat vanwege de taakopvatting en verschillende capaciteitsoverwegingen niet daadwerkelijk van effectief toezicht kan worden gesproken. Bij het nadenken over nieuwe systemen of andere inhoudelijk normering, kan een andere reflectie op het toezicht dus niet achterwege blijven.”

De aanbeveling: een nieuwe gespecialiseerde onafhankelijke toezichthouder

“Het verdient aanbeveling een toezichthouder in het leven te roepen die specifiek toezicht kan houden op de verwerking van gegevens voor strafvorderlijke doeleinden. Ook kan een gespecialiseerd toezichthouder voor een breder publiek inzichtelijk maken waar de vragen en dilemma’s liggen zodat daarover een breder maatschappelijke of politieke discussie kan plaatsvinden.”

De onderzoekers identificeren daarvoor twee opties. De eerste optie is een gespecialiseerde toezichthouders voor de gegevensverwerking door de opsporingsautoriteiten in het leven te roepen. De tweede optie is dat: ‘het toezicht binnen het strafvorderlijk kader wordt versterkt door naast het huidige AP en de strafrechter, een toezichthoudend orgaan op te richten naar het voorbeeld van de CTIVD dat toezicht uitoefent op het optreden van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De CTIVD oefent immers toezicht uit zowel tijdens de uitoefenen van de bevoegdheden als achteraf. Over dit toezicht brengt de CTIVD verslag uit in openbare rapporten.’

“Het voordeel van het in het leven roepen van een met de CTIVD vergelijkbaar orgaan boven een specialistisch gegevensbeschermingsautoriteit, is dat de eerste een bredere taakopdracht kan worden toebedeeld binnen het strafvorderlijk kader, een taak die verder gaat dan die van een waakhondfunctie. Daardoor kan dit toezichthoudende orgaan ook een belangrijke rol vervullen op het gebied van normprecisiering. Dit orgaan zou wat ons betreft bovendien als klankbord kunnen fungeren bij vragen van de politie over de verwerking van gegevens gedurende de opsporing. Zo kan ook buiten de rechter om worden geborgd dat fundamentele rechten voldoende zijn beschermd alsmede dat de opsporing werkbaar blijft.”

En tot slot: over “goed toezicht”

“Goed toezicht wil echter niet zeggen dat elke (verwerkings)handeling vooraf gefiatteerd of achteraf bekeken moet worden; er zijn andere manieren om de vereiste volledigheid van toezicht te realiseren. Waar het momenteel vooral aan lijkt te ontbreken is een onafhankelijk toezichthouder die real-time mee kan kijken bij de uitoefening van digitale opsporingsbevoegdheden en waar nodig kan interfereren (en dat ook doet). Nu wordt bij onderzoek aan bulkgegevens op ad hoc basis de rechter-commissaris betrokken, maar dat lijkt niet een erg effectieve vorm van toezicht of gegevensbescherming te zijn. Immers, vaak is vooraf nog niet precies duidelijk wat men gaat tegenkomen in de bulk van gegevens. In het kader van de Wiv 2017 en de plannen tot hervorming van die regeling, denkt men momenteel na hoe een dergelijk vorm van toezicht gestalte kan krijgen.”

“De trend naar meer ex durante en ex post toezicht is ook in de jurisprudentie van het EHRM te zien, ook al formuleert het EHRM weinig harde eisen. Dat laat onverlet dat er alle aanleiding is om het stelsel van toezicht zoals we dat in Nederland kennen, te verstevigen. Op deze manier kan aan zorgen van burgers tegemoet worden gekomen en kunnen de belangen van de verdachte voldoende worden gewaarborgd.”

Bron: M.I. Fedorova e.a., ‘Strafvorderlijke gegevensverwerking. Een verkennende studie naar de relevante gezichtspunten bij de normering van het verwerken van persoonsgegevens voor strafvorderlijke doeleinden’, Den Haag: WODC / Nijmegen: Radboud University Press 2022.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht mei 2022

8 mei 2022jjoerlemans

Bulk en EncroChat

Op 17 maart 2022 heeft de rechtbank Amsterdam een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2022:1273) voor onder andere drugshandel. De verdachte was werkzaam in een drugslaboratorium en had als aanspreekpunt voor de criminele organisatie een essentiële rol. Daarnaast wordt hij (mede) verantwoordelijk gehouden voor de inrichting van het laboratorium en het productieproces van de handel in cocaïne. Hij is veroordeeld voor vier jaar gevangenisstraf.

De overwegingen over privacy en bulkdata zijn met name interessant om te lezen. De rechtbank overweegt dat er geen sprake is geweest van ‘bulkdata’ in de zin van ongedifferentieerde dataverzameling (zie in soortgelijke zin ook (Rb. Noord-Holland 4 mei 2022, ECLI:NL:RBNHO:2022:3899)). Het ging hier om een afgebakende groep, namelijk de gebruikers van EncroChat, en om een concrete verdenking, namelijk dat EncroChat werd gebruikt, geheel of in overwegende mate, door deelnemers aan georganiseerde criminaliteit. Dat is een essentieel andere situatie dan bijvoorbeeld het bewaren van alle metadata van alle abonnees van een telecomprovider ten behoeve van eventuele toekomstige strafrechtelijke onderzoeken.

Zie over bulkbevoegdheden en strafvordering ook het recente artikel van M. Galič, ‘Bulkbevoegdheden en strafrechtelijk onderzoek – Lessen uit de jurisprudentie van het EHRM voor de normering van grootschalige data-analyse’, TBS&H 2022/2.7 (in een themanummer over cryptophones). In dat themanummer is onder andere ook een overzichtartikel van EncroChat-jurisprudentie te vinden (tot februari 2022): B.W. Schermer & J.J. Oerlemans, ‘De EncroChat-jurisprudentie: teleurstelling voor advocaten, overwinning voor justitie?’, TBS&H 2022/2.2 en een bijdrage van S. Royer & R. Vanleeuw, ‘Cryptofoons, privacyvriendelijke applicaties en het vermoeden van onschuld’, TBS&H 2022/2.3.

Diefstal van bitcoins

Op 7 april 2022 is een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBMNE:2022:1414) voor diefstal van Bitcoins en Bitcoin Cash. De virtuele valuta had een waarde van € 120.000,-. De verdachte wordt veroordeeld voor zowel computervredebreuk als diefstal. De diefstal kwam aan het ligt toen het slachtoffer zag dat 30 Bitcoins uit zijn wallet waren weggenomen, vanaf de computer op zijn tandartsenpraktijk waar zijn blockchain-account op stond. Uit onderzoek van het IT beveiligingsbedrijf Fox IT bleek dat een ‘Remote Dekstop Protocol’ was geactiveerd op de computer, hetgeen leidde tot nader onderzoek. Uit het bewijs blijkt dat de verdachte door middel van een ‘remote desktop’-sessie toegang had verkregen tot het systeem van de aangever.

De verbalisant stelde met Chainalysis vast dat de Bitcoins uit de wallet van de aangever waren verstuurd naar een ander Bitcoin-adres. Vervolgens waren de Bitcoins opgesplitst in negen transacties. Alle transacties werden uiteindelijk naar Shapeshift.io verzonden (Shapeshift.io is een platform waar je cryptocurrencies kunt wisselen, een soort digitaal wisselkantoor, maar staat ook wel bekend als ‘Bitcoinmixer’). De rechtbank overweegt dat ‘een mixer een soort dienst is die Bitcointransacties door elkaar husselt, zodat het spoor onderbroken wordt en het traceren van de transacties vrijwel onmogelijk wordt’.

De verdachte is veroordeeld tot (slechts) een taakstraf van 240 uren en een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden, een hogere straf dan de officier van justitie had gevorderd. De rechtbank houdt bij de strafoplegging rekening met het feit dat verdachte vader is van twee jonge kinderen en een gezin te onderhouden heeft en een overschrijding van de redelijke termijn.

Arrest over controle van gegevensdragers

Op 15 maart 2022 heeft de Hoge Raad een arrest (ECLI:NL:HR:2022:338) gewezen over het stellen van bijzondere voorwaarden bij zedendelinquenten. In deze zaak ging het om de volgende voorwaarden:

“3. de veroordeelde onthoudt zich op welke wijze dan ook van het seksueel getint communiceren met minderjarigen, gedrag dat is gericht op een digitale omgeving waarin kinderpornografisch materiaal kan worden verkregen en gedrag dat is gericht op een digitale omgeving waarin over seksuele handelingen met minderjarigen wordt gecommuniceerd,
a. waarbij de veroordeelde tijdens de gesprekken met de reclassering bespreekt hoe hij denkt dit gedrag te voorkomen;
b. waarbij het toezicht op deze voorwaarde onder andere kan bestaan uit controles van computers en andere apparatuur;
c. waarbij de betrokkene meewerkt aan controle van digitale gegevensdragers tijdens een huisbezoek;”

Kortgezegd overweegt de Hoge Raad met betrekking tot de ‘Toezichtgeoriënteerde gedragsvoorwaarde’ dat er sprake moet zijn dat ‘er ernstig rekening mee moet worden gehouden dat veroordeelde wederom misdrijf zal begaan dat gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor onaantastbaarheid van lichaam van een of meer personen” art. 14c Sr). De door het hof gestelde bijzondere voorwaarde dat de veroordeelde ‘meewerkt aan controle van digitale gegevensdragers tijdens huisbezoek’ voldoet niet aan hiervoor genoemde eisen en is daarom in strijd met art. 14c.2.14 Sr. Zo’n voorwaarde moet volgens de Hoge Raad voldoende precies het daarin gevatte gedragsvoorschrift formuleren. Zij mag echter niet gedrag van de verdachte omvatten dat in feite overeenkomt met het meewerken aan door de politie uit te oefenen veelomvattende en ingrijpende dwangmiddelen (met verwijzing naar HR 7 juli 2020, ECLI:NL:HR:2020:1215, SR-Updates.nl 2020-0260, m.nt. J.H.J. Verbaan).

Hoewel hof voldoende duidelijk tot uitdrukking heeft gebracht dat deze bijzondere voorwaarde het toezicht op naleving van bijzondere voorwaarden beoogt te regelen, blijkt uit voorwaarde immers niet met welke frequentie en op welke wijze controles van gegevensdragers mogen worden uitgevoerd, welke functionarissen daarbij betrokken mogen zijn en hoe is gewaarborgd dat persoonlijke levenssfeer van verdachte daarbij niet verdergaand wordt beperkt dan nodig is voor beoogd toezicht. De klacht slaagt.

Gebruik van risicoscore en veroordeling voor kinderopvangtoeslagfraude

Op 5 april 2022 veroordeelde (ECLI:NL:RBAMS:2022:1827) de rechtbank Amsterdam een verdachte voor het medeplegen valsheid in geschrift, gewoontewitwassen en als leider deelnemen aan een criminele organisatie in verband met kinderopvangetoeslagfraude. Volgens de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) kunnen drie stadia bij kinderopvangtoeslagfraude worden geïdentificeerd. Het eerste stadium is het werven van aanvragers. In het eerste stadium van ‘werven’ worden personen benaderd en erop worden gewezen dat zij kinderopvang toeslag aan te vragen. De daders bieden daarbij aan te helpen en doen zich voor als belastingmedewerker. Het tweede stadium is het indienen van de aanvraag tot kinderopvangtoeslag. Aan aanvragers werd gevraagd om hun DigiD-wachtwoord, bankgegevens en andere persoonlijke gegevens af te geven. Daarvan worden valse bescheiden opgemaakt en bij de aanvraag gevoegd. In het derde stadium van betaling werd met aanvragers afgesproken welk deel van de ontvangen kinderopvangtoeslag zij moesten afdragen, aan wie zij dit moesten afdragen en hoe zij dit moesten betalen. De zaak is met name interessant vanwege de overwegingen omtrent het ‘frauderisico’ die de Belastingdienst hanteerde.

Het onderzoek met de naam ‘Bonsai’ is begonnen na een melding van het Fraudeteam van de Belastingdienst Toeslagen dat een persoon bij haar aanvraag van kinderopvangtoeslag valse bewijsstukken had aangeleverd. Naar aanleiding hiervan is onderzocht welk IP-adres is gebruikt voor die aanvraag. Het bleek dat nog voor zeven andere personen via dit IP-adres kinderopvangtoeslag te zijn aangevraagd. Naar aanleiding daarvan is ook onderzoek gedaan naar de aanvragen van deze zeven personen. Daarbij was in meerdere gevallen ook sprake van een onjuiste aanvraag waardoor onterecht kinderopvangtoeslag is uitgekeerd. Uit vervolgonderzoek is gebleken dat de aanvragen van deze zeven personen aan in totaal 23 IP-adressen zijn te koppelen. Vanaf deze 23 IP-adressen zijn in totaal voor 50 personen onjuiste aanvragen ingediend, waarbij voor ongeveer 30 personen het vermoeden bestond dat ook valse documenten waren ingestuurd.

Aan de hand van de tenaamstellingen van de IP-adressen kwamen enkele verdachten in beeld en zijn huiszoekingen gedaan. Op de laptops die zijn aangetroffen in de woningen van een aantal verdachten zijn IP-adressen aangetroffen die zijn gebruikt bij de aanvragen van kinderopvangtoeslag. Op die laptops zijn ook sporen van digitaal contact tussen de aanvragers en de Belastingdienst Toeslagen aangetroffen. Daarnaast zijn in de woning van de verdachte 11 DigiD-codes aangetroffen waarvan er vijf zijn te herleiden tot onjuiste aanvragen. Ook zijn op de telefoon en laptop van een medeverdachte chatsessies met de verdachte over kinderopvangtoeslag en betalingen aangetroffen.

De verdediging voert het interessante verweer dat uit het procesdossier valt niet af te leiden op welke basis de aanvrager is geselecteerd, zodat niet kan worden uitgesloten dat dit is gebeurd op basis van discriminatoire algoritmes. Gelet op het feit dat – indien er sprake is geweest van een selectie op basis van discriminatoire algoritmes – heeft er volgens de verdediging een ernstige schending plaatsgevonden en moet er worden overgegaan tot uitsluiting van het bewijs dat door middel van het onrechtmatige, niet onafhankelijke en niet onpartijdige onderzoek is verkregen.

In haar verweer verwijst het Openbaar Ministerie naar de brief ‘Openbaarmaking risicoclassificatiemodel Toeslagen’ van 26 november 2021, waarin de werkwijze van de Belastingdienst Toeslagen uiteen wordt gezet. Wat uit die brief in ieder geval kan worden afgeleid is dat er met algoritmes werd gewerkt bij de Belastingdienst Toeslagen en dat op basis van meerdere indicatoren werd gekomen tot een risico-score per aanvraag. Scoorde een aanvraag hoog, dan liep die aanvraag meer kans om gecontroleerd te worden. Over de wenselijkheid van de gehanteerde indicatoren is veel politiek debat gevoerd, met name ook over een indicator op het gebied van nationaliteit. ‘Persoon 1’, waarnaar wordt verwezen, had in ieder geval de Nederlandse nationaliteit. In dat geval werd er door de Belastingdienst Toeslagen geen nadere selectie gemaakt op het bestaan van een eventuele tweede nationaliteit bij de selectie van het controleren van de aanvragen kinderopvangtoeslag. De keuze om de aanvraag van ‘persoon 1’ te controleren had dus niet te maken met haar afkomst, aldus het Openbaar Ministerie.

De rechtbank overweegt dat in het rapport ‘De verwerking van de nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag’ van juli 2020 is geconstateerd dat er met selectie op basis van nationaliteit in het model sprake was van een overtreding. Deze verwerking was niet noodzakelijk omdat er minder vergaande mogelijkheden voorhanden waren. Deze overtreding is door de Autoriteit Persoonsgegevens als discriminerend en daarmee onbehoorlijk aangemerkt. De rechtbank stelt vast dat er meerdere indicatoren voor de Belastingdienst Toeslagen waren om te bepalen of een aanvraag al dan niet als risicovol moest worden aangemerkt. Medewerkers van Toeslagen ontwikkelden het model in 2013 aan de hand van een set risico-indicatoren en op basis van voorbeelden van juiste en onjuiste toeslagaanvragen. Door het model te voeden met duizenden voorbeelden van handmatig behandelde aanvragen, herkende het model statistische verbanden tussen indicatoren en voorspelde het model op basis daarvan hoe groot het risico was op onjuistheden in de toeslagaanvragen. Het model werd daarmee in de loop van de tijd aangepast en het model leerde welke posten (on)terecht van een hoge risicoscore waren voorzien. Elke maand kregen de toeslagaanvragen die in het Toeslagen Verstrekkingen Systeem (TVS) klaar stonden voor ‘formeel beschikken’ een risicoscore van 0 tot 1. De meest risicovolle aanvragen kregen een risicoscore dicht bij 1 en de minst risicovolle aanvragen een risicoscore dicht bij 0. De indicatoren voor de kinderopvangtoeslag zagen op de situatie van de opvang (soort opvang zoals gastouder of buitenschoolse opvang, afstand tussen woon- en opvangadres) en op de situatie van de aanvrager (zoals inkomen, toeslagschulden, partner of alleenstaand, leeftijd en aantal kinderen).

Het model heeft ook gebruik gemaakt van de indicator ‘Nederlanderschap Ja/Nee’. Deze indicator was in het model opgenomen, vanwege enerzijds fraude via toeslagaanvragers zonder Nederlandse nationaliteit die in dezelfde periode als de ontwikkeling van het model speelde en anderzijds omdat medewerkers van Toeslagen de ervaring hadden dat toeslagaanvragers zonder Nederlandse nationaliteit soms moeite hadden met het aanvragen van toeslagen en er vaker fouten in hun toeslagaanvragen werden aangetroffen. Deze indicator gaf een ‘Ja’ gaf als de aanvrager de Nederlandse nationaliteit bezat, ook als daarnaast sprake was van nog een andere nationaliteit. Dus ongeacht of er sprake was van meerdere nationaliteiten, iemand met alleen de Nederlandse nationaliteit werd exact hetzelfde gescoord als iemand met een Nederlandse en andere nationaliteit. De rechtbank concludeert dat volgens de hiervoor omschreven werkwijze van de Belastingdienst Toeslagen niet verder werd geselecteerd op een eventuele tweede nationaliteit en daarmee was er op dit vlak geen sprake van een risico-indicatie. Het dossier bevat geen aanwijzingen dat discriminatoire, indicatoren zoals haar Surinaamse naam of uiterlijke kenmerken daarbij een rol hebben gespeeld.

In de beoordeling overweegt de rechtbank dat de verdachte en zijn mededaders zich op grote schaal bezighielden met het valselijk opmaken van stukken en indienen van aanvraag- en wijzigingsformulieren kinderopvangtoeslag en hebben de verkregen gelden vervolgens witgewassen. Daarmee hebben zij misbruik gemaakt van het systeem van de Belastingdienst, waarvan het doel is miljoenen ouders op een zo efficiënt mogelijke manier financieel te ondersteunen als zij gebruik maken van kinderopvang. De Belastingdienst is gedurende een lange periode voor honderdduizenden euro’s opgelicht. De verdachte wordt veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf, waarvan zes maanden voorwaardelijk en een proeftijd van twee jaar.

Diefstal met geweld en digitaal bewijs

Op 18 maart 2022 verscheen er een uitspraak (ECLI:NL:RBGEL:2022:1253) over diefstal met geweld, waarbij een mix van fysiek als digitaal bewijs een belangrijke rol speelde. De zaak gaat over een verdachte en medeverdachte (haar schoonzus) die met mannen afspraken en vervolgens diefstal pleegden.

In de eerste zaak werd afgesproken via de datingsite ‘knuz.nl’. Het slachtoffer werd gedrogeerd door iets in de koffie te doen. Het slachtoffer geeft aan dat hij nog hoorde dat ‘ze’ tegen hem zeiden dat hij geld moest geven zodat ze sigaretten konden halen. Aangever heeft verklaard dat hij toen waarschijnlijk het geld heeft gepakt dat hij contant in huis had. Dat was 150 euro. Bij het sporenonderzoek in de woning aan van aangever te Heerewaarden hebben verbalisanten een restje koffie, dat nog in de mok zat waaruit aangever had gedronken, in beslag genomen. Daarvan is een monster genomen. Ook van koffiebekers van de vrouwen die op bezoek waren is een monster afgenomen. Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) heeft die monsters onderzocht en heeft vastgesteld dat het monster van het restant koffie benzodiazepinen (te weten temazepam en oxazepam) bevatte. Door het NFI is gerapporteerd dat benzodiazepines stoffen zijn die een kalmerende, slaapverwekkende en spierverslappende werking hebben. Op de koffiemokken is ook DNA gevonden die een match opleverde met een DNA-profiel van de medeverdachte.

Bij een tweede slachtoffer werd context gelegd via ‘Lexa.nl’ en gebeurde iets soortgelijks. Bij hem werden dure goederen gestolen. In de tweede zaak werd een onderzoek ingesteld naar de historische telecommunicatiegegevens van het mobiele telefoonnummer en bijbehorend imei-nummer. Uit die gegevens is vast komen te staan dat, op twee gesprekken na, tijdens alle verkregen gesprekken gebruik werd gemaakt van de zendmast op een bepaald adres in Zeist, dat binnen de zendrichting van de zendmast valt. Bovendien zijn de ‘de Lexa-profielen uitgevraagd’. Een van de accounts maakte gebruik van ene IP-adres stond die ‘op naam stond van de verdachte’.

Bij het derde slachtoffer werd contact gelegd via de site ‘NL-Date’. Bij hem zijn dure horloges gestolen na een bezoek. Ook daarbij leidde een monster van een kopie tot een DNA-match met de verdachte op. Het ‘gebruikers ID’ bij NL-Date maakte bovendien gebruik van het IP-adres op naam van verdachte en op naam van haar schoonzus.

De rechtbank acht de diefstal bij de drie slachtoffers bewezen en overweegt dat het tenlastegelegde op grond van artikel 81 Sr kan worden bewezen, omdat het toedienen van een dergelijk middel als een vorm van geweld kan worden beschouwd. Het slachtoffer is in een staat van bewusteloosheid of onmacht is gebracht, waardoor de fysieke macht tot weerstand is gebroken.

De verdachte in de onderhavige zaak werd veroordeeld voor 12 maanden gevangenisstraf, waarvan 8 maanden voorwaardelijk.

Themanummer over cryptophones

6 mei 20229 mei 2022jjoerlemans

In mei 2022 is een themanummer over cryptophones verschenen in het Tijdschrift voor Bijzonder Strafrecht en Rechtshandhaving (TBS&H). Het themanummer bevat hele actuele en relevante bijdragen (zie het overzicht hieronder).

In het artikel die ik samen met Bart Schermer heb geschreven bieden we een overzicht en analyse van de EncroChat-jurisprudentie (tot en met februari 2022). Daarnaast heb ik een annotatie geschreven over de veroordeling van de oprichter van Ennetcom.

Veel bijdragen zijn van collega’s van de Universiteit Utrecht. Met speciale dank voor de inspanningen van Dave van Toor die het themanummer heeft gecoördineerd!

Inhoudsopgave:

D.A.G. van Toor, ‘Het enkele gebruik van cryptophones als basis voor procesrechtelijke concepten’, TBS&H 2022/2.1

B.W. Schermer & J.J. Oerlemans, ‘De EncroChat-jurisprudentie: teleurstelling voor advocaten, overwinning voor justitie?’, TBS&H 2022/2.2

S. Royer & R. Vanleeuw, ‘Cryptofoons, privacyvriendelijke applicaties en het vermoeden van onschuld’, TBS&H 2022/2.3

D.A.G. van Toor, ‘Het gebruik van resultaten uit de EncroChat-hack in de Duitse strafrechtspleging’, TBS&H 2022/2.4

L.W. Verbeek & T. Beekhuis, ‘Executieve jurisdictie: het (grote) obstakel in grensoverschrijdende opsporingsonderzoeken naar (gebruikers van) cryptoaanbieders?’, TBS&H 2022/2.5

M.M. Egberts, ‘De reikwijdte van het inzagerecht en ‘equality of arms’ in het licht van grote datasets, Hansken en toekomstige ontwikkelingen’, TBS&H 2022/2.6

M. Galič, ‘Bulkbevoegdheden en strafrechtelijk onderzoek. Lessen uit de jurisprudentie van het EHRM voor de normering van grootschalige data-analyse’, TBS&H 2022/2.7

Rb. Rotterdam 21 september 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:9085, TBS&H 2022/2.8, m.nt. J.J. Oerlemans (Oprichter van cryptotelefoonaanbieder Ennetcom veroordeeld)

Cybercrime jurisprudentieoverzicht december 2021

20 december 202119 december 2021jjoerlemans Een reactie plaatsen

Hoge Raad wijst nieuw arrest over computervredebreuk

De Hoge Raad heeft op 30 november 2021 een arrest (ECLI:NL:HR:2021:1691) gewezen over de begrippen ‘wederrechtelijk binnengedrongen’, ‘valse sleutel’ en ‘valse hoedanigheid’ in een tenlastelegging over computervredebreuk (art. 138ab Sr). Het ging in deze zaak om een ‘politiemol’; een verdachte die jarenlang vertrouwelijke informatie heeft opgezocht in politiesystemen en die (tegen betaling) heeft gedeeld met personen uit het criminele circuit. Daarnaast wordt hem witwassen verweten en het voorhanden hebben van valse reisdocumenten.

De verdachte had als politieambtenaar met een autorisatie toegang tot het beveiligde politiesysteem ‘Blue View’. Het systeem was beveiligd met een gebruikersnaam (zijn dienstnummer) en een wachtwoord. Het hof Amsterdam heeft reeds vastgesteld dat die autorisatie aan de verdachte was verstrekt om in het kader van zijn werk als politieambtenaar naspeuringen te verrichten, maar dat de verdachte het systeem vervolgens heeft bevraagd op gegevens over personen zonder dat daarvoor in de uitoefening van zijn politietaak enige aanleiding bestond. Op die manier kreeg de verdachte zonder daartoe bevoegd te zijn inzage in gegevens en nam hij deze gegevens over. Op grond hiervan heeft het hof geoordeeld dat de verdachte zijn autorisatie voor toegang tot het systeem Blue View heeft ‘misbruikt om informatie/gegevens over criminelen in te zien, deze informatie/gegevens over te nemen en deze informatie/gegevens ook aan deze criminelen te verstrekken’.

De Hoge Raad overweegt dat het oordeel van het hof Amsterdam dat hier ‘met behulp van een “valse sleutel” computervredebreuk’ wordt gepleegd, juist is (of zoals de HR dat formuleert: ‘geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Dat oordeel is ook niet onbegrijpelijk’). Daarbij wordt aansluiting gezocht in de wetsgeschiedenis. Zie r.o. 2.2.2:

In de Kamerstukken van het toenmalige wetsvoorstel wordt over het bestanddeel ‘valse sleutel’ weergegeven dat een password een sleutel is die de gebruiker toegang geeft tot het systeem of tot een deel daarvan. Daarbij werd aangehaald dat de Hoge Raad in zijn arrest van 20 mei 1986, ECLI:NL:HR:1986:AC9359, NJ 1987/130, heeft bepaald dat een huissleutel die wordt gebruikt tot opening van een slot door iemand die daartoe niet is gerechtigd, een valse sleutel is en dat niet is vereist dat ten aanzien van de sleutel enige beveiligingsmaatregel is genomen.
Onder verwijzing naar artikel 90 Sr, waarin geen definitie van het begrip ‘valse sleutels’ wordt gegeven maar enkel wordt aangegeven wat onder het begrip dient te worden begrepen (‘alle tot opening van het slot niet bestemde werktuigen’) – waarbij de wetgever heeft aangegeven dat “(O)nverschillig (is) of het werktuig al of niet een sleutel is, zoo het slechts niet die sleutel is, die voor opening van dat slot bestemd is.” (zie H.J. Smidt, Geschiedenis van het Wetboek van Strafrecht, Deel I, tweede druk, p. 544) – stelt het hof dat de jurisprudentie van de Hoge Raad verder ter zake van ‘valse sleutel’ heeft uitgemaakt dat ook onrechtmatig gebruik van bijvoorbeeld een bankpas of een tankpas kan worden aangemerkt als het gebruik maken van een ‘valse sleutel’. Anders gezegd: de Hoge Raad geeft een ruime uitleg aan het begrip ‘valse sleutels’ waarbij ook gebruik door een onbevoegde als een ‘valse sleutel’ kan worden aangemerkt (vgl. CAG Knigge in ECLI:NL:PHR:2017:1012 onder verwijzing naar HR 3 oktober 2017, ECLI:NL:HR:2017:2546).

Het oordeel van het hof Amsterdam dat de verdachte ook door het aannemen van een “valse hoedanigheid” computervredebreuk heeft gepleegd, ‘kan echter niet zonder meer uit de bewijsvoering worden afgeleid’. De door het hof in aanmerking genomen omstandigheid ‘dat de verdachte met het misbruik van zijn autorisatie het door zijn collega’s en de maatschappij in hem gestelde vertrouwen heeft geschonden’, volstaat daartoe niet. De Hoge Raad neemt daarbij in aanmerking dat niet blijkt dat de verdachte al een valse hoedanigheid had aangenomen toen hem de autorisatie werd verstrekt.

Het hof overwoog hierover destijds dat met betrekking tot het aannemen van een valse hoedanigheid dat het ‘in de kern erom gaat dat het handelen van de verdachte ertoe kan leiden dat bij de ander een onjuiste voorstelling van zaken in het leven wordt geroepen met betrekking tot de ‘persoon’ van de verdachte wat betreft diens hoedanigheid om daarvan misbruik te maken’ (met verwijzing naar HR 20 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2892, NJ 2017/158, m.nt. Keijzer, rov. 2.3.4).

Het slagen van de hierop gerichte klacht leidt niet tot cassatie, omdat het weglaten van dit deel van de bewezenverklaring de aard en de ernst van het bewezenverklaarde in zijn geheel beschouwd niet aantast.

Aanranding of ontucht zonder feitelijke aanraking

De rechtbank Overijssel veroordeelde (ECLI:NL:RBOVE:2021:4261) op 15 november 2021 een verdachte voor onder andere aanranding. Ook was ontucht ten laste gelegd, maar dat werd niet bewezen geacht.

De rechtbank overweegt of er voor ontucht het vereiste ‘relevante interactie’ is tussen de verdachte en het slachtoffer. De rechtbank verwijst hiervoor naar het ‘Pollepel’-arrest (HR 11 oktober 2005, ECLI:NL:HR:2005:AT972, r.o. 3.4 (JJO: gek genoeg kan ik dit arrest niet vinden op rechtspraak.nl en ik vermoed dat een foutje is gemaakt. Ik hoor graag wat wel de goede verwijzing is) van de Hoge Raad waarin – kort gezegd – bepaald dat seksuele handelingen die gepleegd zijn door een ander dan degene die de dwang heeft uitgeoefend, volgens de wetsgeschiedenis niet vallen onder de reikwijdte van artikel 242 Sr. Het dwingen van een ander tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen, ook als deze mede bestaan uit het seksueel binnendringen van het lichaam, levert volgens de wetsgeschiedenis feitelijke aanranding van de eerbaarheid op, als bedoeld in art. 246 Sr. Dit is ook zo als het slachtoffer wordt gedwongen bij zichzelf zulke handelingen te verrichten.

De rechtbank is van oordeel dat naast artikel 242 Sr ook artikel 245 Sr valt onder de werking van het ‘Pollepel’-arrest. Daaruit volgt dat artikel 245 Sr toepassing mist indien de verdachte het binnendringen niet zelf heeft gepleegd, zoals in de onderhavige casus. De verdachte kan daarom ook niet worden verweten dat hij zich heeft schuldig gemaakt aan het ten laste gelegde seksueel binnendringen van het lichaam van een persoon tussen de 12 en de 16 jaar.

Wel is sprake van aanranding. Daar kan ook sprake van zijn indien geen lichamelijke aanraking heeft plaatsgevonden tussen verdachte en slachtoffer (met verwijzing naar HR 22 maart 2011, ECLI:NL:HR:2011:BP1379). Daartoe is wel vereist dat, gelet op alle omstandigheden van het geval, tussen verdachte en slachtoffer een relevante interactie heeft plaatsgevonden. De verdachte heeft het slachtoffer niet fysiek aangeraakt, maar door bedreiging met openbaarmaking van beeldmateriaal haar gedwongen tot het verrichten van seksuele handelingen. De rechtbank is van oordeel dat daarmee sprake was van de vereiste relevante interactie tussen verdachte en het slachtoffer.

De verdachte wordt veroordeeld tot een geheel voorwaardelijke gevangenisstraf van 6 maanden, met een proeftijd van drie jaar en 240 uur taakstraf.

Vergelijkbaar is de uitspraak van Midden-Nederland op 30 november 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:5821). Daarbij werd een verdachte veroordeeld voor ontucht met een minderjarige (jonger dan 16 jaar) en het gewoonte maken van het verspreiden, verwerven, bezitten en zich de toegang verschaffen tot kinderpornografisch materiaal.

De rechtbank acht bewezen dat (ook) ontuchtige handelingen via de webcam zijn uitgevoerd. Anders dan de raadsman is de rechtbank van oordeel dat in de chatgesprekken tussen verdachte en het slachtoffer sprake is van relevante interactie, hetgeen vereist is voor een bewezenverklaring van ontuchtige handelingen zonder lichamelijk contact. Uit de inhoud van de chatgesprekken en uit de verklaring van verdachte volgt dat sprake is van actie en reactie in de gesprekken, waarbij het initiatief voor het seksuele contact via de webcam van verdachte uitgaat, hetgeen vervolgens leidt tot de ontuchtige handelingen zoals die zijn beschreven in de tenlastelegging.

Heimelijk forensische kopie van telefoon gemaakt

Een uitspraak van de rechtbank Midden-Nederland van 12 oktober 2021 (ECLI:NL:RBMNE:2021:4932) is het vermelden waard vanwege opvallende overwegingen omtrent de rechtmatigheid van een onderzoek aan een smartphone. De verdachte wordt in deze zaak veroordeeld voor een voorwaardelijke gevangenisstraf voor deelname aan criminele organisatie, het medeplegen van dealen van cocaïne en het voorhanden hebben van drugs.

De verdediging stelt in deze zaak dat de heimelijke inbeslagname van de twee telefoons (en het heimelijk maken van een forensische kopie daarvan) onrechtmatig heeft plaatsgevonden, omdat er geen machtiging van de rechter-commissaris is afgegeven voor deze handeling. Daarnaast zouden telefoons niet op deze manier, zonder kennisgeving, op basis van art. 94 Sv in beslag genomen hadden mogen worden.

De rechtbank overweegt in par. 4.3 dat de verdachte verband met een vernieling is aangehouden. Tijdens zijn insluiting heeft de politie twee telefoons kort in beslag genomen en van één van die telefoons is een forensische kopie gemaakt. De verdachte is hierover niet in kennis gesteld.

De rechtbank overweegt dat deze handelswijze niet bij wet is voorzien. Er is in strijd gehandeld met art. 94 Sv, omdat de verdachte is niet van de inbeslagname op de hoogte gebracht. In tegenstelling tot wat de officier van justitie heeft betoogd, biedt ook art. 126g Sv geen grondslag voor deze heimelijke inbeslagname. Het stelselmatig volgen of waarnemen van een persoon is iets wezenlijks anders dan het kopiëren van de inhoud van een telefoon.

Toch overweegt de rechtbank dan geen sprake is van een ‘ernstige privacy-schending’, omdat het een ‘dealertelefoon’ is geweest die weinig sociale contacten bevatte en daarnaast was de inbreuk op het eigendomsrecht van de verdachte ‘zeer beperkt’, omdat de verdachte na vrijlating weer beschikking kreeg over de telefoon.

De rechtbank komt tot de vaststelling dat er sprake is geweest van twee vormverzuimen in het voorbereidend onderzoek jegens verdachte, te weten de heimelijke inbeslagname van de telefoons en het verstrekken van de historische verkeersgegevens. Op basis van voornoemde beoordeling van de vormverzuimen – wat betreft de aard en de ernst van het verzuim en het nadeel van verdachte – komt de rechtbank tot de conclusie dat het nadeel dat verdachte daarmee heeft geleden zeer beperkt is gebleven en door de verdediging weinig specifiek is onderbouwd. De rechtbank volstaat daarom met de constatering dat er sprake is van vormverzuimen heeft plaatsgevonden en verbindt hier geen verdere gevolgen aan.

Veroordeling voor QR-code fraude

Op 21 oktober 2021 veroordeelde (ECLI:NL:RBAMS:2021:6000) de rechtbank Amsterdam een verdachte voor oplichting en het aanwezig hebben van harddrugs. De feiten over oplichting en overwegingen omtrent de vraag of een internetbankieren-applicatie een geautomatiseerd werk is, zijn interessant.

De verdachte pleegde ‘QR-fraude’ gebruik van de ING internetbankieren-app. De fraudeur vroeg het slachtoffer om een overboeking via de telefoon en vraagt dan om de telefoon om zijn rekeningnummer in te voeren. Ondertussen scant hij dan een QR-code en neemt de bankrekening-app over. Op de telefoon waar de rekening wordt gehouden, komt een bevestiging binnen die gebruikt moet worden op de telefoon met de QR-code. De fraudeur heeft dus de QR-code aangevraagd. Op het moment dat de fraudeur met de QR-code en de bevestigingscode de rekening heeft overgenomen, heeft de fraudeur de beschikking over de rekening

Voor computervredebreuk wordt de verdachte vrijgesproken, omdat in de tenlastelegging de internetbankieren-applicatie als geautomatiseerd werk werd aangemerkt in de zin van artikel 80sexies Sr. Dat kan niet, omdat het bij gaat om ‘fysieke apparaten’, aldus de rechtbank. De rechtbank wijst erop dat servers als zijnde een geautomatiseerd werk niet in de tenlastelegging worden genoemd. De rechtbank acht ook niet bewezen dat verdachte bankgegevens/een QR-code heeft gestolen, omdat uit het dossier niet blijkt dat deze buiten het bereik van de rechthebbende zijn gebracht. De officier van justitie kan uit deze uitspraak aldus de nodige lessen trekken bij het formuleren van een tenlastelegging bij QR-code fraude.

Geheimhouding details EncroChat-operatie

In een uitspraak van 11 oktober 2021 (ECLI:NL:RBROT:2021:10412) gaat de rechtbank Rotterdam nader in op de redenen waarom geheimhouding van bepaalde details van de EncroChat-operatie noodzakelijk is. De beslissing op een vordering ex 149b Sv strekt tot onthouding van gegevens betreffende het interceptiemiddel en onthouding van (identificerende) gegevens betreffende zaaksofficieren van justitie en verdachten en getuigen.

Op grond van art. 187d lid 1 sub b Sv moet worden overwogen of het achterwege laten van toevoegen van de zwartgelakte stukken noodzakelijk is vanwege een “zwaarwegend opsporingsbelang”. Hoe het binnendringen in de telefoontoestellen van EncroChat-gebruikers precies is gebeurt wordt in die stukken niet prijsgegeven. De rechters-commissarissen stellen vast dat de weggelakte passages, zoals vermeld door de officieren van justitie, zien op de aard en werking van het ingezette interceptiemiddel.

Naar het oordeel van de rechters-commissarissen kan de onthulling daarvan verstrekkende gevolgen hebben voor lopende en toekomstige onderzoeken die afhankelijk zijn van een succesvolle inzet van (een) soortgelijk(e) interceptiemiddel(en). Kennisneming van deze werkwijze(n) door de verdachte(n) of door derden maakt immers dat zij daarop kunnen anticiperen en dat de informatiegaring, onderzoeksvoorbereiding en opsporingsmogelijkheden aan effectiviteit zullen inboeten of niet langer mogelijk zullen zijn. Gelet daarop wordt het onthouden van die passages aan de processtukken noodzakelijk geacht. Nu het weglaten uitsluitend de technische aspecten van de gebruikte opsporingsmethodiek betreft, is de verdediging met het achterwege laten van het voegen van die betreffende specifieke informatie volgens de rechtbank niet op enigerlei wijze in zijn belang geschaad.

Ook stellen de rechters-commissarissen stellen vast dat de passages die in de bovengenoemde stukken door de officieren van justitie zijn zwartgelakt, zien op (identificerende) gegevens van de betrokken zaaksofficieren van justitie alsmede van verdachten en getuigen uit andere onderzoeken. Het bekend worden van de namen van de officieren van justitie levert een potentieel veiligheidsrisico voor hen op waarvan zij ernstige overlast kunnen ondervinden en waardoor zij in de uitoefening van hun ambt ernstig kunnen worden belemmerd.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht september 2021

6 september 202113 september 2021jjoerlemans Een reactie plaatsen

Veroordeling op basis van bewijs uit Sky ECC

Op 19 augustus 2021 heeft de rechtbank Amsterdam een van de eerste verdachten veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2021:4320) (mede) op basis van de berichten die zijn veilig gesteld van de ‘cryptochat-app’ ‘Sky ECC’. In een operatie van Belgische, Franse en Nederlandse opsporingsinstanties in maart 2021 zijn honderden miljoenen berichten van ongeveer 70.000 Sky ECC-gebruikers onderschept. Deze berichten worden onderzocht op strafbare feiten, waarna opsporingsonderzoeken worden opgestart. Volgens Europol waren veel personen naar Sky ECC overgestapt na de EncroChat operatie in 2020. Wereldwijd maakten 170.000 personen gebruik van de tool, waarbij 3 miljoen berichten per dag tussen gebruikers werden verstuurd. Ongeveer 20 procent van de klanten komen volgens Europol uit België en Nederland. De servers van de elektronische communicatiedienst stonden in de Europese Unie.

In het onderzoek ‘26Chesham’ staat de uitvoer van cocaïne centraal. Het opsporingsonderzoek 26Chesham is gestart naar aanleiding van informatie afkomstig uit het onderzoek ‘26Argus’. 26Argus betreft het onderzoek naar een berichtenapp Sky ECC. Het bedrijf installeerde versleutelingssoftware op iPhones, Google Pixels, Blackberry’s en Nokia’s. Het berichtenverkeer liep via servers in Frankrijk en Canada. De rechtbank overweegt verder dat de CEO en werknemers van Sky Global in de Verenigde Staten zijn aangeklaagd wegens het opzettelijk faciliteren van criminele organisaties. In het onderzoek 26Argus worden chats van de gebruikers van deze software en cryptotelefoons op basis van vooraf door de rechters-commissaris in dat onderzoek goedgekeurde trefwoorden onderzocht.

De verdediging voert aan dat sprake is van vormverzuimen, omdat de officier van justitie heeft nagelaten tijdig de essentiële stukken te overleggen die nodig zijn om te kunnen toetsen of het gebruik van informatie uit het onderzoek 26Argus rechtmatig is geweest. Op deze wijze wordt de verdediging ervan weerhouden de verdediging effectief uit te kunnen voeren, waardoor de rechten van verdachte worden geschonden. De rechtbank overweegt dat – omdat verdachte zelf heeft verklaard dat hij niet actief gebruik heeft gemaakt van zijn Sky ECC-telefoon en dat hij daarop geen berichten heeft gezien – ‘het de rechtbank niet duidelijk wat het vermeende vormverzuim voor nadelige gevolgen voor de verdachte heeft gehad’. De verweren slagen daarom niet.

De rechtbank neemt de aanwezigheid van ‘encrypted telefoons’ bij alle vier de verdachten in aanmerking. Volgens de rechtbank is ‘het is een feit van algemene bekendheid dat criminelen met zulke telefoons over de uitvoering van strafbare feiten communiceren, omdat de daarmee verzonden versleutelde berichten moeilijk te onderscheppen zijn’. Gebleken is dat ‘aan de Sky-id van [naam 1] op 8 maart 2021 een bericht is gestuurd met het adres waar hij vlak daarna door [verdachte] is opgehaald en naar de loods is gebracht’. Dat ook over het transport is gecommuniceerd met encrypted telefoons blijkt ‘uit het bericht dat op de Sky ECC-telefoon van [naam 1] is aangetroffen, betreffende het adres waar hij op 8 maart [verdachte] zou ontmoeten’.

De rechtbank acht bewezen het medeplegen van een poging tot uitvoer van 125 kilogram cocaïne op 8 maart 2021 te Cruquius alsmede het medeplegen van het opzettelijk aanwezig hebben van die cocaïne op diezelfde dag bewezen. De verdachte in deze zaak krijgt een gevangenisstraf opgelegd van 5 jaar.

Beslissing inzake inzet bevoegdheden EncroChat

Ik heb mijn cybercrime jurisprudentieoverzicht al meerdere keren strafzaken besproken (zie hier, hier en hier) die voortvloeien uit de EncroChat-operatie, waarbij miljoenen berichten zijn verzameld en geanalyseerd door politie en justitie. Uit deze operatie komen nog steeds strafzaken uit voort, waarvan in deze rubriek er één wordt uitgelicht, omdat het een nieuwe ontwikkeling betreft.

De rechtbank Den Haag besliste op 25 augustus 2021 over onderzoekwensen in verband met EncroChat (ECLI:NL:RBDHA:2021:9368). Het meest relevante onderdeel van de beslissing is het onderdeel over de verstrekking van (ook onderliggende gegevens) bij de machtiging van de rechter-commissaris voor het gebruik van EncroChat-gegevens voor strafzaken.

De verdediging voert aan dat de officier van justitie inmiddels de machtiging van de rechter-commissaris d.d. 27 maart 2020 bij de stukken heeft gevoegd, voorzien van een begeleidende brief van het OM d.d. 7 juli 2021. De voeging heeft plaatsgevonden op grond van de volgende overweging die door diverse rechtbanken (in vrijwel gelijkluidende zin) is gebruikt:

Het feit dat de rechter-commissaris diverse voorwaarden heeft gesteld aan het gebruik van de dataset 26Lemont voor andere opsporingsonderzoeken, doet vermoeden dat de rechter-commissaris belangen van de gebruikers heeft afgewogen tegen de relevante opsporingsbelangen en daarbij aan de vereisten van subsidiariteit en proportionaliteit heeft getoetst. De rechtbank kan dit op basis van de nu verkregen stukken echter niet nagaan. Zowel de verdediging als de rechtbank beschikt slechts over het dictum van de 126uba-machtiging en niet over de inhoudelijke afwegingen van de rechter-commissaris om tot verlening van de machtiging over te gaan. De rechtbank wil op dit punt nader worden geïnformeerd.

De rechtbanken willen dus vooral geïnformeerd worden over de afweging die de rechter-commissaris bij het opstellen van de voorwaarden voor het gebruik van de dataset heeft gemaakt met betrekking tot de belangen van de gebruikers en welke toets hij ten aanzien van de subsidiariteit en proportionaliteit heeft aangelegd.

De verdediging heeft echter nog een ander punt naar voren gebracht, namelijk het gebruik van de bevoegdheid van artikel 126uba Sv. De rechter-commissaris constateert dat de machtiging niet alle door de verdediging opgeworpen vragen lijkt te beantwoorden. De (deels gezwarte) machtiging bevat bijvoorbeeld niet (expliciet/zichtbaar) alle onderdelen van het bevel, zoals is voorgeschreven in artikel 126uba lid 3 juncto 126nba lid 4 Sv. In de machtiging wordt wel verwezen naar de vordering (p. 5: “machtigt (…) overeenkomstig de vordering”), processen-verbaal van de politie en een brief van de officier van justitie, maar deze stukken zijn niet gevoegd. Naar het oordeel van de rechter-commissaris moet de verdediging in de gelegenheid worden gesteld een rechtmatigheidstoets uit te voeren naar het gebruik/de verwerking van deze data met het oog op een eventueel verweer daaromtrent. Daarvoor kan niet worden volstaan met de machtiging, ook de andere daaraan gerelateerde stukken – zoals de vordering, de onderliggende processen-verbaal, de genoemde brief en het/de op de machtiging gevolgde bevel(en) (verzoek 1) – zullen moeten worden verstrekt. Datzelfde geldt voor de verlengingen (verzoek 2).

De rechter-commissaris ziet onder ogen dat het voegen van al deze stukken (in hun geheel) gevoelig ligt. Zo staat in de begeleidende brief bij het verstrekken van de machtiging beschreven dat het respecteren van het staatsgeheim van Frankrijk meebrengt dat door de zaaksofficieren van 26Lemont is besloten om de passages in de beschikking die op dat deel betrekking hebben, zwart te maken.

De rechter-commissaris is van oordeel dat de afweging welke stukken (en welke delen daaruit) wel en niet gevoegd kunnen worden, niet (uitsluitend) bij het OM moet liggen. De rechter- commissaris verwijst daarvoor naar artikel 149b Sv: als de officier van justitie vanwege belangen als vermeld in artikel 187d lid 1 Sv, zoals een zwaarwegend opsporingsbelang, de voeging van bepaalde stukken of gedeelten daarvan bij de processtukken achterwege wil laten, behoeft hij daartoe een schriftelijke machtiging van de rechter-commissaris.

Gelet op het voorgaande zal de rechter-commissaris beslissen dat de verzoeken 1 en 2 zullen worden toegewezen en dat de betreffende 126uba-machtiging en de daaraan gerelateerde stukken in beginsel volledig en ongezwart bij de processtukken dienen te worden gevoegd. Wel staat daarbij de weg van artikel 149b Sv open. De rechter-commissaris kan op vordering van de officier van justitie een machtiging verlenen om bepaalde stukken niet te voegen of onderdelen daaruit te ‘zwarten’. Anders dan de rechtbank kan de rechter-commissaris wel kennisnemen van de volledige inhoud van de stukken. Voor de goede orde merkt de rechter-commissaris op dat deze beslissing ook geldt voor de 126uba- machtiging die inmiddels al deels gezwart door het OM bij de stukken is gevoegd. Deze machtiging zal in beginsel ongezwart moeten worden gevoegd, tenzij de rechter-commissaris een machtiging voor het zwarten van bepaalde delen heeft verleend. De rechtbank is het hier mee eens.

Veroordeling voor professionele sextortion

Op 28 juli 2021 heeft de rechtbank Den Haag een uitspraak gewezen in een opvallende ‘sextortion-zaak’ (ECLI:NL:RBDHA:2021:8203). De verdachte wordt veroordeeld voor deelname aan een criminele organisatie (art. 140 Sr) die tot oogmerk had het plegen van oplichting (art. 326 Sr), afdreiging (art. 318 Sr) en gewoontewitwassen (art. 420ter Sr). Op sociale media is een groot aantal slachtoffers met gebruik van nepaccounts gelokt en vervolgens benaderd met – tegen betaling – het aanbod van een ontmoeting met een vrouw voor een seksdate of naaktfoto’s van een vrouw. De politie heeft 39 slachtoffers geïdentificeerd die ingegaan zijn op dit aanbod en/of een naaktfoto hebben gestuurd van zichzelf.

Uit de bewijsmiddelen leidt de rechtbank af dat steeds op min of meer dezelfde manier te werk werd gegaan. Een mogelijk slachtoffer (door de verdachten ook wel aangeduid als ‘clannies’) werd op internet of via sociale media met gebruikmaking van nepaccounts tegen betaling een afspraak of (naakt)foto’s aangeboden. Uit verklaringen van meerdere verdachten is duidelijk geworden dat dit bekend stond als ‘schetsen’. Na betaling bleef de afspraak of het beeldmateriaal uit. Het slachtoffer werd na betaling onder druk gezet om meer te betalen onder dreiging van openbaarmaking van de contacten tussen het slachtoffer en het betreffende account. Ook werd slachtoffers gevraagd een naaktfoto van zichzelf te sturen. Wanneer slachtoffers aan dat verzoek voldeden, werd vervolgens gedreigd de foto te verspreiden onder familie en vrienden, tenzij er zou worden betaald. (Soms bleef het overigens niet bij dreiging). Om de bedreigingen kracht bij te zetten, werden slachtoffers vaak benaderd op verschillende van hun sociale media. De slachtoffers ontvingen, om de gevraagde betalingen te kunnen verrichten, vaak opeenvolgende betaalverzoeken, al dan niet via ‘Tikkie’, vanaf rekeningen van een of meer personen. Het geld dat met deze praktijken werd verkregen, werd over verschillende rekeningen verspreid en vervolgens contant opgenomen of doorgeboekt.

Over bovenstaande feiten en omstandigheden is door de verdediging geen verweer gevoerd. De rechtbank stelt vast dat de handelingen die gepaard gingen met de hierboven beschreven werkwijze een behoorlijke mate van samenwerking en coördinatie vereisten, te weten het maken en promoten van nepaccounts, het contact leggen met en informatie verzamelen over potentiële slachtoffers, het sturen en ontvangen van foto’s, het sturen van betaalverzoeken vanaf verschillende bankrekeningen waarbij vaak gebruik werd gemaakt van dezelfde codes/afkortingen, en het opnemen van (grote) contante bedragen na al dan niet losse overboekingen. Uit de werkwijze blijkt ook van een zekere rolverdeling binnen de organisatie als afdreiger/oplichter en geldezel/bank, welke rollen de diverse leden afwisselend vervulden. Samen met de onderlinge verbanden tussen de incidenten en de verdachten, duidt dit alles naar het oordeel van de rechtbank op een samenwerkingsverband met een zekere duurzaamheid en structuur. De organisatie legde een duidelijke stelselmatigheid aan de dag gelet op de organisatiegraad van het handelen en het grote aantal slachtoffers.

De rechtbank is op basis van de bewijsmiddelen in onderlinge samenhang bezien van oordeel dat er sprake is geweest van een criminele organisatie, waarvan het oogmerk was het plegen van afdreiging, oplichting en gewoontewitwassen.

Het merendeel van de in het onderzoek geïdentificeerde slachtoffers was minderjarig ten tijde van de misdrijven. Veel van hen hebben tegenover de politie verklaard over vaak langdurige gevoelens van angst die de feiten bij hen teweeg hadden gebracht. De daders hebben de slachtoffers misleid en bedreigd en gevoelens van schaamte en angst maximaal uitgebuit om hen zoveel mogelijk geld afhandig te maken. Gebleken is dat slachtoffers uit schaamte en/of angst nauwelijks op eigen initiatief aangifte doen van dergelijke afdreigingen en oplichtingen. Dat de verdachte heeft deelgenomen aan een organisatie die zozeer gericht was op winstbejag ten koste van de slachtoffers rechtvaardigt volgens de rechtbank op zichzelf al een forse straf. Tegelijkertijd houdt de rechtbank ook rekening met de (zeer) jonge leeftijd van de verdachte (15 jaar) ten tijde van de bewezenverklaarde feiten. De rechtbank heeft bij de bepaling van de op te leggen straf ook meegewogen dat sprake is van overschrijding van de redelijke termijn, terwijl het – omvangrijke – opsporingsonderzoek naar deze ernstige verdenkingen al in januari 2020 was afgerond. De verdachte wordt voor het onvoorwaardelijke deel van zijn straf veroordeeld tot de tijd die de verdachte in voorlopige hechtenis heeft doorgebracht.

Heimelijk filmen van seksuele handelingen

Op 23 augustus 2021 heeft de rechtbank Amsterdam een 51-jarige man veroordeeld (ECLI:NL:RBAMS:2021:4470) tot 10 maanden gevangenisstraf (waarvan 4 voorwaardelijk) voor het heimelijk maken van opnamen in de slaapkamer van een woning waar hij als schoonmaker werkte. Dit vond plaats via het hacken van een router met verkregen inloggegevens van het WiFi-netwerk en het plaatsen van een IP-camera gericht op een bed. De verdachte wordt veroordeeld voor computervredebreuk, het plaatsen van afluisterapparatuur en het opzettelijk en wederrechtelijk vervaardigen van en het ter beschikking hebben van afbeeldingen van seksuele aard van de aangeefster en haar vriend.

Op grond van het dossier en de verklaring van verdachte stelt de rechtbank vast dat verdachte een camera in de kamer van aangeefster heeft geplaatst en deze heeft verbonden met het wifi-netwerk. Om toegang te krijgen tot het wifi-netwerk heeft verdachte het wifi-wachtwoord gebruikt dat hij van aangeefster had gekregen om via internet muziek te kunnen luisteren. Omdat de verdachte het wifi-wachtwoord heeft gebruikt met een ander doel dan waarvoor deze aan hem was verstrekt, is de rechtbank van oordeel dat verdachte opzettelijk wederrechtelijk is binnengedrongen in een geautomatiseerd werk (de router dan wel het wifi-netwerk), door middel van een valse sleutel.

Op de SD-kaart in de IP-camera zijn filmpjes aangetroffen waarop te zien is dat aangeefster en haar vriend seksuele handelingen verrichten. De rechtbank overweegt dat aangeefster en haar vriend geen toestemming hebben gegeven voor het plaatsen van de camera en het filmen. Gelet op de bedoeling van verdachte met het ophangen van de camera acht de rechtbank de verklaring van verdachte dat het niet zijn bedoeling was om filmpjes op te slaan niet aannemelijk. Hierbij speelt tevens mee dat verdachte een grote hoeveelheid filmpjes heeft opgeslagen op verschillende gegevensdragers en hij ter terechtzitting heeft verklaard geïnteresseerd te zijn in “voyeur”-filmpjes van internet en dat hij deze vaak opslaat. Op grond van het voorgaande acht de rechtbank dan ook bewezen dat verdachte opzettelijk en wederrechtelijk videobeelden heeft vervaardigd waarop te zien is dat aangeefster en haar vriend seksuele handelingen verrichten. De verdediging heeft zich op het standpunt gesteld dat verdachte geen beschikking heeft gehad over de SD-kaart in de camera, omdat die zich in de woning van aangeefster bevond. De rechtbank verwerpt dit verweer. Hoewel de camera met daarin de SD-kaart zich in de woning van aangeefster bevond, had verdachte daar – tot het moment van de ontdekking van de camera – wel degelijk beschikkingsmacht over.

Het openbaar ministerie verweet de verdachte ook dat hij grote hoeveelheid filmpjes van onbekende personen heeft gemaakt, op dezelfde manier gemaakt als de filmpjes van de aangeefster. De filmpjes zijn allemaal gemaakt met een IP-camera en hebben het bed als centraal punt in beeld. De rechtbank vindt het echter niet bewezen dat verdachte foto’s of beelden heeft opgenomen in een Bed & Breakfast en dat hij de beschikking heeft gehad over die beelden terwijl hij wist of redelijkerwijs moest vermoeden dat die beelden wederrechtelijk waren opgenomen (artikel 139h Sr). De verdachte wordt daarvan vrijgesproken, omdat niet bekend is wie de personen zijn die zijn gefilmd, of het filmen zonder hun toestemming heeft plaatsgevonden (er zijn geen aangiftes gedaan) en waar de beelden zijn opgenomen. Ook is niet komen vast te staan dat verdachte degene is die een camera heeft opgehangen en de betreffende personen heeft gefilmd. Al met al bevindt zich in het dossier te weinig informatie over deze beelden om tot een bewezenverklaring van het ten laste gelegde te komen. De rechtbank kan op basis van het dossier niet vaststellen dat de beelden wederrechtelijk zijn vervaardigd.

De verdachte wordt veroordeeld voor en de vergoeding van 190 euro materiële en 1000 euro immateriële schade.

Veroordeling voor ontwikkelen van betaalomgeving voor phishing

Op 2 juli 2021 heeft het Hof Arnhem-Leeuwarden een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:GHARL:2021:6521) voor voorbereidingshandelingen gericht op het plegen van computervredebreuk. De verdachte heeft een niet van echt te onderscheiden betaalomgeving ontwikkeld en deze omgeving aan andere personen verstrekt om phishing-activiteiten mogelijk te maken. Daarmee heeft de verdachte een technisch hulpmiddel dat hoofdzakelijk geschikt gemaakt of ontworpen is tot het plegen van computervredebreuk (art. 139d Sr jo 138ab Sr).

Slachtoffers werden gevraagd 1 cent over te maken om (zogenaamd) de betrouwbaarheid van te controleren. Hierbij werd de betaalomgeving van de verdachte gebruikt, waarheen de slachtoffers werden geleid.

De verdachte is inmiddels werkzaam in de ICT-branche en lijkt volgens de rechtbank ‘op meerdere terreinen – hij heeft werk, een vaste relatie en een kind – zijn leven in de goede richting ter hand te hebben genomen’. Ook is de redelijke termijn van de berechting van deze zaak overschreden. Een en ander brengt het hof ertoe een de verdachte te veroordelen tot een gevangenisstraf van 20 maanden, waarvan 10 maanden voorwaardelijk en een proeftijd van 3 jaar.

WhatsApp-fraude

Op 23 juli 2021 heeft de rechtbank Rotterdam een minderjarige verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2021:7807) voor oplichting (WhatsApp- en Tikkie-fraude), het medeplegen van computervredebreuk, verboden vuurwapenbezit en gewoontewitwassen.

De werkwijze was als volgt. De verdachten beschikten over een telefoonnummer van een WhatsApp-gebruiker. De verdachten vroegen een verificatiecode voor het account dat zij over wilde nemen. Deze code werd vervolgens door WhatsApp via sms verstuurd naar de gebruiker van dat telefoonnummer. Vervolgens stuurden de verdachten aan deze gebruiker een bericht met het verzoek om de verificatiecode door te sturen. Dit bericht werd verzonden namens iemand uit de contactenlijst van het beoogde slachtoffer, van wie zij al eerder het account hadden overgenomen. Op die manier lijkt het voor het beoogde slachtoffer alsof hij of zij het verzoek krijgt van een bekende. Na het ontvangen van de verificatiecode voerden de verdachten deze code in en kregen zij op deze manier toegang tot het WhatsApp-account van het slachtoffer. Daarna stuurden zij iedereen uit de contactenlijst van het slachtoffer een bericht met de vraag of zij geld konden lenen. Zij namen daarmee WhatsApp-accounts van willekeurige personen over en benaderden via die WhatsApp-accounts vrienden en familieleden van die personen. Het oorspronkelijke, echte, account werd geblokkeerd en de verdachten deden zich voor als de persoon van wie het WhatsApp-account was. Zij meldden aan de vrienden en familieleden van die persoon dat zij dringend financiële hulp nodig hadden. Veelgebruikte excuses daarbij waren dat het om een spoedgeval ging en dat zij even niet bij hun spaargeld konden.

Als de vrienden en familieleden bereid waren om te helpen, kregen zij van de verdachten een Tikkie-betaalverzoek toegestuurd. Als daar een bevestigend antwoord op kwam, werd een Tikkie betaalverzoek voor het genoemde bedrag gestuurd. Deze betalingen kwamen terecht op bankrekeningen van geldezels. De ontvangen bedragen werden zo snel mogelijk opgenomen bij de pinautomaat. Op die manier werden de contacten van het overgenomen WhatsApp-account opgelicht en werd veel geld verdiend.

Voor de bewijsvoering zijn betaalverzoeken na oplichting van de slachtoffers op de mobiele telefoons van de verdachte en (onder andere) het IP-adres van de woning van de verdachte op die dag op de internetbankieren-omgeving van vier van de vijf begunstigde bankrekeningnummers ingelogd. De rechtbank achtte in deze zaak de oplichting van dertien slachtoffers en tweemaal computervredebreuk bewezen. De rechtbank ging ervan uit dat dit slechts het topje van de ijsberg is geweest en dat er door de verdachte en zijn medeverdachte meer slachtoffers zijn gemaakt. Op basis van de verklaring ter zitting van de verdachte zelf, waaruit volgt dat hij 20% van het bedrag ontving dat op basis van een Tikkie betaalverzoek werd overgemaakt en dat hij in totaal €20.000,- zou hebben verdiend met de door hem gepleegde WhatsApp-fraude, hebben hij en zijn medeverdachte hun slachtoffers in ieder geval voor een totaalbedrag van €100.000,- benadeeld. Uitgaande van de gemiddelde bedragen die de slachtoffers in de ten laste gelegde feiten hebben overgemaakt, gaat het daarmee bij de oplichting alleen al om meer dan honderd slachtoffers. Naast de WhatsApp-fraude heeft de verdachte zich ook schuldig gemaakt aan het witwassen van grote contante geldbedragen van in totaal ruim €75.000,- en luxe schoenen. Tot slot heeft de verdachte op zijn slaapkamer een vuurwapen en kogelpatronen voorhanden gehad.

De minderjarige verdachte is veroordeeld voor 282 dagen jeugddetentie waarvan 180 dagen voorwaardelijk, een werkstraf van 180 uur, en een proeftijd van 2 jaar met bijzondere voorwaarden.

Daarnaast heeft de rechtbank Overijssel op 9 augustus 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBOVE:2021:3149) voor oplichting. De man maakte samen met zijn mededaders in 1,5 jaar tijd zo’n 18 slachtoffers. Het begon met oplichting via WhatsApp en Marktplaats, uiteindelijk deed hij zich zelfs voor als fraudebestrijder bij een bank. De groep koos vooral slachtoffers met een hogere leeftijd uit.

Hij ging daarbij als volgt te werk. Hij benaderde slachtoffers en won het vertrouwen door zich voor te doen als dochter van de aangeefster. Vervolgens werd haar verzocht om geld over te maken voor de aanschaf van een nieuwe telefoon en laptop. Dit geld kwam terecht op een bankrekening waarover verdachte de beschikking had. Ook heeft hij mensen via Markplaats opgelicht, door zich als potentiële koper voor te doen en ‘ter verificatie’ een phisinglink te sturen. Daardoor werden de slachtoffers overgehaald tot het afgeven van inloggegevens van hun internetbankierenaccounts, waarna er bedragen van hun bankrekeningen werden afgehaald. Om deze vorm van oplichting mogelijk te maken heeft verdachte geldezels geronseld. Daarna werd de oplichting door verdachte en diens medeverdachten nog geavanceerder, stelselmatiger en grootschaliger uitgevoerd. Verdachte belde zijn slachtoffers, die bewust werden uitgekozen vanwege hun hogere leeftijd, volgens een vaststaand script en deed zich voor als een medewerker van de fraude afdeling van de bank waar het slachtoffer bankierde. Verdachte ontfutselde zijn slachtoffers op die manier codes om te kunnen inloggen op het internetbankierenaccount van zijn slachtoffers. Verdachte en zijn medeverdachten waren dan in staat om alle aan dit account gekoppelde rekeningen te beheren. Het afgeboekte geld werd vaak meteen overgeboekt naar een tussenrekening, vermoedelijk om cryptovaluta aan te schaffen. Soms werden meerdere slachtoffers op één dag gebeld. Een enkele keer werd dertig keer door een aangeefster een bedrag afgeboekt tot een bedrag van maar liefst € 28.795,00. De verdachte heeft volgens de rechtbank eraan bijgedragen dat het vertrouwen van de vijftien veelal oudere slachtoffers op grove wijze is geschaad en heeft misbruik gemaakt van zijn slachtoffers enkel en alleen ten behoeve van zijn eigen financiële gewin. Dit soort digitale oplichtingspraktijken hebben tot gevolg dat mensen minder vertrouwen hebben in elektronisch bankieren. De rechtbank rekent dat verdachte zwaar aan.

Gezien de ernst van de gepleegde feiten en de lange periode waarin deze hebben plaatsgevonden, kan naar het oordeel van de rechtbank niet anders worden gereageerd dan met het opleggen van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van aanmerkelijke duur, ondanks dat verdachte deels wordt vrijgesproken van hetgeen hem ten laste is gelegd. De verdachte is veroordeeld tot een gevangenisstraf van 30 maanden waarvan 10 maanden voorwaardelijk met een proeftijd van 3 jaar en bijzondere voorwaarden.

Jurisprudentieoverzicht cybercrime maart-april-mei 2021

30 april 202112 november 2021jjoerlemans

Ook in hoger beroep veroordeling in TorRAT-zaak

Op 30 maart 2021 heeft het Hof Den Haag een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:GHDHA:2021:587) voor gewoontewitwassen en deelnemen aan een criminele organisatie waarvan de verdachte de leider was. Het hof heeft een gevangenisstraf opgelegd van 19 maanden en de vorderingen van de benadeelde partijen (banken) zijn gedeeltelijk toegewezen.

De verdachte heeft samen met de medeverdachten rekeninghouders van twee banken benadeeld. Via “spamruns” werden duizenden mails verstuurd naar mkb-rekeninghouders in de zakelijke sector. In de mails zat een link naar een (ogenschijnlijk) openstaande factuur of ander (PDF-)bestand. Dat was in werkelijkheid een programma dat in het geval van aanklikken ongemerkt kwaadaardige software, in casu “TorRAT-malware”, op de computers van de gebruikers achterliet. Bij het gebruik van internetbankieren paste de malware het bankrekeningnummer, de naam van de begunstigde en de omschrijving van de betaling aan, zonder dat dit voor de gebruiker van die computer (direct) zichtbaar was. Op deze wijze werden betalingen door de TorRAT-malware omgeleid naar de bankrekeningen naar money mules (personen die hun rekening, bankpas en pincode, al dan niet vrijwillig, ter beschikking hadden gesteld voor gebruik door anderen). Het zeer uitgebreide arrest is met name lezenswaardig vanwege de nog niet eerder vertoonde gedetailleerde technische overwegingen over de werking van TorRAT (compleet met screenshots van de softwarecode, zoals:

(voor het eerst volgens mij!)

Ook de wijze waarmee met de malware geld kon worden verdiend, wordt uitgebreid beschreven. Zie ook mijn annotatie in Computerrecht 2016/175 over deze zaak in eerdere instantie.

Het Hof Den Haag licht toe dat TorRAT bestond uit twee elementen, de software zelf en configuratiebestanden. Voor de toerekeningsvraag was het onderzoek aan deze configuratiebestanden door een deskundige van het NFI in het bijzonder van belang. Het hof was van oordeel dat de genoemde transacties konden worden toegerekend aan TorRAT.

Na installatie van de software op een computer als gevolg van het klikken op een link in een spammail zocht de aldus geïnfecteerde computer contact met een C&C-server. Uniek aan TorRAT was dat deze C&C-server zich veelal bevond in een Tor-netwerk (ook bekend als het darkweb of darknet). De C&C-server voorzag TorRAT regelmatig van nieuwe configuratiebestanden.

Het hof is van oordeel dat de dadergroep van de verdachte en zijn medeverdachten met toepassing van de TorRAT-malware een groot aantal transacties heeft beïnvloed. Het hof heeft per (cluster van) transacties aangegeven welke feiten en omstandigheden hebben geleid tot de vaststelling of deze wel of niet aan de TorRAT-malware kunnen worden toegerekend. Voor deze vorm is gekozen nadat de verdediging volgens het hof terecht aanvoerde dat niet duidelijk is geworden aan de hand van welke criteria de transacties zijn aangemerkt als frauduleuze transacties die via TorRAT zijn veroorzaakt. Daarvoor is de hulp van een deskundige van het NFI ingeroepen.

De betalingen die door de TorRAT-malware werden omgeleid naar de bankrekeningen van daartoe geworven zogeheten money mules. De geldbedragen werden vervolgens zo snel mogelijk aan het zicht van de banken en politie en justitie onttrokken door deze — al dan niet met tussenkomst van een tweedelijns-money mule waar het geld naar werd doorgeboekt — zo snel mogelijk contant te maken middels een contante geldopname of om te zetten in bitcoins. De omgezette bedragen werden op deze wijze witgewassen.

Met betrekking tot de verdenking van deelname aan een criminele organisatie is het hof tot het oordeel gekomen dat de verdachte en zijn medeverdachten behoorden tot een samenwerkingsverband (waarbinnen zij aliassen gebruikten en communiceerden via TorMail) en zich schuldig hebben gemaakt aan gedragingen die strekten tot of rechtstreeks verband hadden met een crimineel oogmerk. De inhoud van de Tormails speelde een belangrijk bewijsrol in deze zaak. Het hof is van oordeel dat de verdachte binnen dat samenwerkingsverband een leidinggevende rol vervulde, dat door de duurzaamheid en gestructureerde vorm daarvan als criminele organisatie wordt gekwalificeerd.

Vrijspraak vanwege verklaring maken van screenshot via Shodan

Op 2 april 2021 heeft de rechtbank Midden-Nederland een verdachte vrijgesproken (ECLI:NL:RBMNE:2021:1330) van computervredebreuk. De verdachte werd computervredebreuk (art. 138ab Sr) en het opnemen van gegevens (art. 139c Sr) ten laste gelegd. De verdachte zou namelijk de beveiliging van een NAS (Network Attached Storage) door middel van de ‘remote desktop protocol’ hebben doorbroken en gegevens hebben opgenomen door een screenshot te maken van de inbox van een mailprogramma.

De verdachte verklaarde dat hij via Shodan, een zoekmachine dat kwetsbaarheden in aan het internet gekoppelde geautomatiseerde werken blootlegt, het screenshot van de mailbox van de aangever was tegengekomen. De verdachte heeft de aangever vervolgens gewaarschuwd voor een beveiligingslek in zijn computer door hem een e-mailbericht te sturen met het gevonden screenshot als bijlage. De rechtbank kan de door verdachte geschetste gang van zaken niet uitsluiten. Uit de stukken in het dossier en het verhandelde ter terechtzitting blijkt niet dat het verhaal van verdachte onaannemelijk is. Nu redelijke twijfel bestaat of verdachte de feiten zoals tenlastegelegd heeft begaan, spreekt de rechtbank de verdachte van de ten laste gelegde feiten vrij.

Veroordeling in hoger beroep basis van bewijs uit Ennetcom-gegevens

Het Hof Arnhem-Leeuwarden veroordeelde op 3 maart 2021 (ECLI:NL:GHARL:2021:1918) een verdachte tot een gevangenisstraf van 22 jaar voor moord en verboden vuurwapenbezit. De advocaat van de verdachte voerde aan dat de PGP-berichten die waren verkregen via Ennetcom uitgesloten moesten worden van bewijs, omdat deze niet rechtmatig waren verkregen.

Het Hof verwerpt het verweer en overweegt als volgt. Het Superior Court of Justice in Toronto heeft op 13 september 2016 het door de Nederlandse autoriteiten ingediende rechtshulpverzoek behandeld, dat strekte tot het ten behoeve van nader onderzoek in Nederland veiligstellen en overdragen van communicatie dat zich bevond op de Ennetcom-servers (hierna: Ennetcom-gegevens). De Canadese rechter heeft de beslissing of deze gegevens gebruikt mogen worden in andere onderzoeken neergelegd bij de Nederlandse autoriteiten, maar wel bepaald dat daartoe een rechterlijke machtiging is vereist en het gebruik van de Ennetcom-gegevens beperkt tot onderzoek en vervolging van bepaalde strafbare feiten (waaronder moord).

De officier van justitie heeft de rechter-commissaris ex art. 181 jo art. 126ng lid 2 Sv, verzocht te bepalen dat het onderzoek 09Seter dringend vordert dat onderzoek wordt verricht aan de Ennetcom-gegevens en te bepalen dat relevante gegevens toegevoegd zouden worden aan het procesdossier 09Ster. De rechter-commissaris heeft dit verzoek toegewezen en de uitvoering van het onderzoek op grond van art. 177 Sv door tussenkomst van de officier van justitie verwezen aan het onderzoeksteam 09Ster. Vervolgens heeft de officier van justitie op grond van gegevens die zijn voortgekomen uit Ennetcom-gegevens in het onderzoek 26Marengo de rechter-commissaris verzocht om toestemming te geven deze gegevens over te dragen aan de advocaat-generaal in het onderhavige onderzoek 09Ster, omdat deze gegevens betrekking zouden hebben op de moord op het slachtoffer. De rechter-commissaris heeft hiervoor toestemming gegeven, en overwogen dat de berichten rechtmatig zijn verkregen uit het onderzoek 026Marengo waarvoor de rechter-commissaris eerder toestemming heeft gegeven. Gelet op het voorgaande concludeert het hof dat het verkrijgen van de data op rechtmatige wijze is geschied.

Over de betrouwbaarheid van het bewijs overweegt het hof dat het recht van de verdachte om in gelegenheid te worden gesteld om methoden en resultaten van onderzoek te betwisten, naar deze niet samen valt met een ongeclausuleerd recht om deze te controleren, en dat de verdediging niet gemotiveerd heeft aangegeven waarom de betrouwbaarheid van de waarheidsvinding in twijfel zou moeten worden getrokken. Verder merkt het hof nog op dat de vaststelling van de identiteit van de verdachte niet louter berust op de conclusie van de politie, maar dat die vaststelling berust op de weergave van de PGP-gesprekken in verband met andere bewijsmiddelen.

Veroordelingen op basis van bewijs uit EncroChat-gegevens

Vorig jaar kwam in het nieuws dat de Nederlandse en Franse politie tientallen miljoenen berichten van de versleutelde chatdienst EncroChat wisten te kraken en over te nemen. Afgelopen maanden verschenen uitspraken waar deze ‘EncroChats’ een belangrijke bewijsrol spelen. De interessantste uitspraken staat hieronder op een rijtje.

De rechtbank Oost-Brabant veroordeelde (ECLI:NL:RBOBR:2021:1272) op 25 maart 2021 een verdachte voor het voorhanden van een verboden vuurwarpen ter voorbereiding van de moord op een of meer personen. Over de rechtmatigheid van het gebruik van EncroChats als bewijs overweegt de rechtbank dat de rechter-commissaris van de rechtbank Rotterdam in het onderzoek 26Lemont in het proces-verbaal van bevindingen van 20 september 2020 voor het gebruik van de EncroChats in toekomstige, andere onderzoeken voorwaarden heeft gesteld en criteria gegeven. Een van die voorwaarden is dat het gebruik van die chats slechts mogelijk is na een schriftelijk verzoek daartoe en na verkregen schriftelijke toestemming van een rechter-commissaris. De toestemming wordt alleen verleend als sprake is van “ernstige, het maatschappelijk verkeer ontwrichtende strafbare feiten, gepleegd in georganiseerd verband”. In een enkel geval is op het vereiste van een voorafgaande schriftelijke toestemming een uitzondering toegelaten. In die gevallen was sprake van zeer spoedeisende situaties en/of “threat to life”-zaken waarin acuut ingrijpen noodzakelijk was. In die gevallen is telefonisch toestemming gevraagd en verkregen van de rechter-commissaris, waarna schriftelijke bevestiging dan wel toevoeging aan de lijst van bekende onderzoeken volgde.

De rechtbank overweegt dat de onderzoeken waarin gegevens uit 26Lemont zijn verwerkt, in twee categorieën zijn op te delen. Kort gezegd komt het erop neer dat bij de eerste machtiging door de rechter-commissaris al een lijst is aangeleverd met onderzoeken waarin mogelijk sprake zou zijn van gebruik van EncroChat. Die lijst is door getoetst de rechter-commissaris getoetst op de zwaarte van de strafbare feiten waar die onderzoeken zich op richten en akkoord bevonden. Voor andere onderzoeken, en daartoe behoort het onderhavige onderzoek tegen de verdachte, heeft de rechter-commissaris voorwaarden benoemd waaronder gegevens kunnen worden gedeeld. Dat moet worden voorgelegd de rechter-commissaris en dan moet toestemming worden verkregen voor het delen van de informatie met die andere ‘vervolgonderzoeken’. Het moet, buiten onderzoek naar misdrijven met een terroristisch oogmerk, gaan om onderzoek naar strafbare feiten die in hun aard, in georganiseerd verband gepleegd of beraamd, een ernstige inbreuk maken op de rechtsorde, of zaken waarin acuut ingrijpen noodzakelijk was gelet op de gerede vrees voor het leven en/of voor ernstige gezondheidsschade voor personen. Hieraan kan worden getoetst en bij eventuele tekortkomingen is het reguliere kader van artikel 359a Sv van toepassing.

De raadsman stelt dat de EncroChat-data in het onderzoek Ellemeet onrechtmatig zijn verkregen, omdat aan de rechter-commissaris geen toestemming is gevraagd om in dit onderzoek de EncroChats te mogen gebruiken. Zou die toestemming wel gevraagd zijn, dan is met het oog op de hiervoor genoemde criteria niet voorstelbaar dat die toestemming zou zijn verleend. De verdediging voert aan dat het ontbreken van toestemming met zich meebrengt dat sprake is van een onherstelbaar vormverzuim in de zin van artikel 359a Sv.

De rechtbank overweegt dat de betreffende gegevensbestanden met informatie uit het (recente) verleden waren vastgelegd op de servers van EncroChat. Zowel in Frankrijk als in Nederland is deze telecomaanbieder aangemerkt als verdachte. Om bestanden van dat bedrijf te verkrijgen heeft het Nederlandse Openbaar Ministerie aan de rechter-commissaris een vordering ex artikel 126uba lid 1 sub a, b, c en d Sv (de hackbevoegdheid) voorgelegd en daartoe toestemming verkregen. Daarmee heeft het verkrijgen van de gegevens een wettelijke grondslag. Na het ter beschikking komen van de gegevens vallen de gegevens onder de bewaar- en vernietigingsregimes van de Wet politiegegevens en de Wet justitiële en strafvorderlijke gegevens, zodat ook voor het bewaren en verwerken van de gegevens een afdoende wettelijke grondslag bestaat.

De rechtbank deelt niet de opvatting dat de ePrivacyrichtlijn (2002/58) van toepassing zou zijn, omdat die kortgezegd ziet op het opvragen van gegevens door autoriteiten. De opsporingshandelingen zouden ook onder de uitzondering in artikel 15 van de richtlijn vallen. De rechtbank overweegt ook dat ‘de verdere achtergrond van EncroChat, de verkrijging van data in Frankrijk en het delen van de informatie met het onderzoeksteam 26Lemont, niet valt binnen het vooronderzoek in de zaak tegen verdachte en er evenmin reden is te veronderstellen dat het gebruik van de resultaten van de onderzoeken naar EncroChat in de strafzaak tegen de verdachte niet in overeenstemming is met het recht op een eerlijk proces als bedoeld in artikel 6 lid 1 EVRM. De verweren zijn daarmee verworpen.

De rechtbank Overijssel maakt op 29 maart 2021 veel minder woorden vuil aan de rechtmatigheid van het verkregen bewijs uit de EncroChats. In deze zaak (ECLI:NL:RBOVE:2021:1307) werd een verdachte veroordeeld voor zijn betrokkenheid bij een groot drugslab in Heiloo.

De rechtbank overweegt simpelweg dat ‘gelet op het interstatelijke vertrouwensbeginsel de rechtbank geen reden ziet om te twijfelen aan de rechtmatigheid en de inzet van de gehanteerde opsporingsmiddelen in het Franse opsporingsonderzoek. Bovendien zijn de Franse rechterlijke machtigingen getoetst door de rechter-commissaris in Nederland, waarbij geen onrechtmatigheden zijn vastgesteld. Derhalve is de rechtbank van oordeel dat artikel 8 EVRM in onderhavig geval niet is geschonden.’

In een laatste, zeer uitgebreid, vonnis (ECLI:NL:RBZWB:2021:1556) op 31 maart 2021 biedt de Rechtbank Zeeland-West-Brabant interessante bewijsoverwegingen t.a.v. het uitlezen van telefoons en de rechtmatigheid van het gebruik van de EncroChats.

Interessant zijn nog de standpunten van de officier van justitie in deze zaak over het maken van een proces-verbaal bij het uitlezen van telefoons: ‘de officier van justitie heeft zich op het standpunt gesteld dat de betreffende gegevensdragers met toestemming van de officier van justitie zijn doorzocht. Dat hoeft niet op schrift te staan. Het verstrekken van alles wat in de telefoons wordt aangetroffen gebeurt zelden, alleen wat relevant is wordt in het dossier opgenomen. Door de verdediging is onvoldoende onderbouwd dat er bewust ontlastende informatie is achtergehouden.’

De rechtbank overweegt dat een medeverdachte tijdens een verhoor de toegangscode van zijn mobiele telefoon gegeven en – wederom zonder aanwezigheid van zijn raadsman – het wachtwoord van Wickr en toestemming heeft gegeven aan de politie om in zijn telefoon te kijken gegeven. Bij zijn aanhouding op 13 november 2019 gebeurde hetzelfde. Vervolgens is volgens de verdediging de telefoon van met toestemming van de officier van justitie gekopieerd en werden de gegevens ervan inzichtelijk en doorzoekbaar gemaakt. Hierdoor is volgens de verdediging sprake van een schending van artikel 6 EVRM (Salduz), waarbij de rechtbank begrijpt dat dit het recht van medeverdachte betreft.

De rechtbank overweegt dat de Schutznorm ten aanzien van de medeverdachte niet van toepassing is ingevolge de uitspraak Günner van het EHRM. De rechtbank meent dat bij de eerste zoekslag in de telefoon van de medeverdachte sprake was van een beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, omdat ‘enkel (een deel van) de fotogalerij (ten aanzien van een bepaalde datum en gebeurtenis) en de Whatsapp (wederom specifiek ten aanzien van het al dan niet sturen van een bepaalde foto) is bekeken’.

Over een tweede onderzoek aan de telefoon overweegt de rechtbank dat een ‘meer dan beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer is gemaakt’, omdat de telefoons met het programma Cellebrite zijn gekopieerd, veiliggesteld en inzichtelijk gemaakt, en doorzocht op Whatsapp, Wickr, Snapchat, Instagram en notities. Het onderzoek aan de mobiele telefoons was de directe aanleiding voor de doorzoeking van de woning van (de ouders van) verdachte. Het onderzoek was gericht op het achterhalen van navigatie-gegevens, communicatie op social media, contactpersonen, foto’s op telefoon danwel foto’s in een cloud, voor zover de informatie gerelateerd kon zijn aan de handel in verdovende middelen. De rechtbank is van oordeel dat daarom ook ten aanzien van de onderzoeken aan deze telefoons niet gezegd kan worden dat daarmee sprake is van een schending van de artikelen 6 en 8 EVRM.

De rechtbank overweegt de inhoud van een brief van het Landelijk Parket over de juridische grondslag van het gebruik van bewijsmateriaal van de PGP-telefoons van klanten van EncroChat. Daarin is te lezen dat ‘op grond van een Frans strafrechtelijk onderzoek zijn het bedrijf EncroChat en de natuurlijke personen die daaraan gelieerd zijn onderzocht. Tijdens dit onderzoek in Frankrijk zijn strafvorderlijke bevoegdheden ingezet. Er is door middel van een interceptiemiddel inzicht en informatie verkregen over de communicatie die is gedeeld op het EncroChat-forum. De Franse politie heeft onder gezag van de Franse officier van justitie, na machtiging van een Franse rechter, het interceptiemiddel ingezet. Omdat in Nederland een soortgelijk strafrechtelijk onderzoek is opgestart, is een Joint Investigation Team (hierna: JIT) opgericht door Nederland en Frankrijk. Het JIT richt zich op onderzoek van de verdenking rondom EncroChat en de personen die hiervan gebruik maken. In de JIT-overeenkomst is, zoals gebruikelijk, overeengekomen dat alle informatie en bewijsmiddelen die ten behoeve van het JIT worden vergaard worden gevoegd in een gezamenlijk onderzoeksdossier.’

Ik vind de brief toch opmerkelijk gezien de tegenstrijdige berichtgeving in NRC over de inzet van een technisch hulpmiddel dat mede is ontwikkeld door Nederland en het feit dat de een aanvraag is gedaan voor de inzet van de hackbevoegdheid in Nederland (waartoe onder voorwaarden een machtiging is verstrekt, zoals in de uitspraak hierboven is te lezen). De rechtbank overweegt hier indirect over dat ‘in tegenstelling tot hetgeen de verdediging betoogt, is de grondslag voor het verwerken en opslaan van de data uit 26Lemont in onderhavige zaak niet gelegen in de artikelen 126uba juncto 126 Sv, maar in artikel 126dd Sv. Deze bepaling ziet op het delen van informatie van het ene strafrechtelijke onderzoek met het andere’.

Ook overweegt de rechtbank simpelweg dat ‘ten aanzien van onderzoekshandelingen waarvan de uitvoering plaatsvindt onder verantwoordelijkheid van de buitenlandse autoriteiten van een andere EVRM lidstaat, het de taak is van de Nederlandse strafrechter ertoe beperkt te waarborgen dat de wijze waarop van de resultaten van dit onderzoek in de strafzaak tegen de verdachte gebruik wordt gemaakt, geen inbreuk maakt op zijn recht op een eerlijk proces, zoals bedoeld in artikel 6, eerste lid, EVRM. Het behoort niet tot de taak van de Nederlandse strafrechter om te toetsen of de wijze waarop dit onderzoek is uitgevoerd, strookt met de dienaangaande in het desbetreffende buitenland geldende rechtsregels.’ De rechtbank acht de privacy-inmenging ‘niet-ingrijpend’ voor de verdachte, omdat ‘door middel van de encrochats van verdachte alleen chatgesprekken van een relatief korte periode onderzocht zijn’.

Internetoplichting

De rechtbank Noord-Holland heeft op 16 maart 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBNNE:2021:888) voor (internet)oplichting en witwassen. De verdachte heeft zich samen met een ander schuldig gemaakt aan het witwassen van twee geldbedragen. Deze geldbedragen waren afkomstig uit een geldbedrag van ruim 1 miljoen euro, dat in één nacht is buitgemaakt door phishing. De verdachte heeft slechts een deel van de buit ontvangen, te weten bedragen van € 6.780,22 en € 3.300,22.

De verdachte heeft met zijn mededader katvangers benaderd, die vervolgens hun bankpassen en pincodes aan verdachte en zijn mededader hebben afgegeven. Door middel van deze bankpassen en pincode zijn nog in diezelfde nacht delen van dat bedrag overgemaakt op bankrekeningen van katvangers en is een groot deel daarvan contant opgenomen bij geldautomaten.

Daarnaast heeft verdachte zich gedurende vijf maanden schuldig gemaakt aan Marktplaatsoplichting en computervredebreuk, gekwalificeerde diefstal, een poging tot oplichting, het beheren van tikkie-panels en phishing-sites en het voorhanden hebben van gehackte emailadressen met wachtwoorden, die grotendeels waren gekoppeld aan Marktplaatsaccounts.

Na het contact op Markplaats vroeg hij het contact voor te zetten via WhatsApp vroeg hij zijn slachtoffers om via een malafide betaallink 1 eurocent over te maken. Via die betaallink kwamen zij op een phishingwebsite die nauwelijks te onderscheiden was van de website van hun bank. Bij doorzoeking van de woning werd op de laptop van verdachte nog een actieve phishingsite aangetroffen. Slachtoffers die op zo’n phishing-site hun gegevens invulden, gaven daarmee verdachte toegang tot hun digitale bankomgeving. Daarna maakte hij geldbedragen van hun bankrekeningen over naar rekeningen van ‘geldezels’. Ook schreef hij via de gehackte bankrekening bedragen over van de spaarrekening naar de lopende rekening. De buitgemaakte bedragen kreeg verdachte vervolgens weer in handen via zijn geldezels. De verdachte had de beschikking over vele bankpassen en pincodes van die geldezels.

Bij het vervalste sms-bericht van de Belastingdienst met de tekst:

Belastingdienst} Uw openstaande schuld EUR 1471,00 is na meerdere herinneringen niet voldaan. Op 29 april 2020 zal de gerechtsdeurwaarder overgaan tot conservatoir beslag. U kunt de beslagprocedure voorkomen door direct het gehele bedrag te voldoen via iDeal: http://frama.link/.uHrKGHtJ

Daarmee werden de ontvangers bewogen om met spoed een ‘achterstallig bedrag’ te betalen via een bijgevoegde betaallink. Als zij dat deden, dan waren zij het betaalde bedrag kwijt.

Bij de impersonatiefraude (‘vriend-in-nood-fraude’) deed verdachte zich via WhatsApp voor als een familielid of vriend in betalingsnood. Verdachte zond zijn slachtoffers een Tikkie-link, waarmee zij konden betalen. Slachtoffers verloren zo aanzienlijke bedragen.

Daarnaast heeft verdachte via zijn iPhone een ‘sms-bom’ verzonden, waarbij sms-berichten werden gestuurd naar 555 telefoonnummers. In die sms-berichten werd voorgewend dat Menzis verzocht om een openstaande rekening te betalen, omdat anders de deurwaarder beslag zou komen leggen. Daarna volgde een nep-betaallink, waarmee verdachte toegang kon krijgen tot de digitale bankomgeving van de ontvangers.

De betaallinks en chatgesprekken met slachtoffers zijn terug te leiden tot telefoons die verdachte in gebruik had. Dit geldt ook voor het verzenden van de sms-bom die onder feit 2 ten laste is gelegd. Tijdens de tapperiode is gebleken dat verdachte als administrator ingelogd was op het beheerpanel van de actieve phishingsite. Ook heeft de vriendin van verdachte verklaard dat hij de fraudes alleen pleegde en daarbij gebruik maakte van meerdere telefoons, waaronder de hare. In het dossier en noch ter zitting zijn voldoende verifieerbare aanwijzingen gevonden voor een nauwe en bewuste samenwerking of gezamenlijke uitvoering met mededaders. De rechtbank spreekt de verdachte daarom van enkele andere ten laste gelegde feiten vrij.

De rechtbank acht de houding van verdachte zorgelijk en zij rekent hem de feiten ernstig aan. Ook heeft hij een strafblad voor eerder gepleegde vermogensdelicten. De reclassering heeft gerapporteerd dat verdachte de status van veelpleger heeft. Hij heeft geen werk, geen inkomen, hoge schulden, hij gebruikte drugs en had een negatief sociaal netwerk. Ook is hij licht verstandelijk beperkt. Verdachte is in het verleden onvoldoende ontvankelijk gebleken voor behandeling. Het recidiverisico wordt hoog geacht. Gelet op de ernst van de feiten en de straffen die rechtbanken in soortgelijke zaken opleggen, legt de rechtbank een gevangenisstraf op van 42 maanden met aftrek van het reeds ondergane voorarrest.

Vrijspraak bezit van kinderpornografie en teruggave van gegevens

Op 25 maart 2021 heeft de rechtbank Zeeland-West-Brabant een verdachte vrijgesproken (ECLI:NL:RBZWB:2021:1421) van het in bezit hebben van kinderpornografisch materiaal. In 2016 is verdachte veroordeeld wegens het bezit van kinderpornografische bestanden op zijn computer. Deze computer is destijds in beslag genomen. Van de foto’s op die computer, waaronder ook privé-foto’s, is door verdachte een back-up gemaakt en verdachte heeft verklaard dat die back-up door zijn stiefvader op de nieuwe computer van verdachte is gezet. De verdachte heeft verklaard dat de kinderpornografische bestanden op de Toshiba computer voor hem niet zichtbaar waren.

In dit soort zaken moet opzet op het bezit van kinderpornografisch materiaal bewezen worden. Het dossier bevat geen nadere logistieke data over de aangetroffen bestanden, zoals wanneer de bestanden op de computer zijn gezet, wanneer ze zijn verwijderd of in de prullenbak geplaatst en wanneer de bestanden voor het laatst zijn geopend. Ook zijn er zijn geen zoektermen aangetroffen die verband zouden kunnen houden met kinderporno. Gelet op deze stand van zaken kan niet worden uitgesloten dat de verklaring van verdachte dat de bestanden afkomstig moeten zijn van de back-up van zijn vorige computer klopt en niet kan worden bewezen dat de verdachte welbewust kinderpornografische afbeeldingen in zijn bezit heeft gehad.

In deze zaak is de computer in beslaggenomen en zijn alle gegevens op de harde schijf aan het verkeer onttrokken. Maar onttrekking aan het verkeer van de in beslag genomen computer zonder beperking, zou betekenen dat de andere (niet strafbare) bestanden verloren gaan, terwijl niet kan worden vastgesteld dat het ongecontroleerd bezit daarvan in strijd is met de wet of het algemeen belang. Daarbij is van doorslaggevend belang dat dit onder andere onvervangbare foto’s van de overleden vader van verdachte betreft, die van grote waarde voor verdachte zijn.

De conclusie is dan ook dat de andere gegevens ter beschikking van de verdachte moet worden gesteld en in zoverre zal een last worden gegeven tot teruggave aan de verdachte. Het is aan het openbaar ministerie om te besluiten op welke feitelijke wijze dit plaatsvindt. De rechtbank geeft daarvoor een paar handvatten. De eerste is de 80 kinderpornografische bestanden wissen zodat dat het terughalen van deze bestanden niet meer mogelijk is. Na het wissen van de 80 bestanden kan de computer dan worden teruggegeven. de tweede optie is dat de verdachte een (lege) gegevensdrager aanlevert, waarop de politie de gegevens van de computer minus de 80 kinderpornografische bestanden kopieert.

Over de bijzondere voorwaarde van controle in kinderpornozaken

Het Hof Amsterdam veroordeelde (ECLI:NL:GHAMS:2021:626) op 4 maart 2021 een verdachte tot een gevangenisstraf van 21 maanden, waarvan 18 maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van 3 jaar, voor het gewoonte maken van onder meer verspreiden en in bezit hebben van kinderpornografisch materiaal.

In het arrest formuleert het Hof Amsterdam een gedragsvoorwaarde die strekt tot controle van gegevensdragers. Het is daarbij van belang dat de controle beperkt is door het toezicht te beperken tot

“het toezicht op de naleving van de hiervoor genoemde bijzondere voorwaarde en niet mag strekken of toe leiden een min of meer compleet beeld te krijgen van verdachtes persoonlijke leven. Bij de uitvoering van het onderzoek kan gebruik worden gemaakt van een computerprogramma dan wel een ander technisch hulpmiddel dat is gericht op de onderkenning van seksueel getint of kinderpornografisch materiaal.”

Het Hof Den Haag heeft in het arrest van 9 februari 2021 (ECLI:NL:GHDHA:2021:193) nadere (rand)voorwaarden geformuleerd waaraan de controle van de gegevensdragers van de verdachte dient te voldoen.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht maart 2021

5 maart 20215 maart 2021jjoerlemans

Veroordeling drugshandel via darkweb

De rechtbank Den Haag heeft op 7 januari 2021 een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2021:432) voor het plegen van voorbereidingshandelingen voor harddrugsdelicten, de export van harddrugs door bestelling via het darkweb en verzending via de post, en het gewoontewitwassen van een geldbedrag en een hoeveelheid bitcoins. Met name de (technische) bewijsoverwegingen in de uitspraak zijn interessant, zoals de analyse van verkeersgegevens, het plaatsen van een peilbaken en camera, diverse doorzoekingen, en een pseudokoop op het darkweb.

De historische verkeersgegevens van de PGP-telefoon en de peilbakengegevens van een Mercedes Sprinter spelen bijvoorbeeld een rol in het lokaliseren van de verdachte in Duitsland en Pijnacker (Nederland). Op grond van een Europees Opsporingsbevel zijn in Duitsland postpakketten in beslag genomen die zouden zijn aangeboden aan een postbeambte en zijn de camerabeelden van dit postkantoor veiliggesteld. Op deze camerabeelden is de verdachte herkend. Op een van de inbeslaggenomen postpakketten stond een adres in Thailand vermeld en in dit pakket bleken 104 XTC-pillen te zitten. Op het andere inbeslaggenomen pakket stond een adres in China vermeld, en in dit pakket bleken 47 pillen te zitten.

Ook is onderzoek verricht naar de data die zijn verkregen naar aanleiding van een tap op het IP-adres van de verdachte. Door de verbinding met Tor te correleren aan accountinformatie (vermoedelijk van een darkweb marktplaats), dat werd verstrekt door het Duitse onderzoeksteam, bleek dat de gebruiker van het IP-adres op 4 februari 2020 op diverse momenten gebruik heeft gemaakt van Tor. Verder heeft het Duitse onderzoeksteam de informatie verstrekt dat de verdachte voor communicatie gebruik maakte van de versleutelde chatapplicatie Wickr en de versleutelde emaildienst Protonmail. Uit de data van de IP-tap blijkt dat de verdachte gebruik maakte van Wickr en Protonmail.

Ten tijde van het onderzoek zijn er diverse pseudokopen verricht door de Duitse politie via het darkweb bij een darkweb marktplaats en zijn betalingen van deze pseudokopen zijn met bitcoins verricht. Op basis van contacten op de PGP-telefoon zijn medeverdachten geïdentificeerd en in chatberichten blijkt dat de verdachte tabletteermachines, stempels, kleurstoffen en bindstoffen regelt voor diverse andere personen. De verdachte verkocht ook EnchroChat abonnementen (de kosten voor een abonnement voor de duur van 3 maanden bedroegen €525,00) en PGP-telefoons kon regelen. Uit de chatberichten blijkt verder dat bedroegen en dat de betalingen daarvoor kennelijk vaak in euro’s plaatsvonden. Een gezamenlijk financieel overzicht en een print van een kasboek bleek voor de bewijsvoering zeer behulpzaam. Op basis van de aangetroffen gesprekken op de mobiele telefoon, concludeert de politie dat sprake is van een nauwe samenwerking tussen de verdachte en medeverdachte bij de handel van verdovende middelen via het darkweb.

De rechtbank overweegt dat ‘een gemiddelde consument een mobiele telefoon koopt om daarmee te kunnen bellen, foto’s te kunnen maken en te kunnen internetten. Een gemiddelde consument zal geen PGP-telefoon aanschaffen met een Encrochat-abonnement omdat een PGP-telefoon duur is en slechts een beperkte functionaliteit heeft. Met dergelijke telefoons kunnen geen foto’s worden gemaakt of worden gebeld. Omdat de meeste functies van een dergelijke telefoon onklaar zijn gemaakt, kan met een dergelijke telefoon eigenlijk uitsluitend nog berichten worden verzonden en ontvangen. Het is een feit van algemene bekendheid dat criminelen vaak gebruik maken van een PGP-telefoon met een Encrochat-abonnement om anoniem te blijven en door middel van versleutelde berichten veilig met elkaar te kunnen communiceren over criminele activiteiten’.

De rechtbank acht het delict witwassen van 97,6 bitcoins wettig en overtuigend bewezen. De verdachten hebben de illegale herkomst van deze bitcoins verhuld door deze bitcoins voor anderen om te ruilen in cash geld. De rechtbank acht bewezen dat de verdachten van dit witwasfeit een gewoonte hebben gemaakt gelet op het feit dat zij een vaste werkwijze hadden, dat onder meer blijkt uit de vaste wisselcommissie die zij hanteerden en zij zeer waarschijnlijk een groot aantal bitcoinwissels hebben verricht. Voor de drugshandel en witwassen krijgt verdachte een flinke gevangenisstraf van vijf jaar opgelegd.

Nieuwe beslissing in EncroChat-zaak

De rechtbank Rotterdam heeft op 25 januari 2021 enkele beslissingen (ECLI:NL:RBROT:2021:396) genomen in een EncroChat onderzoek (onderzoek Flamenco). Gedurende een aantal maanden is de inhoud van (tekst)gesprekken tussen een aantal EncroChat-accounts gedeeld met het politieteam dat werkte aan de zaak Flamenco.

De verdediging had verzocht om toevoeging van diverse stukken uit onderzoek 26Lemont (onder meer de JIT-overeenkomst die ten grondslag ligt aan het onderzoek 26Lemont en de Franse tegenhanger ervan), het verhoor als getuige van twee officieren van justitie die leiding geven aan het onderzoek 26Lemont en van twee politieambtenaren (werkzaam bij de Landelijke Recherche en het Team High Tech Crime) en om alle EncroChat-gegevens te mogen inzien die aan het onderzoeksteam Flamenco zijn verstrekt.

De rechtbank stelt voorop dat de EncroChat-informatie in de zaak Flamenco duidelijk is geclausuleerd tot onderzoek naar georganiseerde misdaad. Zodra een machtiging van een rechter-commissaris is verleend, zijn de inspanningen die worden verricht om de communicatie te ontsleutelen in beginsel rechtmatig. De rechtbank wijst het verzoek tot het toevoegen van stukken aan het dossier en het als getuige horen van de twee officieren van justitie van onderzoek 26Lemont en de twee politieambtenaren af. Naar het oordeel van de rechtbank is niet gebleken van een begin van aannemelijkheid dat de EncroChat-informatie anders dan rechtmatig is verkregen. Ditzelfde geldt eveneens voor de overdracht van een deel van deze informatie aan de (zaak)officier van justitie van onderzoek Flamenco. De getuigenverzoeken worden afgewezen, omdat niet is voldaan aan het verdedigingsbelangcriterium.

De rechtbank wijst het verzoek tot het verstrekken van originele (Franstalige) verzoeken en de beslissingen uit 26Lemont en/of het Franse parallelle EncroChat-onderzoek eveneens af. Er is volgens de rechtbank geen begin van aannemelijkheid dat de genoemde vertalingen qua inhoud en strekking afwijken. De rechtbank overweegt ten aanzien het verzoek om alle EncroChat-gegevens te mogen inzien het volgende. De officier van justitie heeft uiteengezet dat de vormgeving en omvang van de verstrekte gegevens eraan in de weg staan om een eenvoudig doorzoekbaar bestand te verstrekken. Het programma Hansken maakt een dergelijk onderzoek wel mogelijk, maar kan uitsluitend worden gebruikt op locatie bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), en daarbij kan een verdachte die zich in voorlopige hechtenis bevindt om beveiligingsredenen niet (fysiek) aanwezig zijn.

De rechtbank wil in een aanvullend proces-verbaal nader worden voorgelicht over de technische (on)mogelijkheden en de redenen waarom de eerder toegezegde informatie door de verdediging slechts bij het NFI kan worden ingezien. De rechtbank stelt de verdediging een termijn voor het verstrekken van een overzicht van in het dossier weergegeven gesprekken die zij nader wensen te onderzoeken.

Veroordeling voor drugshandel met belangrijke bewijsrol van EncroChat-berichten

In een andere zaak buigt de rechtbank Zeeland-West-Brabant zich op 24 februari 2021 in een andere zaak over de rechtmatigheid van het onderzoek aan EncroChat-berichten. In deze zaak wordt een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBZWB:2021:735) voor 6 jaar gevangenisstraf en een geldboete van 20.000 euro voor cocaïnehandel. In deze zaak voert de verdediging (o.a.) aan dat de voorwaarden van de rechter-commissaris om de data uit onderzoek 26Lemont te gebruiken niet zijn gerespecteerd en onvoldoende vast is komen te staan dat de accountnaam verdachte alleen door verdachte is gebruikt.

De rechtbank overweegt dat in een brief beschreven staat dat de Franse autoriteiten door middel van een ‘interceptie-tool’ inzicht en informatie hebben verkregen over de communicatie die is gedeeld op een forum. De Franse politie heeft onder gezag van de Franse officier van justitie, na machtiging van een Franse rechter, de interceptietool ingezet. Omdat in Nederland een soortgelijk strafrechtelijk onderzoek is opgestart, is een Joint Investigation Team (hierna: JIT) opgericht door Nederland en Frankrijk. In de JIT-overeenkomst is, zoals gebruikelijk, overeengekomen dat alle informatie en bewijsmiddelen die ten behoeve van het JIT worden vergaard worden gevoegd in een gezamenlijk onderzoeksdossier. Zekerheidshalve is ook de inzet van de hackbevoegdheid in onderzoeken naar georganiseerde misdaad (artikel 126ua Sv) ingezet. De rechter-commissaris heeft op 27 maart 2020 besloten om deze machtiging, ex artikel 126uba Sv, te verlenen onder een zevental voorwaarden. Op 16 september 2020 heeft een officier van justitie van het Landelijk Parket, op grond van artikel 126dd Sv, bepaald dat gegevens die zijn vergaard tijdens het onderzoek 26Lemont kunnen worden gebruikt in het onderzoek Catamaran.

Kortgezegd stelt de rechtbank voorop dat het internationale vertrouwensbeginsel met zich mee brengt dat de inzet van buitenlandse bevoegdheden op basis van buitenlands recht (in dit geval Frans recht) in beginsel niet getoetst wordt door een Nederlandse rechter. In het licht van het internationale vertrouwensbeginsel wordt niet ingezien hoe de Nederlandse machtiging aan de in Frankrijk vastgestelde rechtmatigheid van eventuele aldaar geconstateerde inbreuken kan toe of af doen. Onder deze omstandigheden is de rechtbank van oordeel dat aan het eventueel niet voldoen aan voorwaarden gekoppeld aan die Nederlandse machtiging geen rechtsgevolgen kunnen worden verbonden. De gegevens zijn aan het onderzoek Catamaran toegevoegd op grond van artikel 126dd Sv. Dit betreft de wettelijke basis waarop informatie uit strafrechtelijke onderzoeken onderling gedeeld kan worden. Het is niet gebleken dat deze toevoeging onrechtmatig tot stand is gekomen en daarom is volgens de rechtbank geen sprake van een vormverzuim.

Veroordeling voor online opruiing na instellen van avondklok

Vier mannen uit Utrecht, Almere, Weesp en Hilversum zijn door de rechtbank Midden-Nederland veroordeeld (ECLI:NL:RBMNE:2021:12) tot (voorwaardelijke) gevangenisstraffen én taakstraffen vanwege online opruiing. Het viertal verstuurde online opruiende teksten. De uitspraak is interessant gezien de rellen in 2021 tegen de invoering van de avondklok in Nederland.

Voor een bewezenverklaring van opruiing moet aan de volgende vier vereisten zijn voldaan.

1. Er is geprobeerd anderen aan te sporen tot het plegen van enig strafbaar feit of gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag. Het is niet nodig dat het feit waartoe wordt aangezet ook daadwerkelijk wordt gepleegd.

2. Er moet sprake zijn van opzet. Dat kan voorwaardelijk opzet zijn: het bewust de aanmerkelijke kans aanvaarden dat wordt opgeruid tot het plegen van een strafbaar feit.

3. De uitlating is in het openbaar gedaan. Het internet kan worden aangemerkt als een openbare plaats, mits het publiek toegang heeft tot de internetpagina waar de teksten zijn weergegeven. Indien de desbetreffende uitlatingen op voor het publiek toegankelijke sociale media worden geplaatst, zijn de uitlatingen in de openbaarheid gebracht.

4. De uitlating moet bovendien mondeling of bij geschrift of afbeelding zijn gedaan. Daaronder zijn inbegrepen video’s en tekstberichten op internet en sociale media.

In de onderhavige zaak werd op 16 april 2019 onder andere een afbeelding op internet geplaatst met de tekst:

“Voor diegenen die willen, zaterdag gaan we politiebureau in Utrecht laten trillen.
Wie ballen heeft moet komen, geen mietjes die kunnen naar [naam] .
Ben klaar met dat politiegeweld.”

Boven de afbeelding stond de naam van de verdachte. Ter zitting heeft verdachte verklaard dat hij het filmpje en de afbeelding op Snapchat heeft geplaatst uit onvrede met het politieoptreden bij een aanhouding op 16 april 2019 op de Kanaalstraat in Utrecht. Ook heeft verdachte verklaard dat hij destijds op Snapchat zo’n 10.000 volgers had.

De rechtbank is van oordeel dat de door verdachte gedane uitlatingen redelijkerwijs niet anders kunnen worden begrepen dan als een aansporing tot gewelddadig optreden tegen de politie. Daarbij geldt dat de teksten in hun geheel, in hun onderlinge samenhang en in hun context begrepen moeten worden. Tegen de achtergrond van de gewelddadige rellen die enkele weken eerder op Urk hadden plaatsgevonden en waarbij veel jongeren van buiten Urk betrokken waren, kan deze tekst door een gemiddeld persoon niet anders worden opgevat dan een oproep tot gewelddadigheden tegen de politie. Dit geldt temeer nu verdachte opriep om de adressen van de agenten, die onder andere als kankerflikkers werden bestempeld, te laten publiceren en mensen opriep om het politiebureau te laten trillen, waarbij ‘mietjes’ niet welkom waren.

Bij haar oordeel betrekt de rechtbank dat verdachte de teksten heeft verspreid onder zijn (ongeveer) 10.000 volgers en dus niet slechts aan een select gezelschap van bekenden. De rechtbank legt deze verdachte een gevangenisstraf op van 45 dagen, waarvan 30 dagen voorwaardelijk. Ook moet hij een taakstraf van 40 uur uitvoeren. De rechtbank houdt rekening met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte.

Cybercrime jurisprudentieoverzicht januari 2021

7 januari 2021jjoerlemans

Beslissingen in EncroChat-zaken

De rechtbank Amsterdam heeft op 18 december 2020 enkele belangrijke beslissingen genomen in de bekende EncroChat-zaken (het onderzoek wordt ‘26Douglasville’ genoemd) (Rb. Amsterdam 18 december 2020, ECLI:NL:RBAMS:2020:6443). De verdediging verzoekt tot toegang tot stukken uit een ander onderzoek (‘26Lemont’) om onderzoek te doen naar de rechtmatigheid van het onderzoek naar de EncroChat-hack ter nadere onderbouwing van hun verweer.

Kortgezegd meent het Openbaar Ministerie er geen aanleiding is om de door de verdediging gevraagde stukken aan het dossier toe te voegen, omdat een bevoegde rechterlijke autoriteit zowel in Frankrijk als in Nederland heeft getoetst of de gehanteerde werkwijze rechtmatig was. Toch blijft dan nog steeds onduidelijk wat de werkwijze precies was.

De rechtbank stelt kortgezegd dat het internationaal vertrouwensbeginsel impliceert dat het niet tot de taak van de Nederlandse strafrechter behoort om te toetsen of een door een andere EVRM-lidstaat uitgevoerd strafrechtelijk onderzoek in overeenstemming is met de in die lidstaat geldende rechtsregels (met verwijzing naar HR 5 oktober 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL5629). Er hoeven past rechtsgevolgen te worden verbonden aan de vormverzuimen als het recht op een eerlijk proces onvoldoende kan worden gewaarborgd. De rechtbank vindt dat de verdediging onvoldoende onderbouwd waarom de stukken moeten worden versterkt. Persoonlijk heb ik begrip voor het pleidooi van de advocaten en tegelijkertijd begrijp ik de verwijzing naar staande jurisprudentie van de rechtbank. Het is een zaak die ik zeker met interesse blijf volgen.

De rechtbank overweegt zelfs dat door de raadslieden onvoldoende is onderbouwd dat onderzoek 26Lemont heeft te gelden als een voorbereidend onderzoek naar de verdachten in onderzoek 26Douglasville. De JIT-overeenkomst vormt de basis waarop de door de Franse autoriteiten vergaarde informatie uit onderzoek 26Lemont aan Nederland is verstrekt. De rechtbank draagt (vooralsnog) het Openbaar Ministerie niet op de JIT-overeenkomst aan het dossier toe te voegen. De hele constructie met JIT’s begrijp ik persoonlijk nog niet goed, dus deze overweging kan ik niet op waarde schatten.

Zie ook deze fascinerende podcast van 25 oktober 2020 op AD.nl over de EncroChat-zaken.

Hoger beroep in moordzaak en Google-tijdlijn gegevens

Het Hof Arnhem-Leeuwarden heeft op 1 december 2020 een verdachte in hoger beroep veroordeeld (ECLI:NL:GHARL:2020:9865) tot een gevangenisstraf van 20 jaar voor het medeplegen van de moord op haar echtgenoot. Het hof leunt voor de bewijsvoering sterkt op de resultaten van de Google Timeline behorende bij het Google-account van het slachtoffer, terwijl de verdachte ontkent. Eerder heb ik ook over de zaak in eerste aanleg (Rb. Noord-Nederland 11 juli 2019, ECLI:NL:RBNNE:2019:2986) bericht. De zaak is interessant omdat de bewijsvoering sterk op de gegevens van Google berust terwijl de betrouwbaarheid daarvan wordt betwist. Mijn verwachting is dat deze gegevens vaker gebruikt zullen worden. Zie ook deze artikelen in Wired (‘How Your Digital Trails Wind Up in the Police’s Hands‘) over digitaal bewijs van Google, onder andere over de fascinerende ‘geofence-warrants‘, waarbij Google verkeersgegevens van Androidtelefoons in een bepaald gebied en een bepaalde tijd aan opsporingsinstanties moeten verstrekken.

Het hof stelt voorop dat aan de hand van gebruikersactiviteiten en locatiegegevens van het Googleaccount van het slachtoffer inzicht is verkregen in een tijdlijn met locaties en daarbij behorende activiteitgegevens, waaronder gebruikersactiviteiten (de Google Timeline). Het hof gebruikt de ‘confidence-waarde’ van Google om te bepalen wat de mate van waarschijnlijkheid dat de geschatte type activiteit (door Google) correct is. Zo wordt in het arrest beschreven: ‘Om 00:27:38 uur bevindt het toestel van het slachtoffer zich volgens de locatiegegevens van Google met een waarschijnlijkheid van 95% op een gebruiker die aan het lopen is. Volgens de gebruikersactiviteiten van Google verandert de hoek waarop het toestel zich bevindt aanzienlijk om 00:40:09 uur, met een waarschijnlijkheid van 100%. Om 00:43:18 uur beweegt het toestel niet, met een waarschijnlijkheid van 100%’.

In eerste aanleg is een contra-expertise verricht naar de Google Timeline. De Telecomdeskundige van het Nationaal Forensisch Onderzoeksbureau (hierna: NFO) heeft in eerste aanleg ter terechtzitting verklaard dat hij zijn eigen script op de ruwe data van Google Timeline heeft toegepast. De gegenereerde tijdstippen en positie heeft hij geplot in Google Maps en daaruit kwamen exact dezelfde posities naar voren als weergegeven in het politieonderzoek. In hoger beroep bepleit de verdediging dat de gegevens niet betrouwbaar zijn. Daarbij is een rapport ingebracht van het ‘Nederlands Forensisch Incident Response’ (hierna: NFIR). Ik mis de technische expertise en details van de zaak om het digitaal bewijs op waarde te schatten. De tegenstelling over de betrouwbaarheid is in ieder geval opvallend.

Het hof overweegt daarover dat tussen de digitale experts van de politie, het NFO en het NFIR consensus bestaat over het feit dat Google locatiegegevens niet gebruikt kunnen worden om een mobiele telefoon met absolute zekerheid en precisie op een specifieke locatie te plaatsen, en dat de politie en de NFO deskundige met de ruwe data van Google Timeline in Google Maps tot exact dezelfde tijdstippen en posities komen. Het hof stelt vast dat de door de verdediging ingeschakelde forensisch onderzoekers (NFIR) een dergelijk volledig onderzoek niet is verricht.

Kortgezegd ziet het Hof geen enkele reden om aan de betrouwbaarheid van de Google locatiegegevens te twijfelen en deze niet voor het bewijs te bezigen. Daarbij benadrukt het hof dat de Google locatiegegevens in het kader van de bewijsvoering slechts worden gebruikt als een indicatie van de locatie van het telefoontoestel, beschouwd in het licht van de door Google zelf aangegeven confidence-waarde. Het hof beschouwt de bevindingen van Google Timeline uiteindelijk in combinatie met de resultaten van het bloedspoorpatroononderzoek en het pathologisch onderzoek en is daarmee door het bewijs overtuigd dat de verdachte de moord heeft gepleegd.

Veroordeling voor drugshandel op darknet markets

Op 16 december 2020 heeft de rechtbank Rotterdam een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBROT:2020:11624) voor drugshandel via darknet markets en deelname aan een criminele organisatie. De verdachte is veroordeeld tot een gevangenisstraf van 24 maanden en een taakstraf van 240 uur. Eén van de zes medeverdachten wordt vrijgesproken van deelneming aan een criminele organisatie.

De bewijsvoering over drugshandel via darkweb is met name interessant om te lezen. De uitspraak vermeld bijvoorbeeld de handgeschreven prijslijst met verboden middelen, inloggegevens van de darknet markten ‘Alphabay’ en ‘Valhalla’, een Excellijst met verkopen uit de drugshandel per darknet market en een handleiding genaamd ‘hoe bestellingen af te handelen op de dark markets’.

De medeverdachten verstopten pakketten met drugs in uitgeholde kaarsen en verstuurden deze vanuit hun woning naar adressen in het buitenland. In de berging van de woning en de schuur van hun grootmoeder zijn aanzienlijke hoeveelheden verdovende middelen aangetroffen.

Fraude door scan van QR-code

Op 15 december 2020 heeft de rechtbank Den Haag een verdachte veroordeeld (ECLI:NL:RBDHA:2020:12796) tot vier maanden gevangenisstraf voor oplichting, computervredebreuk, diefstal met een valse sleutel en witwassen.

Hij verdiende zijn geld door middel van fraude met een QR-code. Dat ging als volgt in zijn werk. De verdachte sprak het slachtoffer aan op het station Hollands Spoor die hem op zijn telefoon de ING Mobiel Bankieren app liet zien, waarin op dat moment een QR-code zichtbaar was. De man vroeg hem om die QR-code te scannen om 2 euro naar zijn bankrekening over te maken, omdat hij geld tekort kwam voor het kopen van een treinkaartje. Een dag later bemerkte het slachtoffer dat er buiten zijn medeweten vanaf zijn bankrekening transacties waren verricht. Op de camerabeelden van station Hollands Spoor was te zien dat het slachtoffer werd aangesproken door verdachte, en een handeling verrichte op zijn telefoon (het scannen van de QR-code).

De rechtbank ziet in het handelen van de verdachte listige kunstgrepen en een samenweefsel van verdichtsels (vereist voor het delict oplichting). De verdachte heeft het slachtoffer in strijd met de waarheid voorgespiegeld dat hij door het scannen van de QR-code twee euro naar de bankrekening van verdachte zou overmaken. Op de camerabeelden van een kledingwinkel in Amsterdam is waar te nemen dat verdachte een dag later, op 4 november 2019 om 15:05 uur, een jas van € 995,- afrekende, terwijl uit de bankrekeninggegevens van het slachtoffer blijkt dat op precies hetzelfde tijdstip een bedrag van € 995,- van de bankrekening is afgeschreven bij de betreffende kledingwinkel in Amsterdam.

De verdachte is met bovenstaande handelingen ook binnengedrongen in een (deel van een) geautomatiseerd werk, namelijk de beveiligde internetbankierenomgeving van ING-bank. Verdachte heeft dit gedaan met inloggegevens tot het gebruik waarvan hij niet bevoegd was, en door zich voor te doen als geautoriseerde ING-klant, zodat in het kader van de computervredebreuk zowel sprake is van het gebruik van een valse sleutel, als van het aannemen van een valse hoedanigheid.